مسکن پس از خوراک و پوشاک جزو نیاز‌های اساسی و حقوق اولیه انسانی است و تامین حداقل سرپناه برای تمامی شهروندان ایرانی در حوزه وظایف حاکمیت قرار داده شده که این مهم در دولت سیزدهم در همان ابتدای راه با طرح نهضت ملی مسکن مورد توجه جدی قرار گرفت و استاندار هرمزگان نیز تاکیدش بر این است که حرف رئیس جمهور زمین نماند و سهل‌انگاری در این خصوص از هیچ مدیر استانی پذیرفته نیست.

با این چکیده و مروری بر رویکرد دولت سیزدهم نسبت به واگذاری زمین برای ساخت خانه‌های ویلایی، بررسی می‌کنیم که معماری و شهرسازی بر سبک زندگی و روابط بین فردی و اجتماعی مردم چه تاثیراتی دارد.

به خصوص برای شهر بندرعباس که به دلیل تجاری بودنش بسیاری آن را مقیاس کوچک‌تری از تهران می‌شناسند و از سویی هم زندگی بومیان این دیار دارای پیچیدگی‌ها و شرایط خاص خود است و در این شهر می‌توان گروه‌های مختلف مردم را از یزدی‌ها، اصفهانی‌ها، ترک، لر و بلوچ و همه مناطق ایران یافت که هرکدام فرهنگ خاص خود را دارند.

در عین حال هم نمی‌توان برای هر کدام از آن‌ها منطقه‌بندی کرد و گفت یزدی‌ها، حتی جنوبی‌ها و بچه‌های جنوب در این منطقه خاص زندگی کنند،، اما همه اعضای گروه‌های فرهنگی مطابق فرهنگ خود آرامش و راحتی را از خانه‌ای که قرار است با کمک دولت در طرح نهضت ملی مسکن ساخته شود مطالبه دارند.

ناگفته نماند که رویکرد دولت مردمی نیز واگذاری زمین ویلایی برای ساخت خانه‌های حیاط دار است و در همین رابطه ۹ هزار واحد مسکن ویلایی در شهر‌های بندرعباس، حاجی‌آباد، بندرخمیر و شهر‌های زیر ۲۵ هزار نفر جمعیت ساخته می‌شود؛ حتی مهدی دوستی استاندار هرمزگان واگذاری زمین ۳۰۰ متری ویلایی و تسهیلات مسکن در جزیره بوموسی آن هم بدون توجه به فرم (ج) را اعلام کرده است که اولویت واگذاری زمین با اهالی و ساکنان فعلی این جزیره است؛ در این طرح تاکید شده که باید واگذاری زمین، منتج به احداث کامل ساختمان شود و راهی برای سوداگری وجود ندارد.

سید مرتضی هاشمی طراح ساختمان و مدرس رشته معماری دانشگاه پیام نور هرمزگان در این خصوص  گفت: یک طرح معماری برای ساختمان‌های نهضت ملی مسکن برای همه افرادی که قرار است در آن‌ها ساکن شوند نمی‌تواند پاسخگوی این افراد باشد، به عبارتی روشن‌تر همه فرهنگ‌ها را باید در طراحی این ساختمان‌ها دید و متناسب با آن‌ها طراحی انجام شود.

وی افزود: چگونگی طراحی خانه‌ها اهمیت دارد و نباید که فردی در تهران نشسته و با فرهنگ و نیاز‌های مردم ساحل‌نشین آشنایی ندارد برای این مردم طرح ساختمانی ارائه بدهد، چون نمی‌داند این مردم چه نیاز‌هایی دارند و چگونه زندگی می‌کنند، به عنوان مثال ممکن است این فرد آپارتمانی را برای شخص صیاد دارای قایق طراحی کرده و بسازد و صیاد هم نتواند بهره‌ای از آن ببرد.

هاشمی تصریح: این صیاد دارای قایق است پس برای وسیله خود نیاز به جای پارک قایق در منزل دارد، اکنون قایق‌های مردم در خیابان‌های کنار ساحل پارک به معضل شهر بندرعباس شده که نمونه بارز آن را در محله خواجه عطا مشاهده می‌کنیم.

طراحی بدون در نظر گرفتن فرهنگ بهره‌برداران اشتباه است

این طراح ساختمان و مدرس رشته معماری دانشگاه پیام نور در خصوص نخستین اقدامی‌که در طراحی ساختمان باید انجام داد، گفت: باید از جامعه آماری که قرار است در خانه‌های نهضت ملی مسکن ساکن شوند پرسید چه نیاز‌هایی دارند، این راهگشای طراحی می‌شود.

هاشمی بیان کرد: طراح براساس یک سری سوالات طراحی را انجام می‌دهد و اگر این پرسش‌ها از کسانی که قرار است در خانه‌ها ساکن شوند پرسیده نشود، دچار خطای محاسباتی خواهد شد.

وی ادامه داد: یعنی اگر شرکت مهندسان مشاوری بخواهد در این سطح کلان کاری را انجام داده، اما پرسشنامه طراحی نکند و نظر جامعه آماری را نپرسد، به بیراهه رفته است.

این طراح و معمار ساختمان یادآورشد: پرسشنامه بر روی سایت قرار گرفته و با دریافت پاسخ‌ها شغل افراد، نیازهایشان، تصویر‌ها و فرهنگ‌هایشان مشخص می‌شود و طراح براساس آن طراحی خود را انجام می‌دهد و همه فرهنگ‌ها را در یک منطقه قرار نمی‌دهد بلکه جای گیری‌ها براساس رویکرد و نگاه فرهنگ‌ها انجام می‌شود.

وی با اشاره به اهمیت مولفه‌های فرهنگی اهمیت در طراحی و جای‌گیری منازل گروه‌های مختلف، گفت: فرهنگ دست فروش باید مقداری با فرهنگ‌های دیگر همخوانی داشته باشد و رفتار‌ها را ببینند.

نیاز‌های افراد براساس پرسش‌نامه‌ها مشخص می‌شود

هاشمی گفت: گاهی فردی با همسرش و ۲ فرزندش و گاهی هم فردی با پنج فرزند است که این‌ها شرایط متفاوتی دارند و اگر یک سرشماری از کسانی که می‌خواهند در آینده در این منازل ساکن شوند، انجام شود همه ابهامات و مسائل برطرف می‌شود.

این مدرس رشته معماری دانشگاه پیام‌نور با اشاره به اینکه در برخی‌ها استان‌ها ساختمان‌ها به صورت ویلایی ساخته شده است، گفت: آیا از افرادی که قرار است در آن زندگی کنند پرسید شده راحت هستند یا خیر؟

هاشمی ادامه داد: شاید فردی که قرار است آنجا ساکن شود این سبک را نپسندد، اما چاره‌ای نداشته و مجبور است در آن زندگی کند، پس برای ساخت یک خانه آگاهی از سبک زندگی و کیفیت ساختمان‌ها بسیار ضروری است.

وی گفت: در زمینه کیفیت طراحی به این صورت است که نباید برای یک جمع نسخه‌ای مشترک تجویز کرد بلکه باید همه شرایط و جوانب و فرهنگ‌ها لحاظ شود.

مدرس رشته معماری دانشگاه پیام‌نور گفت: اینکه دولت مقداری متراژ زمین‌ها را اضافه کند چندان ضرری نمی‌کند، ولی می‌تواند به فضا‌ها کیفیت بدهد و اجرای چنین طرح‌هایی بر عهده معماران است؛ برای این منظور حتی می‌تواند بین دانشگاه‌ها و دانشجویان رشته معماری مسابقه برگزار کند.

هاشمی ادامه داد: محلی بودن طرح و همخوان بودن آن با محل و ساکنان، اهمیت دارد،، اما مشکل این است برخی شرکت‌های مشاوره در خارج از هرمزگان برای این استان تصمیم می‌گیرند.

وی گفت: مولفه‌هایی در خصوص مسکن ملی و مسکن‌هایی که دولت قرار است بسازد، وجود دارد که از نظر طراحان اهمیت بسیاری دارد و نخستین مورد آن، زیرساخت مناسب است.

این مدرس رشته معماری افزود: بیشتر مواقع زمینی در کنار بافت شهری برای این منظور درنظر گرفته می‌شود که ایجاد زیرساخت برای آن‌ها هزینه‌هایی دارد از قبیل احداث دکل و پست‌های برق، ایجاد شبکه آب که آن را سازنده‌ها تامین می‌کنند.

تفاوت سبک زندگی‌ها را هم باید در طراحی ساختمان‌ها دید

هاشمی مثال زد: نمی‌توان پارکینگ‌های قشم را با بندرعباس مقایسه کرد، چون نوع وسایل نقلیه متفاوت بوده و اغلب مردم آن شهرستان دارای خودرو‌های شاسی بلند هستند و سازنده هم که می‌خواهد هزینه پارکینگ ۲ خودرو به شهرداری ندهد به زور ۲ خودرو را در پارکنیگ جای می‌دهد و آن را هم در سند هم می‌نویسد.

وی ابراز کرد: وقتی یک خودرو در این پارکینگ‌ها پارک می‌کند فضای کافی برای ورود خودروی دوم وجود ندارد و اگر وارد شود امکان پیاده شده راننده وجود ندارد.

معمار و طراح ساختمان گفت: این تفاوت سبک زندگی‌ها که مثال زده شد هم باید در طراحی ساختمان‌های نهضت ملی مسکن دیده شود، چون مشکل طراحی در قشم، مشکل‌های طراحی را گوشزد می‌کند.

عملکرد کمیته منظر شهری مناسب نبوده است

هاشمی با اشاره به اهمیت تاثیر نما‌های ساختمان‌ها در زیبایی مناظر شهری و کیفیت زندگی شهروندان، گفت: به عنوان مثال در یکی از بلوار‌های بندرعباس ساختمانی با نمای سنتی در کنار ساختمان‌هایی با نمای مدرن ساخته شده که بهم‌ریختگی ذهنی و بصری ایجاد کرده است و برای این موضوع کمیته‌ای با عنوان منظر شهری در بندرعباس وجود دارد که عمل‌کرد خوبی نداشته است.

وی با بیان اینکه اکنون مجوز بکارگیری نمای سنگ به ساختمان‌های بالاتر از چهار طبقه داده نمی‌شود، گفت: اصول پدافند غیر عامل باید در ساختمان‌ها رعایت شود و به شدت بر روی این مورد تأکید و نظارت شود.

برخی خیابان‌های بندرعباس در زمان وقوع زلزله قفل می‌شود

این مدرس رشته معماری دانشگاه پیام نور بیان کرد: قشم از بازار ستاره به سمت شمال شبیه بندرعباس است، اما از بازار ستاره قدیمی به سمت میدان امام قلی خان و سیتی سنتر جدید در ۲ طرف خیابان عریض، پیاده رو، کُندرو و فضای دوچرخه سواری و دوباره فضای سبز و پیاده رو وجود دارد و مغازه‌ها بعد از آن قرار گرفته که یک شهرسازی فوق‌العاده است.

هاشمی با بیان اینکه این شهرسازی در بندرعباس مشاهده نمی‌شود، گفت: مردم قشم در زمان وقوع زلزله در بلوار و روبروی ساختمان‌های خود چادر زدند، اما نمی‌توان چنین کاری را در هنگام زلزله در برخی محلات شهر بندرعباس از جمله محله گلشهر انجام داد و خیابان‌ها در چنین مواقعی قفل می‌شود.

وی بیان کرد: طراح و سازنده‌ها باید این‌ها را پیشی بینی و فضا‌هایی برای آن در نظر بگیرند، البته که چنین مواردی دیده می‌شود، اما آن‌ها را کم کیفیت در نظر می‌گیرند.

این معمار ساختمان با بیان اینکه ساختمان باید بتواند تا ۹ ریشتر دوام بیاورند، گفت: فضا‌های بین ساختمان‌ها باید به گونه‌ای طراحی شود تا اگر مردم پس از زلزله به آن‌ها پناه آوردند شیشه‌ای بر سرشان نریزد و در معرض خطر ریزش اجسام قرار نگیرند یا اگر یک ساختمان در آن منطقه دچار آتش سوزی شود آمبولانس و خودرو آتش نشانی نمی‌توانند با هم وارد یک خیابان بشوند و به همین دلیل برخی معابر را یک‌طرفه کرده‌اند.

هاشمی تأکید کرد: امکان عبور خودرو آتش نشانی به سختی در گلشهر بندرعباس وجود دارد و باید دعا کرد اتفاقی رخ ندهد.

وی اشاره کرد: ساختمان‌های گلشهر در ابتدا همه ویلایی بودند، اما چون شهرداری بندرعباس در یک دوره اقدام به تراکم فروشی کرد، در نتیجه به یکباره تراکم فروشی در آن منطقه آغاز شد.

طراح معماری افزود: به عنوان مثال بنیاد مسکن نقشه‌های بسیاری خوبی برای ساختمان‌های ۶۰ متری زلزله زدگان سایه خوش داده تا اجرا شود، اما چون این احتمال هست که میلگرد هزینه بالایی داشته باشد که پیمانکار از آن استفاده نکند.

مساله؛ کمبود زمین نیست

وی با اشاره به مشکلات ساختمان‌سازی‌ها در محلات بندرعباس گفت: در بندرعباس مشکل زمین به آن صورت وجود ندارد بلکه بیشتر مساله اقتصاد و پول است، به عنوان مثال شهرک پیامبر اعظم (ص) در مسیر رودخانه ساخته‌اند و برای این منظور مسیر رودخانه را تغییر داده‌اند یا عرض خور محله نایبند را از عرض ۴۰ متر به ۱۷ متر کاهش داده‌اند که باید دعا کرد باران‌های سنگین که سابقه دارد نبارد.

طبق ارزیابی‌های انجام شده استان هرمزگان رتبه نخست طرح نهضت ملی مسکن کشور را دارد و طبق اعلام رییس شورای مسکن استان، سهم هرمزگان در حوزه ساخت مسکن شهری و روستایی ۶۵ هزار واحد مسکونی در طرح نهضت ملی مسکن است که با ساخت آن‌ها مشکل بخش بزرگی از مردم در تامین این نیاز اولیه حل خواهد شد و نرخ رهن و اجاره به صورت محسوسی کاهش پیدا خواهد کرد.

منبع: ایرنا