یکی از مهم‌ترین موضوعات پیرامون عملیات طوفان الاقصی و جنگ کنونی در غزه که واکنش‌های مختلفی را نیز در جهان برانگیخته است، مشروعیت این عملیات و به طور کلی جنگ با رژیم اشغالگر از سوی فلسطینیان است. این موضوع به ویژه بعد از این که سیدحسن نصرالله در اولین سخنرانی خود بعد از عملیات طوفان به آن اشاره کرد، بیشتر مورد توجه قرار گرفت. دبیرکل حزب‌الله لبنان در این باره گفت: «اگر بخواهیم به دنبال یک نبرد کاملاً مشروع بگردیم، هیچ نبردی همچون نبرد با صهیونیست‌ها نیست. نبرد با صهیونیست‌ها در سطح اخلاقی و شرعی هیچ مشکلی ندارد.»

چگونگی مشروعیت جنگ در قرآن

به طور کلی آن گونه که از آموزه‌ها دریافت می‌شود، جنگ تنها یک موقعیت و وضعیت استثنایی است که تنها در صورت ضرورت کامل و مطابق با شرایط دقیق، مشروع و مجاز است. یکی از مهم‌ترین موارد جنگ مشروع، دفاع در مقابل تجاوز است. دفاع مشروع در حقوق داخلی و حقوق بین المللی، یک حق شناخته شده است. این حق اساس و مبنای جنگ‌های تدافعی است که در حقوق اسلامی مورد قبول واقع شده و در بسیاری از آیات قرآن بیان شده است.

جلوگیری و بازداشتن ظلم و بی‌عدالتی یکی دیگر از مصادیق جنگ مشروع است. حیات اجتماعی مبتنی ‏بر عدالت و همکاری در دستیابی به عدالت جلوگیری از ظلم است. قرآن کریم در آیه ۷۵ سوره نساء در پیکار با بی ‏عدالتی می‌فرماید: «و ما لکم لا تقاتلون فی سبیل الله و المستضعفین من الرجال و النساء و الولدان الذین یقولون ربنا اخرجنا من هذه القریة الظالم اهلها» به این معنا که «چرا در راه خدا جهاد نمی‌کنید در حالی که جمعی ناتوان از مرد و زن و کودک که در مکه اسیر ظلم کفارند می‌گویند: بار خدایا ما را از این شهری که مردمش ستمکارند بیرون آور …» این تعهد همکاری در جنگ و پیکار بر علیه ظلم و بی عدالتی، نتیجه اخوت بشری و وحدت منافع و مسئولیت اجتماعی است که در بشریت وجود دارد.

بر این اساس هر مسلمانی نه تنها ملزم به همکاری در جلوگیری از بی‏ عدالتی است، ‏بلکه ملزم است ‏برای جلوگیری از اعمال خلاف و غیرقانونی همکاری نماید. جنگ در دفاع از عدالت و جلوگیری از بی‌عدالتی، نه تنها در موارد تجاوز یا ظلم به یک کشور اسلامی مجاز است، بلکه اگر کمک به یک ملت مظلوم، هر چند غیر مسلمان اقتضای جنگ را داشته باشد نیز جایز است.

مصادیق جنگ مشروع و عملکرد رژیم صهیونیستی در قبال فلسطینیان

اقدام علیه آزادی مذهب

یکی از مهم‌ترین مصادیق جنگ مشروع در قرآن، آزادی مذهبی در نظر گرفته شده است. مذهب را نمی‌توان در چارچوب اندیشه محصور کرد یا آن را به باور‌های محض اعتقادی و تجربه‌های درونی فروکاست. اندیشه و اعتقاد مذهبی نهایتاً دارای وجهه بیرونی دین و دینداری خواهد بود؛ بنابراین نمی‌توان مدعی تفکیک مطلق بین دو حوزه عقیده و رفتار شد. نتیجه آن که تضمین آزادی مذهبی باید توأمان در دو حوزه اندیشه و رفتار صورت پذیرد. ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر این حق را شامل آزادی اظهار عقیده و ایمان و آزادی تعلیمات و اجرای مراسم دینی به صورت انفرادی یا جمعی دانسته است.

ذیل بند یک ماده ۱۱ میثاق حقوق مدنی سیاسی نیز انجام عبادات و آداب و تعلیمات مذهبی علناً و یا در خفا به طور فردی یا جمعی، به رسمیت شناخته شده است. اعلامیه امحای تمامی اشکال نابردباری مذهبی مصوب مجمع عمومی سازمان ملل در این باره ابتکار عمل بیشتری انجام داده و در ماده ششم با بیان مصادیق آزادی تجلیات دینی و انجام مناسک مذهبی، تحقق واقعی آزادی فکر، وجدان و مذهب را شامل موارد مشخص می‌داند.

مصداق این امر اقدامات رژیم صهیونیستی از فروردین ماه تا شهریورماه سال جاری در حمله علیه مسلمانان در مسجد الاقصی بود. نظامیان رژیم صهیونیستی همچنین در اواسط شهریور ماه به مصلی باب‌الرحمه در مسجد الاقصی یورش برده و اقدام به تخریب محتویات این مصلی و مصادره برخی دیگر کردند. حماس نیز در واکنش به این اقدام اعلام کرد که «حمله دشمن به باب‌الرحمه به مثابه جنایت جدیدی در راستای هدف قرار دادن قدس و مسجد الاقصی است. ملت ما در برابر طرح‌های دشمن صهیونیست و شهرک نشینان به مسجدالاقصی، دست بسته نخواهد ماند و سدی استوار برای حمایت و دفاع از مسجد الاقصی خواهد بود.»

دفاع در مقابل تجاوز

دفاع در مقابل تجاوز مهم‌ترین موضوعی است که در اغلب جنگ‌ها مشروعیت ایجاد می‌کند. قوانین بین‌المللی حق دفاع مشروع را در مقابل اشغالگری برای مردم در تمامی نقاط به رسمیت شناخته‌اند. حق دفاع مشروع یک استثنا در برابر قاعده آمره منع توسل به زور در بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد است. بر اساس ماده ۵۱ منشور ملل متحد همه دولت‌ها این حق را دارند که در صورت قرار گرفتن در معرض حمله مسلحانه دیگر دولت‌ها براساس حق ذاتی دفاع مشروع فردی یا دسته جمعی متوسل به زور شوند. سرزمین فلسطین از سال ۱۹۴۸ در معرض اشغالگری صهیونیست‌ها قرار دارد. به ویژه آن گونه که در مجامع بین‌المللی مصطلح است سرزمین‌های اشغال شده توسط این رژیم مناطقی هستند که در جریان جنگ شش روزه در سال ۱۹۶۷ در فلسطین و بندی‌های جولان سوریه تسخیر و اشغال شد. بر این اساس مشروعیت این عملیات بیش از همه مرتبط با چندین قرن اشغالگری است که فلسطینیان با آن مواجه هستند.

بازداشتن و جلوگیری از بی ‏عدالتی و ظلم

ظلم و بی‌عدالتی علیه مسلمین از مصادیق مشروعیت جنگ به منظور مقابله با آن است. بی‌عدالتی علیه فلسطینی‌ها از زمان تشکیل رژیم اشغالگر در جنبه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و … وجود دارد. محاصره اقتصادی غزه از مهم‌ترین مصادیق بی‌عدالتی است. سازمان ملل متحد در گزارشی در نوامبر سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که سیاست محاصره غزه توسط رژیم صهیونیستی در دوره ۱۱ ساله از ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۸ باعث زیان ۱۶.۷ میلیارد دلاری به اقتصاد این منطقه و افزایش سرسام آور فقر و بیکاری شده است. از همین رو این سازمان خواستار لغو محدودیت‌ها از سوی این رژیم است. بی‌عدالتی سیستماتیک و تاریخی از سوی رژیم علیه مردم فلسطین از جمله در نوار غزه و لزوم جلوگیری از آن با اوج‌گیری جنگ کنونی، مورد توجه مقامات و نخبگان بسیاری از کشور‌ها قرار گرفت.

از جمله مهم‌ترین اظهارات در این زمینه از سوی وانگ یی وزیر خارجه چین مطرح شد که گفت: «چین معتقد است بی‌عدالتی تاریخی علیه فلسطین که بیش از نیم قرن است ادامه دارد، نمی‌تواند ادامه یابد.» سازمان همکاری اسلامی در بیانیه‌ای به مناسب صد و ششمین سالروز اعلامیه بالفور بر پایبندی دائمی خود به حمایت از مبارزه عادلانه ملت فلسطین در راستای بازپس‌گیری حقوق مشروع‌شان تاکید کرد. این سازمان از جامعه جهانی خواست تا ظلم و بی‌عدالتی تاریخی را که در نتیجه بیانیه بالفور بر ملت فلسطین وارد شده است، اصلاح کند و مسئولیت‌های خود را در قبال خاتمه بخشیدن به اشغالگری رژیم صهیونیستی بر عهده بگیرد. این سازمان همچنین خواستار توانمندسازی ملت فلسطین برای باز پس گیری حقوق مشروع خود از جمله حق بازگشت و تشکیل کشور مستقل فلسطین در مرز‌های چهارم ژوئن ۱۹۶۷ شد.

نتیجه

سید حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان در ابتدای سخنرانی خود بعد از عملیات طوفان الاقصی جنگ علیه رژیم صهیونیستی را یک «نبرد کاملاً مشروع» خواند. در تبیین این گفته به نظر می‌رسد که برای مشروعیت جنگ در آموزه‌های اسلامی شرایطی در نظر گرفته شده است؛ لذا حفظ آزادی مذهب، دفاع در مقابل تجاوز، بازداشتن و جلوگیری از بی ‏عدالتی و ظلم از مهم‌ترین دلایلی است که حماس عملیات طوفان الاقصی را بر پایه آن‌ها آغاز کرده است. در واقع برای ارزیابی مشروع بودن جنگ مقاومت فلسطین با رژیم صهیونیستی باید به مسائل و موضوعاتی توجه کرد که در قالب مولفه‌های فوق، فلسطینی‌ها در طول چندین دهه گذشته با آن‌ها روبرو بوده‌اند.

منبع:مهر