اقتصاد خراسان شمالی بر مبنای کشاورزی و دامپروری تعریف شده است و هر گونه خللی در این بخش زندگی مردم این خطه را تحت تاثیر قرار می دهد در سال های اخیر پدیده فرسایش خاک تهدیدی زیست محیطی برای این استان محسوب می شود.

فرسایش خاک در خراسان شمالی بیشتر از میانگین جهانی و کشوری است و سالانه حدود ۱۷.۵ تن در هر هکتار از عرصه های این استان با فرسایش مواجه است و خشکسالی و تعدادی از عوامل انسانی عامل توسعه این رویه در این خطه کشاورز خیز محسوب می شود.

شدیدترین شکل فرسایش خاک در استان خراسان شمالی فرسایش آبی است و در این میان شهرستان‌های راز و جرگلان و شیروان بیش از نقاط دیگر در معرض آسیب قرار دارند.

اگرچه مسوولان امر برای کنترل این پدیده اقداماتی از جمله مطالعات خاکشناسی را در مناطق مستعد و درختکاری را در دستور کار قرار داده اند ولی باید با حساسیت بیشتری این موضوع را بررسی کرد.

فرسایش خاک بیش از میانگین کشوری

بر اساس نظر دست اندرکاران این حوزه؛ حاصل عملکرد فرسایش در طولانی مدت موجب تغییر شکل سطح زمین، هموار شدن بلندی‌ها و پر شدن مناطق فرورفته و پست می‌ شود و پدیده فرسایش و آثار سوء آن شاید در کوتاه مدت چندان چشمگیر و محسوس نباشد ولی در بلند مدت محسوس خواهد بود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این خصوص گفت: فرسایش خاک در ایران سه برابر متوسط جهانی است و طبق اخبار غیر رسمی سالانه بیش از ۲ میلیارد تُن خاک ایران با فرسایش از دسترس خارج می‌شود.

علی اسدی تصریح کرد: خراسان شمالی در این میان با توجه به وسعتی که دارد از چالش فرسایش خاک بی‌بهره نیست و سالانه ۱۷.۵ تن فرسایش خاک در هکتار در این استان ثبت می‌شود.

وی عنوان کرد: بر اساس آخرین مطالعات انجام شده میانگین فرسایش خاک در استان ۱۷.۵ تن در هکتار است که ۲.۵ تن بیشتر از میانگین کشوری است.

دلایل فرسایش خاک

کارشناسان خشکسالی را عامل اصلی فرسایش خاک در خراسان شمالی عنوان می کنند چرا که در چند سال اخیر این پدیده بر سدها و رودخانه های استان چنبره زده و کشاورزی این خطه را تحت تاثیر قرار داده است.

بر اساس تحلیل شاخص «استاندارد بارش، تبخیر و تعرق» (SPEI) دوره یکساله ۹۶.۷ درصد از پهنه استان درگیر خشکسالی است و ۳.۳ درصد از مساحت استان با میزان بارندگی نرمال، ۸.۸ درصد از مساحت خشکسالی خفیف، ۲۸.۴ درصد خشکسالی متوسط، ۳۵.۵ درصد با خشکسالی شدید و ۲۴ درصد از وسعت استان با خشکسالی بسیار شدید مواجه است.

میزان بارش استان در نیمه نخست سال در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۳۹.۸ درصد رشد داشته است ، در این بازه زمانی ۱۰۶.۶ میلیمتر باران ثبت شد، اما به دلیل رگباری و شدت باران با آبگرفتگی و سیلاب هایی در استان مواجه بوده ایم که علاوه بر خسارت جانی و مالی باعث گسترش فرسایش خاک در این خطه شده است.

کارشناس امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در این خصوص گفت: خشکسالی موجب کاهش پوشش گیاهی در مراتع استان شده است و با یک باران رگباری سیلابی جاری می شود که همه چیز را با خود می برد و همین عامل موجب شستن خاک از مناطق بدون پوشش گیاهی می شود.

سید ابراهیم سیدی؛ شخم و شیار در اراضی شیب دار و چرای دام ها بیش از ظرفیت مراتع را از دیگر عوامل فرسایش خاک در استان دانست و افزود: اگرچه در سال های اخیر برنامه های پیشگیری در این زمینه اجرا شده است ولی باید این رویه تشدید شود.

وی؛ قطع بی رویه درختان، چرای بیش از حد در مراتع ، تخریب پوشش گیاهی، نبود تعادل بین دام و مرتع، استفاده نکردن از زمین ها متناسب با استعداد اراضی، تبدیل اراضی مرتعی به دیم کم بازده از دیگر عوامل موثر در تشدید فرسایش خاک در حوزه های آبخیز خراسان شمالی است.

کارشناس امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بر ترویج فرهنگ شخم بر خلاق شیب تاکید کرد و افزود: از بهره برداران می خواهیم که با کاشت انواع درختان به صورت دیم در اراضی شیب دار با روش های درست و علمی از فرسایش خاک جلوگیری و همچنین از آب سبز نیز استفاده کنند.

وی تصریح کرد: اراضی شیبدار استان مستعد فرسایش خاک هستند که باید با طرح های علمی و کاشت درختان از فرسایش جلوگیری کنیم چرا که بارندگی و جاری شدن آب موجب از بین رفتن خاک خواهد شد.

راهکارهای مقابله با فرسایش خاک

مطالعات خاکشناسی در خراسان شمالی سبقه زیادی ندارد و این مطالعات قبل از تصویب قانون حفاظت از خاک کشاورزی در کشور در این خطه انجام نشده بود اما در سال ۹۸ این قانون تصویب شد و به مرور در استان ها به حوزه خاک در کنار آب نیز توجه شد.

کارشناس امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در ادامه گفت: طرح مطالعات خاک شناسی برای نخستین بار از سال گذشته در هزار هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان سملقان انجام شده است و در این طرح تمام مشخصات خاک، نوع، کمبود مواد آلی و سایر موارد سنجیده می شود.

وی با اشاره به تخصیص هفت میلیارد ریال به حوزه خاک خراسان شمالی برای اجرای طرح مطالعاتی، گفت: بعد از پایان طرح و اعلام نتایج برای تقویت خاک برنامه ریزی خواهد شد و اطلاعات مورد نیاز در اختیار کارشناسان پهنه بندی و کشاورزان قرار می گیرد تا در سطوح اراضی در فصل های کشت و کار برنامه ریزی لازم را داشته باشند.

این کارشناس خاک شناسی خاطرنشان کرد: با توجه به نتیجه طرح برای کشاورزان، میزان مصرف کودهای شیمیایی، انواع کودها، بذر، سموم، کشت انواع محصولات با توجه به نوع خاک در راستای افزایش ارتقای بهره وری و تولید به آنان پیشنهاد داده می شود.

وی با بیان اینکه نوع خاک کشاورزی در بخش های مختلف خراسان شمالی متفاوت است، افزود: شور و سدیمی شدن اراضی کشاورزی استان به ویژه در دشت‌ها در برخی از مناطق گرمه و اسفراین رو به افزایش و تهدیدی برای این حوزه محسوب می شود و ماده آلی و معدنی خاک اراضی کشاورزی خراسان شمالی نیز نسبت به اراضی کشور متوسط است.

سیدی در بخش دیگری از سخنانش به طرح جهش تولید اشاره کرد و افزود: ۱۴۰ هزار هکتار از دیمزارهای این استان در راستای افزایش تولید و امنیت غذایی در سال زراعی جاری زیر پوشش طرح جهش تولید رفت و بر اساس این طرح؛ حفظ بقایای گیاهی در اراضی کشت شده، کشت عمود بر جهت شیب، کشت مستقیم بدون شخم و تبدیل آیش زرد به سبز در راضی دیم خراسان شمالی اجرا خواهد شد که اجرای این طرح علاوه بر افزایش تولید از فرسایش خاک نیز جلوگیری خواهد کرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز در ادامه به راهکاری این بخش اشاره کرد و افزود: طرح کاشت "یک میلیارد درخت" در سراسر کشور در حال اجرا است و سهم خراسان شمالی از این طرح سالانه چهار میلیون اصله نهال را شامل می شود که تاکنون ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار اصله آن غرس شده است.

علی اسدی یادآور شد: همچنین تولید و کاشت ۱۶ میلیون اصله نهال استان در قالب طرح مردمی تولید و کاشت یک میلیارد درخت طی فعالیت دولت سیزدهم هدفگذاری شد که تاکنون سه میلیون اصله کاشت شده است و این طرح ها در کنترل فرسایش خاک تاثیر زیادی دارند.

منبع: ایرنا