در شرایط بیماری و سختی شاید مهم‌ترین چیز برای یک بیمار آرامشی باشد که می‌تواند در سایه آن بهتر و سریع‌تر به سلامتی برسد، اما وقتی در بیمارستان و درمانگاه از پزشک گرفته تا پرستار و بهیار تزریقات، آقا هستند نمی‌توانید احساس آرامش داشته باشید و طبعاً حضور فردی ناهمجنس می‌تواند حریم خصوصی و آرامش روانی‌تان را تحت تأثیر قرار دهد و این احساس معذب بودن حتی بر روند بهبودی هم تأثیر بگذارد.

با وجود این، اما به دلیل آنکه به اندازه کافی کادر درمان خانم تربیت نشده است، گاهی وقت‌ها در برخی مراکز درمانی ناگزیریم با کادر درمان آقا مواجه شویم، این در حالی است که حتی همان جمله معروف «پزشک محرم است» هم همیشه و همه جا موضوعیت ندارد. حتماً شما هم این ضرب‌المثل معروف را شنیده‌اید که می‌گویند «پزشک محرم است»، اگر سراغ استفتائات شرعی بروید متوجه خواهید شد این محرمیت پزشک همیشه و همه جا هم مصداق ندارد. در ادامه پاسخ مراجع را به این سؤال که «حکم مراجعه زن به پزشک مرد یا رادیولوژی، سونوگرافی، تزریقات و جراحی زنان توسط مردان با وجود پزشک زن چیست؟» با‌هم مرور می‌کنیم:

امام خمینی (ره): اگر ضرورت دارد مراجعه به مرد مانع ندارد، ولی بدون ضرورت با وجود دکتر زن به مرد مراجعه نکنند.

آیت‌الله تبریزی (ره): اگر ضرورت و احتیاج باشد، مثل اینکه زن در دسترس نباشد یا مرد حاذق‌تر باشد، مانعی ندارد.

آیت‌الله خامنه‌ای: اگر معاینه و درمان منوط به نظر و لمس حرام باشد، جایز نیست، مگر در صورتی که مراجعه به پزشک زن حاذق و متخصص غیرممکن باشد.

آیت‌الله سیستانی: اگر مستلزم نگاه یا لمس حرام است، با بودن متخصص زن جایز نیست، مگر اینکه به متخصص زن در انجام صحیح کار اعتماد نباشد.

آیت‌الله شبیری‌زنجانی: اگر معالجه منحصر به پزشک نامحرم باشد و مرد برای معالجه زن نامحرم، ناچار باشد او را نگاه کند و دست به بدن او بزند، اشکال ندارد و در صورتی که معالجه منحصر به پزشک مرد نباشد، در صورتی که معالجه مرد بدون دست‌زدن یا نگاه کردن به قسمت‌های محرّم از اعضای زن امکانپذیر نباشد و مرد بداند که معالجه به مثل او منحصر نیست، جایز نیست معالجه کند (در نتیجه مراجعه زن نیز در این صورت جایز نیست.)

آیت‌الله صافی‌گلپایگانی: در مورد سؤال، با وجود ممائل (مثل پزشک مرد یک پزشک زن وجود داشته باشد) مراجعه به نامحرم جایز نیست.

آیت‌الله مکارم‌شیرازی: در صورتی که پزشک هم‌جنس به قدر کافی وجود داشته باشد و احساس ضرورتی به غیر هم‌جنس نشود، به غیر هم‌جنس در جایی که مستلزم نظر و لمس حرام است، جایز نیست.

آیت‌الله نوری‌همدانی: در مواردی که مستلزم لمس و نظر حرام است تا به مرحله ضرورت نرسیده جایز نیست.

نگاهی به احکام محرمیت

با نگاهی به احکام دین در خصوص موضوع محرمیت می‌توان دریافت مسئله محرمیت قواعد خاصی دارد که فقط در صورت جاری شدن این قواعد است که محرمیت اتفاق می‌افتد و در غیر این صورت ممکن نیست.

راه‌های ایجاد محرمیت زن و مرد نامحرم تنها از سه راه به یکدیگر محرم می‌شوند که این سه راه انحصاری عبارتند از:

۱- نسب: همان ارتباط فامیلی است که عده‌ای از طریق پدر و مادر با یکدیگر نسبت فامیلی پیدا می‌کنند. مانند برادر و خواهر یا عمه و برادرزاده و مانند آن.

۲- رضاع: محرمیت از راه شیرخوردن است. اگر زنی با شرایطی که در کتاب‌های فقهی آمده است، نوزاد پسری را شیر دهد، خود آن زن در آینده به آن پسر بچه محرم خواهد بود.

۳- مصاهره: ارتباط فامیلی است که از طریق ازدواج به وجود می‌آید. مثلاً داماد به مادر زن و مادر بزرگ همسر خود محرم می‌شود. اگر پزشک به وسیله یکی از این راه‌ها به بیمار خود محرم است که هیچ و اگر هیچ کدام از این عناوین در مورد او صدق نمی‌کند، به هیچ عنوان به بیمار محرم نیست و نخواهد بود، حتی یک لحظه.

از مسلمات دین اسلام این است که لمس (به معنی تماس مستقیم با بدن، اعم از اینکه این تماس در سطح پوست بدن باشد یا موی سر یا ناخن‌ها) نامحرم و نظر به او شرعاً حرام است. اما این حرمت هم مانند سایر محرمات اگر در شرایط اضطرار قرار گرفت، به مقدار لازم از آن چشم‌پوشی می‌شود. مانند خوردن گوشت مردار که هر چند خوردن گوشت حیوانی که خودش مرده است، شرعاً حرام است، اما اگر انسان در حالت اضطرار قرار گرفت، یعنی ادامه زندگی او بسته به خوردن چنین گوشتی بود، آنگاه جایز بلکه واجب است که به مقدار ضرورت یعنی مقداری که اضطرار او رفع شود از آن گوشت بخورد.

در مسئله مورد بحث نیز اگر نجات جان یا درمان بیمار متوقف بر نظر یا لمس پزشک نامحرم شد، او باید تنها به مقداری که لازم است و نه بیشتر بیمار نامحرم خود را نگاه یا لمس کند و بیشتر از آن مقدار برای هر دو گناه محسوب می‌شود؛ بنابراین اسلام در موارد ضرورت به پزشکان مرد اجازه مى‌‏دهد بیماران زن را معاینه، معالجه و حتى جراحى کنند. چنانچه در حدیثی از باب نمونه آمده که ابوحمزه مى‏‌گوید: از امام محمد باقر (ع) پرسیدم: «زن مسلمان عارضه اى مانند: شکستگى یا زخم در جایى از بدنش پیدا مى شود که نباید به آن نگاه کرد و مردى است که از زنان بهتر مى‌‏تواند او را معالجه کند، آیا می‌تواند به بدن زن نظر کند؟ فرمود: وقتى ضرورت و اضطرار باشد، جایز است او را معالجه کند.»

بنابراین می‌توان در این خصوص یک قانون کلی داشت: «به طور کلى با وجود پزشک هم‌جنس رجوع به غیر هم‌جنس در صورتى که مستلزم لمس یا نظر حرام باشد، جایز نیست ولى اگر پزشک هم‌جنس در مورد یک بیمارى وجود نداشته یا تخصص کافى را نداشته باشد، رجوع به غیر همجنس اشکال ندارد، اما باید به مقدار ضرورت اکتفا شود.»

بنابراین در فقه اسلامی معاینات پزشکى و حتى عمل جراحى نسبت به جنس مخالف تجویز شده و از این جهت در بن‌بست نیستیم، اما نه مطلقاً بلکه در مواقع ضرورت و احتیاج شدید، بنابراین صرف پزشک بودن به هیچ عنوان ایجاد محرمیت نمی‌کند و اینچنین نیست که پزشک با بیمار محرم باشد و با خیال راحت جنس مخالف را معاینه و عمل کند، بیمار جنس مخالف هم بدون احساس نگرانى و همانند یکى از محارم خود را در اختیار پزشک یا پرستار جنس مخالف قرار دهد.

در صورت ناچاری و نبود پزشک هم‌جنس و آن هم برای نجات یا درمان بیمار، پزشکی که نامحرم است می‌تواند به قدر لزوم به بدن بیمار نگاه یا آن را لمس کند، البته در جامعه امروز برخلاف گذشته که تعداد زنان پزشک بسیار محدود بود، حضور زنان در شاخه‌های مختلف علم پزشکی زنان را بی‌نیاز از مراجعه به پزشکان مرد می‌کند و زنان می‌توانند با تحقیق و جست‌وجوی مختصری پزشک حاذق هم‌جنس خود را بیابند.

منبع: روزنامه جوان