محمدبن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمد باقر (ع) در اول رجب سال ۵۷ قمری در مدینه دیده به جهان گشودند. مشهورترین لقب ایشان، باقر به معنای شکافنده است که بر پایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام (ص) پیش از ولادت، به ایشان داشتند.

امام باقر (ع) حدود ۱۹ سال امامت شیعیان (از سال ۹۵ ق تا ۱۱۴ ق) را برعهده داشتند که با پنج تن از خلفای بنی‌امیه هم‌زمان بود: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک.

این امام همام، در ۵۷ سالگی و به تاریخ ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ قمری به شهادت رسیدند. طبق منابع تاریخی، امام باقر (ع) هنگام واقعه کربلا خردسال بودند و در این واقعه حضور داشتند.

جنبش علمی شیعه و پرورش ۴۶۲ شاگرد

باقرالعلوم (ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت، سرآمد بنی‌هاشم بود و احادیث فراوانی در زمینه‌های مختلفی همچون فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق از ایشان نقل شده است تا جایی که محمد بن مسلم، ۳۰ هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی، ۷۰ هزار حدیث از امام باقر (ع) نقل کرده‌اند. ایشان جنبشی علمی پدید آوردند که در دوره امامت فرزندشان، امام صادق (ع) به اوج خود رسید. شمار اصحاب و شاگردان ایشان را ۴۶۲ تن دانسته‌اند. در دوره امامت ایشان، تدوین دیدگاه‌های شیعه در رشته‌های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد.

در عصر این امام بزرگوار بود که شیعه، تدوین فرهنگ خود شامل فقه و تفسیر و اخلاق را آغاز کرد. سستی پایه‌های حکومت امویان، برای امام باقر (ع) و نیز امام صادق (ع)، زمینه‌ای را فراهم آورد که برای سایر ائمه (ع) فراهم نشد. این زمینه و نیز درایت، برنامه‌ریزی و ذکاوت امام باقر (ع) و امام صادق (ع) سبب شد تا بیشترین آرای فقهی، تفسیری و اخلاقی، در کتب فقهی و حدیثی از ایشان بر جای بماند.

پایه‌گذاری معارف اسلامی و تشیع

سراسر زندگی امام محمد باقر (ع) سرشار از زهد و دانش بود، ایشان در دوران حیات خود با جهاد علمی جان تازه‌ای به مکتب اسلام بخشیده و پیچیدگی‌های دانش را به روی مشتاقان علوم الهی گشودند؛ ایشان را به حق باید بنیانگذار انقلاب فرهنگی و نهضت علمی شیعه دانست، زیرا معارف اسلامی و تشیع که به دست امام صادق (ع) انتشار و گسترش یافت، توسط این امام همام پایه‌گذاری شد.

شهرت علمی امام باقر (ع)، نه‌تن‌ها در حجاز، بلکه در عراق و خراسان نیز فراگیر شده بود، چنان‌که راوی می‌گوید: مردمی از خراسان، دور ایشان حلقه زده و اشکالات علمی خود را از این امام می‌پرسیدند.

امام باقر (ع) بخشی از وقت خود را به بیان مباحث تفسیری اختصاص داده بودند که برگزاری جلسات تفسیر و پاسخ به سوالات و شبهات دانشمندان و مردم، از جمله آن‌ها است. گفته شده امام باقر (ع)، کتابی در تفسیر قرآن نوشته است که محمد بن اسحاق ندیم در کتاب الفهرست، از آن نام برده است.

وصیت خاص امام

شهادت امام باقر (ع) در دوران خلافت هشام بن عبد الملک رخ داده است، زیرا هشام از سال ۱۰۵ تا سال ۱۲۵ قمری، خلیفه بود و آخرین سالی که مورخان در شهادت امام باقر (ع) نقل کرده‌اند، ۱۱۸قمری بوده است. در اینکه چه فرد یا افرادی در شهادت ایشان دست داشته‌اند، نقل‌قول‌های مختلفی وجود دارد. بعضی از منابع، شخص هشام بن عبدالملک را عامل شهادت ایشان دانسته‌اند و برخی، ابراهیم بن ولید را عامل مسمومیت ایشان معرفی کرده‌اند.

امام باقر (ع) وصیت کرده بودند در لباسی که در آن نماز می‌خوانده‌اند، دفن شوند. مزار ایشان در قبرستان بقیع، کنار مرقد پدرشان، امام سجاد (ع) و عموی پدرشان، امام حسن (ع) است.

منبع: ایرنا