طرح دستیاری از برنامه‌های نسبتا جدید دانشگاه آزاد است که براساس آن، دانشجویان یا فارغ التحصیلان دوره تحصیلات تکمیلی پس از ثبت نام و گذراندن دوره‌های آموزشی، به تدریس در کلاس‌های درس مشغول می‌شوند. به منظور آشنایی بیشتر با این طرح، چالش‌ها و جزئیات آن، گفت‌وگویی با حامد حسن پور، رئیس باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

طرح دستیاری چه زمانی و با چه هدفی آغاز شد؟

برنامه ریزی طرح دستیاری آموزشی، پس از دستور رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، آقای دکتر طهرانچی در این مورد، در دیدار نوروزی مدیران دانشگاه با ایشان در ابتدای فروردین ۱۴۰۲ آغاز شد. اجرای طرح، از خرداد ۱۴۰۲ با توسعه سامانه لازم و اعلام فراخوان آغاز شد و دانشجویان دکتری انتخاب شده توسط مدیران گروه، پس از بررسی‌­ها و تاییدات لازم، از مهر ۱۴۰۲ تحت عنوان کارورز سر کلاس‌های درس حاضر شدند.

او ادامه داد: این طرح با هدف شناسایی، تربیت و توان‌افزایی مدرس دانشگاهی، همزمان با دوره تحصیل دانشجویان دکتری طراحی شده است. این تربیتِ مدرسان، با هدایت نظام دانشگاهی و انتقال دانش مدرسی در این دوره به آنان، و همچنین با تاکید به تجربه مدرسی از طریق حضورشان در عرصه تعلیم و تربیت مدرسی انجام می‌شود. به این صورت، جریان تعلیم و تربیت مدنظر دانشگاه، جریانی زنده، پویا و زاینده خواهد بود.

چند نفر در طرح دستیاری مشغول به فعالیت هستند؟

در حال حاضر، از حدود ۳۳ هزار متقاضی حائز شرایط، بیش از ۱۳ هزار نفر انتخاب شدند و با حضور در کلاس‌های درس دوره‌های کاردانی و کارشناسی، دوره کارورزی خود را می‌­گذرانند و البته بخش‌های نظری دوره ویژه مدرسی را می‌­گذرانند. امکان اطلاق عنوان جایگاه استاد به دستیاران آموزشی و اینکه رسما مشغول به کار شده­‌اند، هر دو، مشخص نیست. البته دانشجویان دوره­‌های کاردانی و کارشناسی آن‌ها را در کسوت استاد درس می‌­بینند، اما دستیاران در حال گذراندن دوره کارورزی دوره ویژه مدرسی هستند.

حسن‌پور اشاره کرد: قابل ذکر است که باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه، مجری جریان این طرح است و اتصال حلقه‌­های زنجیره به کارگیری دستیاران را بر عهده دارد و بار اصلی اجرای طرح بر عهده کل همکاران دانشگاه به خصوص معاونان موضوعی دانشگاه، معاونان آموزشی در استان­‌ها و واحد‌های دانشگاهی و مدیران گروه­‌های تخصصی بوده است.

رئیس باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد توضیح داد: دستیاری آموزشی، یک سیاست جدی و راهبردی دانشگاه برای تربیت استاد آینده است. از طرفی سیاست دیگر دانشگاه این است که سنت قدیمی استفاده از قالب مدرس حق التدریس را که عملاً شاغل در دانشگاه محسوب نمی‌شود و ارتباط سازمانی با دانشگاه ندارد، با اتصال این افراد شایسته و شاخص به دانشگاه در قالب اساتید وابسته جانشین کند تا هر دو طرف از مزایای این همکاری به صورت رسمی و صحیح استفاده کند. واضح است که شایسته سالاری حکم می­‌کند که در فرآیند جذب استاد وابسته، دقت بیشتری نسبت به انتخاب یک مدرس موقت برای یک درس انجام شود و اگر در روند قبلی همکاری، کاستی­‌هایی وجود داشته است، به آن توجه شود. اما دستیاری آموزشی برای جایگزینی حق التدریس پیشنهاد نشده است و ارتباط دادن این دو موضوع، ظلم به برنامه دستیاری آموزشی است.

او گفت: قابل ذکر است که حدود نیمی از اساتیدی که پیش از این، در قالب حق‌­التدریس مشغول بوده­‌اند، با توجه به شرایطشان، اکنون در قالب‌­های جدید استاد وابسته یا دستیار آموزشی به تدریس مشغول شده‌­اند.

تکلیف حق‌التدریس‌ها چه می‌شود؟

صحیح نیست که افراد توانمند جامعه را به یک قالب خاص همکاری با دانشگاه محدود و دانشگاه را از سیاستگذاری­‌های کلان و پویایی در حوزه تعلیم و تربیت دانشگاهی محروم کنیم. دانشگاه به دنبال حذف مدل همکاری حق التدریس است، نه طرد عزیزانی که در این قالب همکاری داشته‌­اند؛ لذا اصرار به بازگرداندن قالب حق‌­التدریس، کمکی به این افراد نمی­‌کند و بهتر است روش همکاری صحیح را برای استفاده بهینه از این فرهیختگان تبیین کنیم.

او ادامه داد: قطعاً دانشگاه ظرفیت معلومی برای استفاده از مدرسان دارد و یک برنامه جدید، ظرفیت قالب‌های همکاری دیگر را محدود می­‌کند، اما افراد توانمند را محدود نمی­‌کند. متاسفانه، دانشگاه­‌ها بدون اینکه تعهدی برای حمایت شغلی و تامین آینده این متخصصان کشور داشته باشد، در قالب حق التدریس کمبود مدرس خود را جبران می­‌کنند و از سوی دیگر جریان سازی تعلیم و تربیت دانشگاهی را مختل می­‌کنند؛ لذا حذف مفهوم حق‌­التدریس را حرکتی رو به جلو می­بینم.

دانشجویان صلاحیت تدریس در کلاس‌های دانشگاهی را دارند؟

در هر طرحی که ارتباطی با جذب و به‌‎­کارگیری مدرسان دانشگاه برای جوان‌ترین و تاثیرپذیرترین بخش جامعه دانشجویی دارد، این موضوع باید روشن، قابل اجرا به صورت غیرمتمرکز و قابل ارزیابی و صحت‌سنجی داشته باشد. واقعیت این است که این چالش در مورد مدرسان موقت دانشگاه در قالب حق‌­التدریس، بسیار شدید و غیرقابل کنترل است.

او ادامه داد: موضوع صلاحیت تدریس دانشجویان دکتری (و نه تحصیلات تکمیلی) در طرح دستیاری آموزشی، مورد توجه ویژه بوده است. دانشکده­‌ها و مدیران گروه‌های تخصصی در واحد‌های دانشگاهی سابقه افراد را بررسی کرده­‌اند و با آن‌ها مصاحبه داشته­‌اند و عملاً از میان ۳۳ هزار نفر افراد دارای شرایط شکلی اولیه، ۱۳ هزار نفر را انتخاب کرده‌­اند. در این مورد، هم دوره­‌های نظری مدرسی برای دانش­‌افزایی در این حوزه و هم استاد پشتیبان به عنوان راهبر و منتقل کننده این دانش عملی به دستیاران پیش­بینی شده است و با توجه به این­که دستیاران، خود دانشجوی دکتری دانشگاه هستند و ارتباط سازمانی با دانشگاه دارند، مکانیزم‌­های ارزیابی و نظارتی مناسبی هم پیش­بینی شده است. هیچ ­یک از این مکانیزم‌­ها در مدل حق‌­التدریس وجود ندارد و در واقع یکی از دلایل طراحی دستیاری آموزشی، چاره‌­ای برای حل این چالش بوده است.

عمده نتایج طرح دستیاری تاکنون مثبت بوده است یا منفی؟

زود است که در مورد مزایا و فرصت‌هایی صحبت کنیم که دانشگاهیان در این طرح به آن دست یافته‌­اند، یا مخاطرات و تهدید­ها را ارزیابی کنیم. استقبال بی‌­نظیر دانشجویان دکتری از طرح، ایجاد فرصت برابر برای تجربه مدرسی و کشف استعداد­های جوان تدریس در دانشگاه از چشم­‌انداز­های مثبتی است که تاکنون دیده­‌ایم. واقعیت این است که قالب حق‌­التدریس، چالش­‌هایی را به صورت غیرقابل اندازه‌گیری در خود داشت و یک جریان دائمی از ورود و خروج نیرو‌های حق‌التدریس برای تجربه مدرسی در دانشگاه وجود داشت که قابل مدیریت هم نبود.

او گفت: در مجموع طرح بیشتر از انتظار، پاسخ داده است و به نظرم با همتی که در کلیه ارکان دانشگاه، از ستاد و صف دیده می‌­شود، ان شاء الله این تغییر عمیق ساختاری آثار مثبت خود را در جامعه دانشگاهی ایران نشان خواهد داد و ثمرات آن منحصر به دانشگاه آزاد اسلامی نخواهد بود.