بر اساس آخرین اعلام بانک مرکزی در اردیبهشت‌ سال ۱۴۰۲ حدود ۷ میلیون و ۷۰۰ هزار فقره چک به ارزش حدود ۴۸۱۴ هزار میلیارد ریال مبادله شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد، ۱۹.۱ درصد و از نظر مبلغ، ۴۶.۶ درصد افزایش نشان می‌دهد.

اصلاح قانون صدور چک سوم آذر سال ۹۷ توسط رئیس جمهور وقت ابلاغ و از بیست و یکم آذر همان سال لازم الاجرا شد که بر اساس این قانون تکالیفی بر عهده سیستم بانکی نهاده شده است.

تغییراتی که سخنگوی اجرای قانون چک آمنه نادعلی زاده پیش از این در خصوص آن گفته بود: مهم‌ترین مسئله‌ای که قانون جدید به همراه داشت این بود که چک‌هایی که به صورت کاغذی تبادل می‌شدند در سامانه صیاد ثبت الکترونیکی شدند و از ابتدای سال ۱۴۰۰ نوع چک جدید، چک‌های کاغذی بنفش رنگ در جامعه توزیع شد.

او افزود: صادر کننده چک برای صدور ملزم شد که این چک را در سامانه صیاد ثبت کند همچنین گیرنده هم برای دریافت آن باید مراتب را در سامانه انجام دهد عملیات انتقال هم متقابلاً در سامانه صیاد صورت می‌گیرد.

کاهش بیش از ۹۶ درصدی آمار زندانیان چک پس از اجرای قانون جدید چک

اصلاح قانون چکی که تاثیرات چشمگیری هم در کاهش تعداد ورودی‌های زندان در زمینه چک‌های برگشتی داشته است؛ موردی که معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی محرمیان با اشاره به آن گفت: تعداد زندانیان مرتبط با چک در سال ۱۳۹۶ روزانه بالغ بر ۱۰ نفر بود اما پس از اجرایی شدن قانون جدید چک با کاهش بیش از ۹۶ درصدی در دوماهه ابتدایی امسال به هر سه روز یک نفر رسیده است.

او در تکمیل نکات خود گفت: در دو ماهه اول سال ۱۴۰۲، به‌طور متوسط در هر سه روز تنها یک نفر به جرم چک برگشتی وارد زندان شده است که این رقم در مقایسه با اردیبهشت‌ماه سال قبل کاهش ۴۳ درصدی را نشان می‌دهد. این در حالی است که در سال ۱۳۹۶ و پیش از تصویب و اجرایی شدن این قانون، تعداد زندانیان چک در هر روز بالغ بر ۱۰ نفر بوده است.

به گفته او، آمار زندانیان مرتبط با چک پس از تصویب قانون اصلاح قانون صدور چک در مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۷ و اجرایی شدن آن به صورت مرحله‌ای توسط بانک مرکزی و شبکه بانکی در سال‌های بعد از آن، به طور متوالی کاهشی بوده است. بر این اساس، یک سال پس از اجرای این قانون و در سال ۱۴۰۱، آمار زندانیان مرتبط با چک به یک نفر در هر دو روز رسید و در سال ۱۴۰۲ نیز این آمار به یک نفر در هر سه روز کاهش یافته است.

جلوگیری از کلاهبرداری در حوزه چک با امکان استعلام

به گفته کارشناسان یکی از حلقه‌های قانون اجرای چک امکان استعلام است؛ موردی که معتمدی مدرس حقوقی حوزه تجارت در رابطه با اهمیت استعلام سوابق برای چک صیادی و سوء استفاده برخی از افراد در این زمینه به باشگاه خبرنگاران جوان گفته بود: تا قبل از سال ۹۷ اعتبار چک بسیار کم بود، اما اصلاح قانون چک به شدت به آن اعتبار بخشید. یکی از راه‌های افزایش اعتماد و جلوگیری از بروز کلاهبرداری‌ها امکان استعلام تمام چک‌های صادر شده توسط صادر کننده چک است تا تمام این زنجیره و اعتبار بخشی کامل شود.

بر اساس قانون اصلاح قانون صدور چک باید از ابتدای سال ۱۴۰۱ استعلام پیامکی چک‌های در راه عملیاتی می‌شود اقدامی که عملیاتی هم شد، اما در نهایت به دلایلی فعالیت آن قطع شد.

موضوعی که در ۴ اسفند ۱۴۰۱ باشگاه خبرنگاران جوان آن را از آقای مهران محرمیان معاون فنی بانک مرکزی پیگیری کرد و او گفت: اکنون در خصوص سیستم استعلام فقط بحث چک‌های در راه برقرار نیست که دلیل آن هم به سبب عدم دقت برخی از بانک‌ها بود که این قضیه را ما متوقف کردیم تا این عدم دقت بر طرف شود.

او در ادامه مطرح کرد: به امید خدا با برنامه ریزی که بانک‌ها کردند فکر می‌کنم اوایل سال آینده این قضیه حل شود.

راه اندازی سامانه استعلام چک‌های در راه که هفته اول تیر سخنگوی اجرای قانون چک، آمنه نادعلی به رسانه ملی در خصوص آن گفته بود، بانک‌ها متعهد شده بودند تا پایان فصل بهار مقدمات لازم را فراهم کنند. با پایان گرفتن اقدامات فنی فاز صحت سنجی داده‌ها آغاز خواهد شد این اطلاعات مورد بررسی قرار می‌گیرد و بعد از آن می‌توانیم این قلم اطلاعاتی را به عنوان یک قلم استعلامی در اختیار مشتریان قرار دهیم.

در ادامه نوری کارشناس امور بانکی به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: سامانه استعلام چک‌های برگشتی و در راه اعلام می‌کند که فرد چه میزان چک برگشتی دارد و چقدر تا به امروز چک صادر کرده که هنوز سر رسید آن فرا نرسیده است. اگر بخش آیتم استعلام چک‌های در راه را داشته باشیم بسیار به ارزیابی اعتباری و کاهش ریسک دریافت چک‌های بلامحل کمک خواهد کرد. در ابتدای سال ۱۴۰۱ امکان استعلام چک‌های در راه فراهم شده بود، اما به دلایلی قطع شد که بنا بود مجدد راه اندازی شود.

به گفته این کارشناس، در کل امکان استعلام چک‌های در راه می‌تواند توازن عدالت، جلوگیری از کلاهبرداری و اخذ تصمیم درست برای دریافت چک از سوی دریافت کننده را فراهم کند.

باشگاه خبرنگاران جوان هم برای پیگیری آخرین وضعیت راه اندازی سامانه استعلام چک‌های در راه و فرآیند آن به سراغ بانک مرکزی رفت، اما پاسخی دریافت نکرد.

به گفته کارشناسان، فراهم بودن امکان استعلام چک‌های در راه (چک‌هایی که تاریخ سر رسید آن فرا نرسیده) می‌تواند علاوه بر تکمیل زنجیره قانون چک به جلوگیری از بروز برخی از چالش‌های احتمالی همانند کلاهبرداری کمک کند.