۷۰ سال از روزی می‌گذرد که رادیو تهران قطع شد و ناگهان شخصی پشت میکروفون فریاد زد "دولت مصدق سقوط کرد"! کودتایی که با برنامه انگلیس و آمریکا و برخی عوامل داخلی وابسته به دربار پهلوی شکل گرفته بود تا نتیجه سال‌ها مبارزه ملتی مظلوم برای ملی کردن نفت را از بین ببرد و با بازگردادندن مجدد محمدرضا پهلوی به کشور و برانداختن دولت مصدق، ۲۵ سال سلطه نامشروع پهلوی بر ایران ادامه پیدا کرد. 

هرچند در طول سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صحبت‌های فراوانی درباره این کودتا شده است، اما یکی از مهم‌ترین منابع برای بررسی علل کودتا، رجوع به گفته‌های عوامل دربار پهلوی و شاهدان کودتاست.

برای بررسی نحوه شکل‌گیری کودتای ۲۸ مرداد و عوامل دخیل در آن، به اظهارات شخصیت‌های سیاسی آن دوران در مصاحبه با پروژه تاریخ شفاهی هاروارد رجوع کردیم؛ یکی از این افراد کریم سنجابی رهبر جبهه ملی ایران در ابتدای پیروزی انقلاب بود و در دولت مصدق وزارت فرهنگ را برعهده داشت.

بیشتر بخوانید

• انتشار اسناد جدید از نقش انگلیس در کودتای ۲۸ مرداد

سنجابی (نفر اول از سمت چپ) در کابینه دولت مصدق

سنجابی در مصاحبه با پروژه تاریخ شفاهی هاروارد معتقد است این کودتا بیش از همه دستپخت انگلیسی‌ها بود که آمریکا هم با آن همراهی کرد. در ادامه بخشی از اظهارات سنجابی در این مصاحبه را می‌خوانید: 

«بیشتر توطئه کودتا، دست پرورده انگلیس‌ها بود که با دربار مرتبط بودند، با اشرف پهلوی مرتبط بودند و عناصری که در دربار خدمت می‌کردند و تأثیر داشتند از اول تا آخر مشهور به ارتباط با انگلیس‌ها بودند. در اینکه شاه در این جریان نقش مهمی داشت، تردیدی نیست، ولی شاه در عین جاه طلبی همواره شخصی ترسو بود و به خودی خود جرأت آن را نداشت که خطر کودتا را بر عهده بگیرد و می‌بایست از ناحیه‌ی خارجی تقویت بشود. تحریک و تقویت شاه در این زمان بیشتر از ناحیه خود انگلیس‌ها و عوامل انگلیسی بود. عمل کرمیت روزولت که به ایران آمد و با شاه ملاقات کرد این بود که شاه را مطمئن سازد که آمریکایی‌ها هم با نقشه‌ی انگلیس‌ها موافق هستند. به این ترتیب، آن کودتا را توطئه‌ی پیش ساخته‌ی انگلیس‌ها می‌دانم که آمریکا هم با آن موافقت کرد و با موافقت یکدیگر و با همدستی عوامل درباری و ارتشی و با کوتاهی و مسامحه و غفلتی که در دستگاه حکومت مصدق بود، توانستند به مراد خودشان برسند.»

منبع: تسنیم