بررسی‌های باستان شناسی در شهرستان گناباد، در جنوب خراسان رضوی، حکایت از آن دارد که دست‌کم از هزاره سوم پیش از میلاد، یعنی از پنج هزار سال پیش سفالگری در این منطقه و به خصوص روستای "مِند" (MEND) از توابع بخش مرکزی گناباد رواج داشته است.

از مجموع ۱۵ رشته فعال صنایع دستی شامل پارچه‌بافی، نمدمالی، گلیم‌بافی، سفالگری، معرق، منبت‌کاری، سبدبافی، چاقوسازی، آهنگری و ... که همچنان در گناباد زنده مانده و عده‌ای به تولید در این صنایع اشتغال دارند، می‌توان گفت که سفالگری از قدمت و جایگاهی ویژه برخوردار است.

سفال‌مند گناباد به دلیل خاک مخصوص این منطقه، خصوصیات و ویژگی‌های خاصی نسبت به سفال‌های تولیدی در دیگر نقاط کشور دارد که آنرا ممتاز کرده است.

بررسی‌های باستان شناسی حکایت از آن دارد که از پنج هزار سال پیش سفالگری در روستای "مِند" (MEND) از توابع بخش مرکزی گناباد رواج داشته است.

هنر سفال گری هم اکنون در برخی نقاط کشور مانند روستای‌مند از توابع گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، کاشان، شهرضای اصفهان، زنوز و کوزه کنان آذربایجان شرقی، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان رواج دارد و ظروف سفالی با دستان هنرمند فعالان این رشته تولید می‌شود که از آن میان سفال روستای‌مند گناباد جایگاه و پیشینه تاریخی منحصر به فرد و برجسته‌ای دارد.

هنری درخشان، چون شعاع حیات‌بخش خورشید

به گواهی تاریخ، همواره در اندیشه و فرهنگ ایرانیان، خورشید جاودانه بوده و از فروغش برکت و حاصل‌خیزی به جهان عرضه می‌شده است.

گناباد هم، به دلیل داشتن اقلیم کویری، آفتابی درخشنده دارد و خورشید تابان بیش از هر پدیده دیگری خودنمایی کرده و توجه هنرمندان این سرزمین را به خود جلب نموده است تا جایی که به عنصری اصلی در تزیین ظروف سفالی تولیدی این منطقه تبدیل شده است.

به نظر می‌رسد تقدس خورشید نیز در این خطه وامدار کویری بودن منطقه و نقش تعیین کننده تابش خورشید بر امور روزمره مردم بوده است.

نقش ماهی و درخت نیز یکی از عناصر عمده تزیین ظروف سفالی‌مند گناباد است که به ۲ صورت افقی و عمودی بر بدنه ظروف و سطح داخلی آن‌ها نقش بسته است.

بر بدنه برخی ظرف‌های استوانه‌ای سفالی روستای‌مند گناباد، که با نقش ماهی زینت یافته است درختی در میان ۲ ماهی خودنمایی می‌کتد که یکی از ماهی‌ها وارونه کشیده شده و سر در خاک کرده است چنانکه گویی در جوار درخت چیزی را جستجو می‌کند.

به نظر می‌رسد تقدس خورشید نیز در این خطه وامدار کویری بودن منطقه و نقش تعیین کننده تابش خورشید بر امور روزمره مردم بوده است.

نقوش تزیینی به کار رفته در سفالینه‌های گناباد از سبک و سیاق خاصی پیروی نکرده اند و بیشترین نقشی که بر عهده گرفته اند پر کردن زمینه خالی است و در رنگ آمیزی نقش‌ها نیز عمدتا از رنگ‌های زرد، سبز و آبی استفاده می‌شود.

آنان الله نوروزی کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری گناباد گفت: سفال‌مند این شهرستان، از منحصربه فردترین سفالینه‌های کشور است که نشان از اصالت فرهنگی و تمدن کهن خراسان دارد.

او افزود: انواع سفال‌های پراکنده در سطح محوطه‌های باستانی و لایه تمدنی منطقه، حاصل از کاوش‌های باستان شناسی شاهدی بر این مدعاست.

کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری گناباد ادامه داد: در نوع و نقش سفال‌های روستای 'مند' گناباد نوعی همبستگی فرهنگی و هنری با سفال‌های مناطقی، چون 'میبد یزد' و 'اصطهبان فارس' نیز مشاهده می‌شود.

معرفی سفال گناباد نیازمند بازاریابی و ویژندسازی

بازاریابی و ویژندسازی از اصول مهم برای معرفی یک کالا به مسافران و گردشگران داخلی و خارجی و جلب مشتری برای عرضه هنر صنعتگران صنایع دستی است.

هادی توسلی یکی از هنرمندان و پیشکسوتان سفالگری گناباد که بیش از ۴۰ سال در این حرفه فعالیت داشته است، گفت: بازاریابی و حضور بیشتر در بازار‌های داخلی و خارجی، ضرورت توسعه هنر سفالگری این شهرستان است.

او افزود: هنر سفالگری در واقع نمادی از فرهنگ و هویت این منطقه است و باید بیش از پیش به مردم و گردشگران داخلی و خارجی معرفی شود.

یکی از هنرمندان و پیشکسوتان سفالگری گناباد علاقه و پشتکار را تنها رمز ماندگاری هنرمندان در این حرفه دانست و ادامه داد: سروکار داشتن با گِل و خاک برای انسان آرامش‌بخش است و خلاقیت و ابداع در تولید این آثار هنری هم تاثیر مثبتی بر روحیه افراد دارد.

توسلی بیان کرد: تاکنون افراد زیادی برای کارآموزی به کارگاه من مراجعه کرده‌اند که پس از آموزش رایگان در این حرفه مشغول به کار شده‌اند و تعدادی از آن‌ها هم در حال حاضر کارگاه‌های مستقل خود را دایر کرده اند.

حمیدرضا محمودی قوژدی رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد هم بر این باور است که فروش سنتی و توجه ناکافی به بازاریابی و عرضه محصولات به صورت برخط از مشکلات مهم صنایع دستی این شهرستان و به ویژه در رشته سفالگری است.

او افزود: بازاریابی و استفاده از روش‌های نوین در فروش محصولات تولیدی از ضرورت‌های مهم صنایع دستی شهرستان گناباد است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد ادامه داد: به دلیل نداشتن بسته بندی، سفال تولیدی گناباد با قیمت‌های بسیار نازل در بازار به فروش می‌رسد. در صورتی که با رفع این معضل، صرفه اقتصادی برای فعالان این بخش افزایش می‌یابد.

ثبت روستای مِند به عنوان روستای ملی صنایع دستی

یکی از اقدامات مهم برای معرفی صنایع دستی به مسافران و گردشگران داخلی و خارجی ثبت مناطق اصلی تولیدی این محصولات در فهرست اماکن فرهنگی و ملی است.

غلامحسین توسلی مندی رئیس شورای اسلامی روستای‌مند گناباد گفت: طرح ثبت روستای‌مند به عنوان روستای ملی سفال از سال‌های گذشته در دست پیگیری بوده است.

او افزود: با تحقق ثبت روستای‌مند به عنوان روستای ملی صنایع دستی، گام بلندی برای معرفی سفال‌مند گناباد به گردشگران داخلی و خارجی برداشته می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد هم ثبت روستای‌مند این شهرستان به عنوان روستای ملی صنایع دستی را از اولویت‌های این اداره در امسال برشمرد و ادامه داد: اقدامات موثری در این زمینه در سال‌های گذشته انجام شده که با جدیت پیگیری خواهد شد.

ساماندهی بازارچه فروش سفال‌مند گناباد

توسلی مندی یکی از اقدامات مهم را، که به موازات ثبت ملی روستای‌مند در دست اقدام است، ساماندهی بازارچه و فروشگاه‌های فروش سفال در این روستا برشمرد.

او تصریح کرد: با مشارکت هنرمندان و فروشندگان سفال، خیران و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گناباد در مرحله نخست این طرح، کار بازپیرایی و اصلاح کفپوش بازار و معابر مقابل این فروشگاه‌ها با صرف اعتباری بالغ بر ۱۰ میلیارد ریال انجام شد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد تاکید کرد: به موازات بازپیرایی و بهسازی بازارچه فروش سفال در روستای مند، ایجاد مرکز آموزش و خانه صنایع دستی این شهرستان با محوریت سفالگری در این روستا در آینده نزدیک فعالیت خود را آغاز می‌کند.

توسلی مندی، نصب تابلو برای معرفی و تبلیغ صنایع دستی گناباد با محوریت سفال‌مند در جاده‌های منتهی به این شهرستان را از دیگر اقدامات مورد نظر برای آشنایی بیشتر گردشگران با هنر سفالگری گناباد ذکر کرد.

تدوین اطلس صنایع دستی گناباد

محمودی قوژدی رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد از نبود اطلاعات جامع آماری در خصوص صنایع دستی منطقه به عنوان مشکلی مهم در این عرصه یاد کرد و گفت: برای رفع این معضل، اطلس معرفی صنایع دستی این شهرستان در دست تهیه و تدوین قرار گرفته است.

او افزود: در این زمینه اطلاعات جامعی از وضعیت صنایع دستی، فعالان و ظرفیت‌های موجود و راهکار‌های توسعه و رونق این بخش تدوین و مورد بررسی قرار می‌گیرد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد ادامه داد: برای حمایت موثر از فعالان صنایع دستی شهرستان گناباد، تهیه اطلس جامع صنایع دستی این منطقه ضروری است.

منبع:ایرنا