محرم در مازندران؛ از جوشی خوانی تا تشت‌گذاری
ناب‌ترین آیین‌های عاشورایی همزمان با ماه محرم در مناطق مختلف مازندران برپا می‌شود و عشق و ارادت مردمان این دیار را به سید وسالار شهیدان نشان می‌دهد.
محرم در مازندران با شور و حال خاصی برپا می‌شود و آیین‌هایی که ریشه در جان و سرشت مردمان این منطقه دارد جان تازه ای به خود می‌گیرند تا عشق دیرینه مردم دیار علویان را به ساحت مقدس سالار شهیدان به نمایش گذارند.
آئین علم بندان
عَلَم بَندی، آئینی است که به طور معمول در برخی از مناطق مازندران، چند روز پیش از ماه محرم انجام می‌شود، در این آئین تندیس سَرو عَلَم بر روی آن قرار داده می‌شود و اطرافش با پارچه‌های نذری مشکی و سبز تزئین می‌شود. هنگام برگزاری آئین علم بندان، مراسم نوحه خوانی و سینه زنی جریان دارد و پس از آن هم عزاداران با چای و شربت پذیرایی می‌شوند.
آِئین مجمع گذاری
مَجمَع گُذاری نیز از آئین‌های محرم در مازندران است که قدمتش در شرق این استان به ۲۰۰ سال می‌رسد. این آئین بیشتر در روستاهای مناطق کوهستانی و ییلاقی مازندران برگزار می‌شود ولی جا افتاده‌ترین شیوه مجمع گذاری که در این استان شهرت دارد مربوط به روستای کوهستان از توابع شهرستان بهشهر است.
در این آئین، کدبانوهای روستایی غذاهای مختلفی برای پذیرایی از عزاداران حسینی در روزهای تاسوعا و عاشورا تدارک می‌بینند و غذاها را داخل سینی بزرگی که مجمع نامیده می‌شود قرار می‌دهند و به حسینیه و محل عزاداری می‌برند تا از عزاداران پذیرایی کنند.
مجمع‌های حاوی غذا، ابتدا در آشپزخانه حسینیه یا مسجد جمع آوری می‌شود و پس از عزاداری و اقامه نماز ظهر، هر مجمع جلوی ۲ تا چهار نفر از عزاداران قرار داده می‌شود تا از خودشان پذیرایی کنند.
روستای کوهستان بهشهر زادگاه آیت الله العظمی شیخ محمد کوهستانی (زاده ۱۲۶۷ شمسی - رحلت ۸ اردیبهشت ۱۳۵۱) عارف، فقیه و روحانی شیعه در قرن چهاردهم هجری است. در برخی از روستاهای مازندران مانند بیزِکی جویبار این رسم در تمامی شب‌های ماه محرم و روز تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود.
بیشتربخوانید
آئین تشت گذاری
آئین تشت گذاری از جمله سنت‌هایی است که در میان آذری زبانان مقیم استان مازندران رواج دارد. این آئین در آستانه ماه محرم در نقاط مختلفی که آذری زبانان سکونت دارند با برنامه ریزی و سوز و گداز خاصی برگزار می‌شود.
اگر چه به طور کلی سنت تشت گذاری آذری‌ها قدمتی ۶۰۰ ساله دارد، اما در مازندران قدمت آن در مناطق مختلف متفاوت است به گونه‌ای که در بهشهر حدود یکصد سال و در قائم شهر حدود نیم قرن پیشینه دارد.
فلسفه برگزاری آئین تشت گذاری به واقعه کربلا باز می‌گردد، به زمانی که کاروان امام حسین (ع) با کاروان یزید بن معاویه به فرماندهی حربن یزید ریاحی برخورد می‌کند به دلیل اینکه لشکر حر از لشکر امام حسین (ع) تقاضای آب می‌کنند، امام دستور می‌دهند تا در تشت های مختلف آب بریزند تا لشکریان و اسب‌های دشمن سیراب شوند و آذری‌های مازندران با برگزاری این آئین به یاد وفاداری این امام بزرگوار افتاده و عزاداری حسینی را به طور رسمی چند روز پیش از ماه محرم آغاز می‌کنند.
علم گردانی
عَلَم گَردانی، یکی دیگر از آئین‌های چند صد ساله در مازندران است که با وجود قدمت زیاد، هنوز منسوخ نشده و همچنان با قوت در نقاط مختلف شهری و روستایی برگزار می‌شود. علم گردانی، روز هفتم ماه محرم برگزار می‌شود.
سنتی‌ترین شیوه علم گردانی در سال‌های اخیر در بخش یانه سر شهرستان بهشهر، چهاردانگه ساری، هزار جریب نکا و دیگر مناطق ییلاقی و کوهستانی مناطق مرکز مازندران برگزار می‌شود و در این آئین تعداد زیادی از مردان، جوانان و پیران، با راه اندازی دسته سینه زنی پشت علم به راه افتاده و معمولاً پیرغلامان و مداحان اشعاری را همچون این علم از کیست که بی صاحب است زمزمه می‌کنند و افراد با صدای بلند این اشعار را تکرار می‌کنند و به درب منازل می‌روند.
از جمله آئین‌های مهم در علم گردانی، قربانی کردن گوسفند توسط افرادی است که از سال گذشته برای این علم نذر کرده‌اند و اکنون حاجت روا شده‌اند و همچنین اطعام دهی و پذیرایی در منازل و همچنین هدیه کردن پول، پوشاک و حتی مواد غذایی و برنج به علم است.
علم وقتی به جلوی هر منزلی می‌رسد، با دود کردن اسپند و گلپر مورد استقبال قرار می‌گیرد و برخی از خانواده‌ها با آوردن آب، تندیس سرو علم را شست و شو داده و آب آن را در اطراف منزل و داخل اتاق‌ها می پاشند و معتقدند که متبرک است و برکت می‌آورد و بلاها را دور می‌کند.
جوشی خوانی
جوشی خوانی از جمله آئین‌های مناطق روستایی است که عمدتاً در روز و شب تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود. عزاداران حسینی در این دو روز به صورت حلقه‌ای گرد هم می آیند و مداحان نیز مرثیه‌هایی را با لحن تند که به آن «جوشی» می‌گویند، می‌خوانند و بقیه سینه می‌زنند. سینه زنی هم در این آئین روش خاصی دارد، یعنی عزاداران در حالی که به سینه می‌زنند یک پای خود را جلو و پای دیگر را به عقب می‌برند و سپس پای راست را بلند کرده و همزمان با سینه زنی آن را بر زمین می‌زنند.
صادق برزگر مدیرکل میراث فرهنگی مازندران با بیان اینکه ماه محرم با یادآوری‌های معنوی و اخلاقی از امام حسین (ع) و یاران وفادار او، نقش مهمی در تقویت ایمان و ارتقای اخلاق اجتماعی انسان‌ها ایفا می‌کند و موجب ایجاد همدلی و همبستگی در بین مسلمانان می‌شود، افزود: این ماه فرصتی است که مردم نیز به بازنگری و تحول مثبت در خود، دعوت می‌شوند.
وی اظهار داشت: محرم به‌عنوان یک میراث فرهنگی بسیار مهم در تاریخ و فرهنگ اسلامی به‌شمار می‌آید. این ماه و رویدادهای مرتبط با آن نه تنها برای مسلمانان بلکه برای جوامع مذهبی از اهمیت فرهنگی و تاریخی ویژه‌ای برخوردار است.
وی با عنوان اینکه محرم و واقعه عاشورا، در سال ۶۱ هجری قمری، به وقوع پیوست. این رویداد تأثیر بسزایی در تاریخ اسلامی و جهان داشته و همواره به عنوان نماد ایستادگی و مقاومت، در مقابل ظلم و ستم شناخته می‌شود، ادامه داد: این ارزش تاریخی باعث شده تا هرساله در طول ماه محرم، مسلمانان به یاد این رویداد تاریخی و ارزش آن بیفتند و از طریق عزاداری و تعزیه‌خوانی، از این میراث گران‌بها که موجب ایجاد ارتباطات فرهنگی و اجتماعی قوی‌تر بین افراد در جوامع مختلف می‌شود، پاسداری کنند
برزگر یادآور شد: بدون‌شک، این ارتباطات میان اعضا و گروه‌های مختلف جامعه به عنوان یک ارزش فرهنگی در نظر گرفته می‌شود که تقویت همدلی و همبستگی را به‌همراه دارد. و به بستری برای ترقی و پیشرفت هنر و ادبیات در جوامع مختلف تبدیل شده است معمولاً در این ماه، مردم به سراغ شعرخوانی، نواختن سازهای سنتی و اجرای تئاترها و نمایش‌های مذهبی می‌روند و از هنر و ادبیات خاصی که به عنوان «هنر محرم» شناخته می‌شود استفاده می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی مازندران یادآور شد: همچنین، نقش محرم به‌عنوان یک میراث فرهنگی- مذهبی، همبستگی اجتماعی، تربیت نسل‌های جوان، تقویت ایمان و تاریخ‌نگاری ارزشمند است و برای مسلمانان و جوامع مذهبی از اهمیت فرهنگی و تاریخی بالایی برخوردار است.
وی تصریح کرد: ماه محرم به عنوان یک میراث فرهنگی اسلامی، موجب انتقال ارزش‌ها، رسوم و آداب مربوط به این ماه از نسل به نسل دیگر می‌شود. از این طریق، اعتقادات و آئین‌های مرتبط با محرم به نسل‌های آینده منتقل شده و این تلاش منجر به حفظ و حراست از اصول اسلامی و ارزش‌های معنوی می‌شود.
محرم و مراسم‌های مربوط به آن به عنوان یک عامل فرهنگی مهم در جوامع اسلامی تأثیرگذار است. این مراسم‌ها اثری مثبت بر روحیه و ایمان افراد دارد و باعث ایجاد همدلی، هم‌افزایی و احساس وفاداری به ارزش‌های دینی و انسانی می‌شود.
محرم و رویدادهای مربوط با آن، جذابیت گردشگری مذهبی برای مسلمانان دارد. هر ساله، پیروان اهل بیت علیهم‌السلام از سراسر جهان به شهرها و مکان‌های مذهبی مرتبط با امام حسین می‌آیند تا در مراسم‌ها و عزاداری‌های مخصوص ماه محرم شرکت کنند.
منبع: مهر
