در حالی که انفجار بیمارستان «الاهلی المعمدانی» غزه و شهادت صد‌ها تن در آن، احساسات مردم دنیا را جریحه‌دار کرده، اسرائیل مدعی است عامل این انفجار، گروه جهاد اسلامی فلسطین بوده، اما این ادعا چه نسبتی با واقعیت دارد؟

شامگاه سه شنبه ۲۵ مهرماه (۱۷ اکتبر ۲۰۲۳) حدود ساعت ۱۹:۰۰ به وقت غزه، وقوع انفجار در بیمارستان الاهلی المعمدانی غزه منجر به شهادت صد‌ها تن شد. آمار اولیه اعلامی وزارت بهداشت غزه ۴۷۱ کشته بود، اما بعدا از تعداد بالاتر از ۱۰۰۰ تن هم صحبت شد.. از آنجا که از ۱۱ روز قبل، اسرائیل پیوسته در حال بمباران و موشکباران غزه بود و در نتیجه به بیش از سه هزار کشته تا سه‌شنبه ۱۷ اکتبر منجر شده، طبعا در نگاه اول این بمباران نیز ادامه اقدامات اسرائیل دانسته شد.

 در حالی که انفجار بیمارستان «الاهلی المعمدانی» غزه و شهادت صد‌ها تن در آن، احساسات مردم دنیا را جریحه‌دار کرده، اسرائیل مدعی است عامل این انفجار، گروه جهاد اسلامی فلسطین بوده، اما این ادعا چه نسبتی با واقعیت دارد؟

با این حال، ساعتی بعد از انتشار اخبار این فاجعه دلخراش، طرف اسرائیلی مدعی شد عامل این کشتار بزرگ، نه ارتش این رژیم، بلکه شلیک گروه جهاد اسلامی بوده است. با وجود آنکه این ادعا، دور به نظر می‌رسید و مردم و دولت‌های اسلامی و برخی کشور‌های دیگر، اسرائیل را بابت این حمله محکوم کردند، اما گستره نفوذ رسانه‌های غربی و تکرار این ادعا، مورد توجه قرار گرفته است.

از سوی دیگر در رسانه‌های فارسی و شبکه‌های اجتماعی با کاربران فارسی زبان، ادعای طرف اسرائیلی به صورت گسترده مطرح و از سوی بخشی از کاربران مورد تایید قرار گرفت، اما واقعیت چیست و این رویداد بی‌سابقه هم از نظر تعداد تلفات (حدود ۵۰۰ کشته) و رخ دادن آن در بیمارستان که باید محل امن باشد، چگونه رقم خورده است؟

شامگاه سه‌شنبه ارتش اسرائیل، گروه جهاد اسلامی فلسطین را مسئول حمله به بیمارستان الاهلی العربی دانست. به گزارش رویترز، یک سخنگوی این ارتش در بیانیه‌ای گفت: «اطلاعات نظامی نشان می‌دهد این بیمارستان مورد اصابت یک راکت منحرف‌شده قرار گرفته که از سوی گروه جهاد اسلامی فلسطین در نوار غزه شلیک شده بود».

بر اساس این بیانیه، «یک تحلیل سامانه دفاعی ارتش اسرائیل بیانگر شلیک راکت‌ها از سوی تروریست‌ها در نوار غزه است که در زمان هدف قرار گرفتن بیمارستان، از نزدیک‌ترین فاصله از آن عبور کرد و اطلاعات دریافتی از منابع مختلف نشان می‌دهد گروه جهاد اسلامی مسئول شلیک اشتباهی راکتی است که به بیمارستان اصابت کرد». پس از این بیانیه، سازمان جهان اسلامی فلسطین ادعای اسرائیل دایر بر نقش این گروه در انفجار بیمارستان غزه را تکذیب کرد.

ادعای نتانیاهو و مقامات منطقه

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونسیتی نیز با رد دست داشتن این کشور در حمله مرگبار به بیمارستانی در غزه در شبکه ایکس نوشت: «همه دنیا می‌دانند تروریست‌های وحشی در غزه کسانی بودند که به بیمارستان غزه حمله کردند، نه ارتش اسرائیل. او که بچه‌های ما را وحشیانه کشت، بچه‌های خود را هم می‌کشد.»

ادعای نتانیاهو: تجزیه و تحلیل سیستم‌های عملیاتی ارتش اسرائیل نشان می‌دهد موشک توسط تروریست‌ها در غزه شلیک شده و به بیمارستان الاهلی برخورد کرده است او اضافه کرد: «تجزیه و تحلیل سیستم‌های عملیاتی ارتش اسرائیل نشان می‌دهد موشک توسط تروریست‌ها در غزه شلیک شده و به بیمارستان الاهلی برخورد کرده، ضمن آنکه اطلاعات ما هم بیانگر آن است که جهاد اسلامی مسئول پرتاب نافرجام موشکی است که به بیمارستان غزه اصابت کرد.» با این وجود، رهبران کشور‌های منطقه از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، اردن، قطر، ترکیه و ایران، اسرائیل را مسئول حمله دانستند و آن را به شدیدترین شکل محکوم کرده‌اند.

موضع آمریکا

جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در سفر روز چهارشنبه به سرزمین‌های اشغالی، وقتی همراه نتانیاهو در تل‌آویو نشسته بود، گفت: «بر اساس آنچه به رؤیت من رسیده، به نظر می‌آید به دست آن‌ها انجام شده، نه شما.» او گفت که در این‌باره فقط به منابع اسرائیلی متکی نبوده و منابعی در وزارت دفاع آمریکا هم این موضوع را تأیید کرده‌اند.

«مارک وارنر» رئیس و «مارکو روبیو» نایب‌رئیس کمیته اطلاعات سنای آمریکا نیز روز چهارشنبه اعلام کردند بررسی اطلاعات مربوط به انفجار بیمارستان الاهلی غزه ثابت کرد این اقدام کار جهاد اسلامی است، نه ارتش اسرائیل. همچنین یک سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در شبکه X نوشت، تحلیل ایالات متحده بر اساس داده‌های در اختیار نشان می‌دهد که «اسرائیل مسئول انفجار دیروز در بیمارستان غزه نیست و این ارزیابی مبتنی بر تحلیل ایالات متحده از تصاویر هوایی، رهگیری‌ها و اطلاعات منابع باز است».

او البته افزود که آمریکا به جمع‌آوری اطلاعات در این زمینه ادامه می‌دهد. موضع آمریکا و به ویژه وزارت دفاع آن، به دلیل برخورداری از ماهواره‌ها و اطلاعات ناشی از رصد دقیق نظامی منطقه قابل اهمیت است، هرچند موضع جهت‌دار این کشور در جنگ کنونی و این که خود این کشور نیز متهم به در اختیار قرار دادن سلاح‌هایی است که بر سر غیرنظامیان ریخته می‌شود، وجود موضع صادقانه آن‌ها را دچار تردید می‌کند.

بزرگنمایی در میزان تلفات

به نظر می‌رسد در ساعت‌های اولیه انفجار بیمارستان المعمدانی، مقداری اغراق درباره میزان تلفات و تصور اشتباه درباره حجم تخریب ایجاد شد.

اکنون روشن شده آمار‌های ۸۰۰، هزار و بالای ۱۰۰۰ که در شب اول از شهدای این حمله مطرح شد، درست نبوده و همان عدد ۴۷۱ کشته به واقعیت نزدیکتر است. از سوی دیگر برخلاف تصور اولیه مبنی بر منفجر شدن خود بیمارستان، بمب یا موشک به حیاط بیمارستان اصابت کرده و گودال ناشی از آن هم بزرگ نبوده و، چون تعداد زیادی به همین حیاط پناه آورده بودند، کشته و مجروح شده‌اند و البته در داخل بیمارستان هم تلفات رخ داده است.

مستندات طرف فلسطینی

از آنجا که از ۱۰ روز قبل از حمله به بیمارستان الاهلی، اسرائیل در حال بمباران مناطق مسکونی غزه بوده و ۳۰۰۰ نفر از فلسطینی‌ها را به شهادت رسانده و بعد از این فاجعه نیز همچنان در حال تداوم بمباران است، طرف فلسطینی نیازی به ارائه مستند نمی‌دید و فرض اولیه، منشا این انفجار را هم مشابه موارد قبلی می‌بیند.

به گفته اشرف القدره، سخنگوی وزارت بهداشت فلسطین در غزه، فعالیت بیمارستان «الکرامه» در شمال نوار غزه هم بعد از آنکه جنگنده‌های اسرائیل ساختمان‌های مجاور این بیمارستان را بمباران کرده‌اند، متوقف‌شده است. چون بیمارستان هم در این حملات به‌طور جدی آسیب دیده است. در همان روز علاوه بر این بیمارستان، مدرسه سازمان ملل هم بمباران شده و بنابراین حمله به بیمارستان از طرف اسرائیل، امر غریبی نیست.

کدام بمب و راکت؟ فلسطین چنین جنگ‌افزار‌هایی دارد؟

مهمترین موضوعی که از طرف گروه‌های مقاومت در رد نقش خود در ماجرای بیمارستان بیان می‌شود، این است که راکت‌ها و موشک‌های فلسطینی اصلا توانایی کشتار در سطح چندصد نفر را ندارد و مواردی که در این مدت به سمت سرزمین‌های اشغالی شلیک شده، بخش زیادی به هدف نخورده و موارد اصابت شده به هدف نیز تلفات محدودی در حد چند نفر داشته که قابل مقایسه با حجم تخریب و میزان کشته‌ها در بیمارستان نیست.

تاکنون بمب یا راکتی که باعث انفجار شده، مشخص نشده، اما اکانت‌های اسرائیلی با توجه به در اختیار داشتن موشک «قاسم» توسط جهاد اسلامی، انفجار را ناشی از شلیک این موشک و عمل نکردن آن و انفجار سوخت باقیمانده موشک اعلام می‌کنند.

مهمترین موضوعی که از طرف گروه‌های مقاومت در رد نقش خود در ماجرای بیمارستان بیان می‌شود، این است که راکت‌ها و موشک‌های فلسطینی اصلا توانایی کشتار در سطح چندصد نفر را ندارد، اما در طرف فلسطینی از نقش بمب پیشرفته JDAM صحبت می‌شود. یکی از دلایل این طرف، صدای سوتی است که هنگام انفجار شنیده می‌شود و شباهت آن با صدای برخورد بمب‌های JDAM. گروهی نیز بابت بازده انفجار، منشا انفجار بیمارستان را بمب JDAM می‌دانند که ساخت آمریکاست و به اسرائیل هم داده شده است.

اما حماس و جهاد اسلامی نه تنها این بمب، بلکه زیرساخت‌ها و قابلیت‌های شلیک یک نمونه از JDAM را ندارند. نکته دیگر شیوه انفجار بمب است، گفته شده بمب‌های JDAM از فیوز‌های خاصی استفاده می‌کنند که می‌تواند بمب را برای تلفات بیشتر در فاصله دقیقی از زمین منفجر کند، در حالی که راکت القاسم که جهاد اسلامی دارد، دارای اصابت مستقیم است و در صورت اصابت باید حفره خاصی ایجاد می‌کرد و در عکس، خبری از حفره بزرگ نیست.

 چاله ایجادشده

در مقابل این ادعا که مهمات فلسطینی‌ها توان تخریب بالا ندارد، برخی این گزینه را مطرح کردند که شاید زیرزمین بیمارستان، انبار مواد منفجره بوده و برخورد راکت به انبار آن حجم خرابی و تلفات به دنبال داشته است.

در پاسخ این گمانه بیان شد: وقوع چنین موردی باعث انفجار‌های ثانویه می‌شود که بعد از برخورد راکت و منفجر شدن انبار مهمات رخ می‌دهد، اما فیلم‌های موجود هیچ کدام انفجار ثانویه را نشان نمی‌دهد. علاوه بر این، در تصاویر موجود، شواهدی شبیه بقایای انبار مهمات دیده نمی‌شود. یکی از شواهد شناخت جنگ افزار مورد استفاده، ارائه تصویر بقایای آن است که طرف فلسطینی شاید بتواند انجام دهد؛ البته ممکن است شدت انفجار بقایای قابل شناسایی برجای نگذاشته باشد.

هشدار‌های اسرائیل برای تخلیه بیمارستان

یکی از مستندات طرف فلسطینی که در بیانیه حماس هم به آن اشاره شد، این بود که اسرائیلی‌ها چند روز پیش از حمله با چندین بیمارستان (از جمله العوده، الاندونیسی، کمال عدوان، الکویتی، قدس، و المعمدانی) تماس گرفته و از آن‌ها خواستند فوراً تخلیه کنند، زیرا در محدوده جغرافیایی عملیات نظامی اسرائیل قرار دارند و گفتند مدیران بیمارستان عواقب این اتفاق را متحمل خواهند شد.

اسرائیلی‌ها چند روز پیش از حمله با چندین بیمارستان (از جمله العوده، الاندونیسی، کمال عدوان، الکویتی، قدس، و المعمدانی) تماس گرفته و از آن‌ها خواستند فوراً تخلیه کنند، زیرا در محدوده جغرافیایی عملیات نظامی اسرائیل قرار دارندآن‌ها طبق تجربه خود، هشدار و توصیه به تخلیه را به معنای رفع تکلیف و آمادگی برای حمله ارتش اسرائیل ارزیابی می‌کنند. به علاوه طبق بیانیه حماس، «در ۱۴ اکتبر (سه روز پیش از حمله) ساعت ۲۰:۳۰، نیرو‌های اشغالگر دو گلوله به سمت بیمارستان المعمدانی شلیک کردند و صبح روز بعد ارتش اشغالگر با رئیس بیمارستان دکتر ماهر ایاد تماس گرفت و به او گفت: ما دیروز با دو گلوله به شما هشدار دادیم پس چرا تا این لحظه بیمارستان را تخلیه نکرده‌اید؟ مدیر بیمارستان با اسقف کلیسای انجیلی در بریتانیا تماس گرفت، او هم با سازمان‌های بین‌المللی تماس برقرار کرد و به بیمارستان اطلاع داد که می‌توانند به کار خود ادامه دهند، اما شامگاه، جنگنده‌ها این جنایت را رقم زدند.»

حماس: قبل و حین حادثه، آژیر اسرائیل فعال نشد

نکته دیگر مورد اشاره حماس این است که: پیش و هنگام حادثه، مقاومت هیچ موشکی به سمت اشغالگران شلیک نکرد، آژیر‌های اشغال فعال نشد و موشک‌های سامانه گنبد آهنین هم پرتاب نشد. همچنین ده‌ها هواپیمای شناسایی اسرائیل در آسمان نوار غزه هستند و مدام در حال رصد و عکسبرداری‌اند و اگر این کشتار به ادعای اشغالگران با موشک‌های مقاومت انجام شده بود، یک عکس برای اثبات آن تا الان منتشر شده بود. حماس کنایه‌ای هم زده و آن اینکه چطور اسرائیل توانسته میان موشک‌های گروه‌های مقاومت به محض پرتاب تمیز قائل شود؟

تاخیر ۴ ساعته اسرائیل در موضعگیری

حماس همچنین با اشاره به اینکه اسرائیل همه عملیات خود را به دقت ثبت و ضبط می‌کند و در همه دفعات گذشته، رسانه‌هایشان حوادث صد‌ها برابر کمتر از این کشتار را اعلام یا تکذیب می‌کردند، پرسیده: «پس چه چیزی باعث شد بیش از ۴ ساعت منتظر بمانند؟ دلیلی جز سناریو‌های جعلی و دروغ‌بافی و فریبکاری وجود دارد!»

مستندات طرف اسرائیلی

از سه شنبه شب که کشته شدن صد‌ها غیرنظامی احساسات شمار زیادی از مردم جهان را جریحه دار کرده، افراد و رسانه‌های اسرائیلی در حال ارائه شواهد و قرینه‌هایی هستند تا ادعای اسرائیل در این زمینه را تقویت کنند. بخشی از این موارد اینهاست:

فیلم زنده الجزیره

یکی از موارد مورد استناد حامیان اسرائیل، یک فیلم زنده است که شبکه الجزیره در حال پخش آن است و در آن حرکت رفت و برگشت یک جسم نورانی دیده می‌شود و این فیلم نشانه شلیک از غزه قلمداد می‌شود.

در پاسخ گفته شده فیلمی که اکانت‌های اسرائیلی منتشر کردند، ساعت شلیک موشک را ۱۹:۵۸ دقیقه نشان می‌دهد، در حالی‌که نخستین خبر انفجار در بیمارستان در ساعت ۱۹:۰۹ منتشر شده است! یعنی ۴۹ دقیقه قبل‌تر از چیزی که اسرائیل ادعا می‌کند بیمارستان مورد حمله قرار گرفته است. البته از آنجا که خبر‌ها با چند دقیقه تاخیر رسانه‌ای می‌شوند، می‌توان گفت انفجار در بیمارستان حتی از ۱۹:۰۹ دقیقه هم قبل‌تر است.

فیلم انحراف موشک

فیلم دیگری هم پخش شد که منحرف‌شدن یک راکت را نشان می‌دهد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد این فیلم متعلق به سال ۲۰۲۲ و قدیمی است. ویدئوی ادعایی مکالمه دو عضو جهاد اسلامی یکی از شواهدی که از طرف اسرائیلی‌ها ارائه شده، ویدئویی سیاه با زیرنویس انگلیسی است که روی آن صدای دو نفر پخش می‌شود که به عربی صحبت می‌کنند و ادعا شده مکالمه شنودشده دو عضو حماس است و در آن می‌گویند حمله به بیمارستان در نتیجه شلیک ناموفق موشک توسط جهاد اسلامی رخ داده است.

جدا از اینکه چگونه می‌توان از اعتبار این صوت اطمینان یافت، برخی ناظران معتقدند لهجه عربی موجود در آن، بیشتر به مصری‌ها شبیه است تا اهالی غزه. حتی در مکالمه ادعایی هم طرف مقابل می‌گوید به نظر می‌رسد این شلیک از خودی باشد و محل پرتاب کنار بیمارستان است. با این وصف بر فرض اثبات انتساب این نوار به دو عضو مقاومت، تصور دو نیروی عادی در شب چه ارزشی می‌تواند داشته باشد؟ کانال ۴ انگلیس نیز در گزارشی تحقیقی اعلام کرد چندین کارشناس تأیید کرده‌اند این نوار مکالمه در باب خطای موشک (خودی) جعلی است.

آن‌ها گفته‌اندچیدمان کلمات، لهجه و اصلاحات بکار رفته مضحک ست. از سوی دیگر در حالی برخی کاربران، محل شلیک موشک را قبرستانی کنار بیمارستان عنوان می‌کنند که پرتاب موشکی با این توان، نیازمند محیطی گسترده و باز است.

موضعگیری‌ها و روایت‌ها

در شرایطی که هنوز تحقیقات کامل انجام نشده، مواضع طرفین ماجرا به سود طرف مقابل می‌تواند تا حدی تعیین کننده باشد. اعتراف فعال اسرائیلی توئیتر یکی از این موارد، موضع «حنانیا نفتالی» کاربر حامی اسرائیل در فضای مجازی فارسی بود که دقایقی بعد از حادثه، توئیت زد «نیروی هوایی اسرائیل به پایگاه تروریستی حماس در یک بیمارستان در غزه ضربه زد و تعداد زیادی تروریست مرده‌اند.» بسیاری این توئیت را اعتراف اسرائیل به حمله ارزیابی کردند.

البته بعد از اندکی این توئیت انگلیسی پاک شد! در بیانیه حماس نیز آمده: سخنگوی ارتش رژیم صهیونیستی به سرعت بیانیه‌ای را در ساعت ۲۱:۱۷ در صفحه خود در «ایکس» منتشر کرد که در آن آمده بود: «برای تخلیه بیمارستان المعمدانی و پنج بیمارستان دیگر هشدار داده بودیم که سازمان تروریستی حماس از آن به عنوان پناهگاه استفاده نکند.

اعتراف فعال اسرائیلی توییتر

یکی از این موارد، موضع «حنانیا نفتالی» کاربر حامی اسرائیل در فضای مجازی فارسی بود که دقایقی بعد از حادثه، توئیت زد «نیروی هوایی اسرائیل به پایگاه تروریستی حماس در یک بیمارستان در غزه ضربه زد و تعداد زیادی تروریست مرده‌اند.» بسیاری این توئیت را اعتراف اسرائیل به حمله ارزیابی کردند. البته بعد از اندکی این توئیت انگلیسی پاک شد!

در بیانیه حماس نیز آمده: سخنگوی ارتش رژیم صهیونیستی به سرعت بیانیه‌ای را در ساعت ۲۱:۱۷ در صفحه خود در «ایکس» منتشر کرد که در آن آمده بود: «برای تخلیه بیمارستان المعمدانی و پنج بیمارستان دیگر هشدار داده بودیم که سازمان تروریستی حماس از آن به عنوان پناهگاه استفاده نکند.»

واقعیت آن است که ارتش اسرائیل از آغاز این جنگ، اصل تمایز بین اهداف غیرنظامی و نظامی را نادیده گرفته و به طور سیستماتیک اورژانس، آمبولانس‌ها، دفاع مدنی، مدارس، مساجد و کلیسا‌ها را هدف قرار داده و تا پیش از ماجرای المعمدانی، بیش از ۳۰۰۰ تن را کشته که ۲۰۰۰ تن آن‌ها زن و کودک و تعداد بیشتری غیرنظامی هستند و حتی اگر نقش آن در این بمباران اثبات نشود، همچنان شواهد بی‌شماری برای محکومیت اقدامات ضدانسانی آن وجود دارد که به همه آن‌ها اعتراف داردسابقه اسرائیل چه می‌گوید؟

سابقه اسرائیل نشان می‌دهد در گذشته نیز در مواردی که فضای افکار عمومی علیه اقدامی شدید بوده، نقش خود را رد کرده و بعدا به آن اذعان کرده است.

یکی از این موارد، کشتار قانا در ۱۸ آوریل ۱۹۹۶ است که در آن ارتش اسرائیل اردوگاه سازمان ملل در روستای قانا در جنوب لبنان را زیر آتش سنگین توپخانه‌ای قرار داد و از ۸۰۰ پناهجوی غیرنظامی لبنانی، ۱۰۶ نفر کشته و ۱۱۶ نفر از جمله ۴ نیروی حافظ صلح سازمان ملل زخمی شدند.

با وجود شواهد از حضور هواپیمای بدون سرنشین اسرائیلی پیش از گلوله‌باران بر فراز محوطه پناه گرفتن غیرنظامیان، دولت اسرائیل نقش خود را انکار می‌کرد، اما بعد از انتشار مستندات نوار در روزنامه ایندیپندنت، اسرائیل اعلام کرد این منطقه «به دلیل هدفگذاری نادرست و داده‌های اشتباه» مورد اصابت قرار گرفته و عفو بین‌الملل نتیجه‌گیری کرد، «ارتش اسرائیل عمداً به محوطه سازمان ملل حمله کرد.» در نمونه دیگر «شیرین ابوعاقله» خبرنگار فلسطینی-آمریکایی که ۲۵ سال در شبکه الجزیره فعالیت می‌کرد، در ۱۱ می ۲۰۲۲ هنگام پوشش اخبار حمله نیرو‌های ارتش اسرائیل به شهر جنین در کرانه باختری هدف نیرو‌های اسرائیلی قرار گرفت و با اصابت گلوله به سر جان باخت.

اسرائیل، اما مسئولیت در مرگ او را انکار کرد و نیرو‌های فلسطینی را مسبب آن خواند. سرانجام ۴ ماه بعد که فضای خشم کمی فروکش کرده بود، در ۵ سپتامبر اعتراف کرد او احتمالاً «به صورت تصادفی» مورد اصابت نیروهایش قرار گرفته، اما از تحقیق جنایی خودداری کرد؛ به‌تازگی همین موضوع مورد اشاره مجری شبکه MSNBC قرار گرفت.

واقعیت آنکه در ماجرای تلخ بمباران بیمارستان المعمدانی غزه، همچنان ضعف داده وجود دارد و به سادگی نمی‌توان حکم قاطع در این زمینه داد، اما موارد بالا نمونه‌هایی از مواردی است که در این زمینه مطرح شد. البته واقعیت آن است که ارتش اسرائیل از آغاز این جنگ، اصل تمایز بین اهداف غیرنظامی و نظامی را نادیده گرفته و به طور سیستماتیک اورژانس، آمبولانس‌ها، دفاع مدنی، مدارس، مساجد و کلیسا‌ها را هدف قرار داده و تا پیش از ماجرای المعمدانی، بیش از ۳۰۰۰ تن را کشته که ۲۰۰۰ تن آن‌ها زن و کودک و تعداد بیشتری غیرنظامی هستند و حتی اگر نقش آن در این بمباران اثبات نشود، همچنان شواهد بی‌شماری برای محکومیت اقدامات ضدانسانی آن وجود دارد که به همه آن‌ها اعتراف دارد.

نکته دیگر مورد اشاره حماس این است که: پیش و هنگام حادثه، مقاومت هیچ موشکی به سمت اشغالگران شلیک نکرد، آژیر‌های اشغال فعال نشد و موشک‌های سامانه گنبد آهنین هم پرتاب نشد.

همچنین ده‌ها هواپیمای شناسایی اسرائیل در آسمان نوار غزه هستند و مدام در حال رصد و عکسبرداری‌اند و اگر این کشتار به ادعای اشغالگران با موشک‌های مقاومت انجام شده بود، یک عکس برای اثبات آن تا الان منتشر شده بود. حماس کنایه‌ای هم زده و آن اینکه چطور اسرائیل توانسته میان موشک‌های گروه‌های مقاومت به محض پرتاب تمیز قائل شود؟

منبع: ایرنا