با بزرگ شدن فرزندان و نزدیک شدن به دوران پر چالش بلوغ در شکل رفتار‌ها و ارتباطات فردی و اجتماعی آن‌ها تغییرات قابل توجهی به چشم می‌خورد که بدون شک روابط دوستانه نقشی بسیار مؤثر در این تغییرات مثبت و یا خدای نکرده منفی خواهند داشت. 

انتخابی سرنوشت ساز

نیاز به دوست همچون سایر نیاز‌های مادی و معنوی بشر غیر قابل انکار است، اما از آنجا که به دلیل تأثیرات فوق العاده همنشین، این انتخاب نقشی تعیین کننده در زندگی انسان‌ها دارد، دقت و ظرافت فراوان در چگونگی این گزینش و موارد مرتبط با آن به شدت توصیه می‌شود. چنانچه رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند: انسان بر دین دوستش خواهد بود، بنابراین هر یک از شما دقت کند که با چه کسی دوست می‌شود. (بحارالانوار جلد ۷۴ صفحه ۱۹۲) در دین اسلام برای دقت در مسئله انتخاب دوست سفارش‌های زیادی صورت گرفته و انسان‌ها را به دوستی با افرادی تشویق و از دوستی با افرادی دیگر نهی کرده است. در آیاتی از سوره مبارکه فرقان هم آمده است: «اى واى کاش فلانى را دوست [خود]نگرفته بودم او [بود که]مرا به گمراهى کشانید...»

دوستی یک رابطه اجتماعی است

 در ابتدا دانستن تعریفی از واژه «دوست» برای آشنایی با این مفهوم و شناخت حد و حدود و حیطه حریم او در ارتباط با اشخاص ضروری به نظر می‌رسد. «نسرین امامی» کارشناس آموزشی و مشاوره تحصیلی و خانوادگی با بیش از ۲۵ سال سابقه کار در آموزش و پرورش و دارای مدارک دانشگاهی در زمینه‌های تسهیلگری و مشاوره‌ای و مولف و مترجم بیش از ۲۰ عنوان کتاب در زمینه‌های روانشناسی و مدیریت و آموزش و... در معرفی این واژه و به عبارتی شخصت می‌گوید: «دوست به کسی گفته می‌شود که با شما احساس نزدیکی، اعتماد، محبت و همدردی دارد.» او دوستی را نوعی رابطه اجتماعی معرفی می‌کند و می‌گوید: «این رابطه اجتماعی بر پایه علاقه مشترک، احترام، تعهد و معمولاً بدون انتظار بهره‌وری مالی یا جسمی ایجاد می‌شود. دوستان می‌توانند یکدیگر را در زمان‌های سخت حمایت کنند، و از تجربیات و دیدگاه‌های یکدیگر استفاده کنند. دوستی می‌تواند در سنین و شرایط مختلف زندگی ایجاد شود و به ارتقاء کیفیت زندگی کمک کند.»

اهمیت دوستیابی برای نوجوانان 

دوستیابی در بین نوجوانان اهمیت زیادی دارد و تأثیرات متعددی بر روی رشد آن‌ها می‌گذارد. در این دوران، نوجوانان نیاز به تجربه‌های اجتماعی دارند تا بتوانند مهارت‌های ارتباطی، اعتماد به نفس و هویت شخصی خود را توسعه دهند. «امامی»، به برخی از دلایلی که دوستیابی در دوران نوجوانی اهمیت دارد اشاره می‌کند:

 توسعه مهارت‌های اجتماعی: نوجوانان در نتیجۀ برقراری ارتباط دوستانه و ورود به مرحله دوستی، چگونگی ارتباط با دیگران را می‌آموزند. همچنین یاد می‌گیرند چگونه همدلی و تفهیم نشان دهند و چطور در موقعیت‌های اجتماعی عمل کنند.

 افزایش اعتماد به نفس: داشتن دوست می‌تواند باعث افزایش اعتماد به نفس نوجوانان شود. به این صورت که حس متعلق بودن به گروهی از دوستان احساس ارزش و پذیرش را در نوجوان تقویت می‌کند و در نتیجه اعتماد به نفس او را بالا می‌برد.

 یادگیری مسئولیت‌پذیری و همکاری: قطعاً حضور نوجوان در جمع‌های دوستانه او را از تنهایی، فعالیت‌های فردی صرف و انزوا خارج می‌کند و با ایجاد روحیه اتحاد و جمع گرایی سبب مسئولیت پذیر شدن و یادگیری مهارت‌های جمعی در وی می‌شود؛ بنابراین در روابط دوستانه، نوجوانان مهارت‌های مهمی مانند احترام به دیگران، پیمان‌شکنی نکردن، و توانایی کار گروهی را یاد می‌گیرند.

 کمک به توسعه هویت: نوجوانان معمولاً از دوستان خود الهام می‌گیرند و ارزش‌ها، عقاید، و علایق خود را با آن‌ها مطابقت می‌دهند. این روند به آن‌ها کمک می‌کند تا هویت شخصی خود را کشف کنند و آن را توسعه دهند.

حواسمان باشد فرار از انزوا و تنهایی باعث خطا در انتخابمان نشود

 یادگیری مدیریت احساسات:به طور قطع تا زمانی که نوجوان به طور فردی و تنها زندگی کند و تعاملات و ارتباطات جمعی نداشته باشد از آنجا که ابراز و یا کنترل احساسات در مقابل دیگران را تجربه نکرده است مهارتی نیز در این راستا نخواهد داشت؛ بنابراین روابط دوستانه می‌توانند فرصتی باشند تا نوجوانان یاد بگیرند چگونه احساسات خود از جمله عصبانیت، ناراحتی و شادی را مدیریت کنند.

 کاهش احساس تنهایی:احساس تنهایی در هر سنی می‌تواند نگران کننده و آزار دهنده باشد و یکی از راه‌های فرار از این معضل داشتن دوست و یا دوستان خوب و قابل اطمینانی است که با همراهی، رفاقت و صمیمیت شخص را از انزوا و تنهایی بیرون می‌آورند؛ بنابراین دوستیابی می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا احساس تنهایی و ایزوله بودن را کاهش دهند و به آن‌ها احساس امنیت و حمایت بیشتری بدهد.

 توسعه توانایی حل مسئله: نوجوانان با مواجهه با چالش‌های اجتماعی و حل تعارضات در روابط دوستانه، مهارت‌های حل مسئله را پرورش می‌دهند.

به طور کلی، دوستیابی در دوران نوجوانی می‌تواند یک تجربه یادگیری و رشد مهم باشد و بسیاری از مهارت‌های زندگی را در این دوران تقویت کند.

ویژگی‌های یک دوست خوب: 

از آنجا که نقش یک همراه و دوست در زندگی به حدی مهم و تأثیرگذار است که می‌تواند تعیین کننده مسیر زندگی افراد نیز باشد، دقت در انتخاب یک دوست خوب و همراه مناسب اهمیت بسیار ویژه‌ای دارد. «امامی» با تأکید بر لزوم اهمیت دقت در این انتخاب به توصیف ویژگی‌ها و خصوصیات متعددی می‌پردازد که یک دوست خوب در دوران نوجوانی می‌تواند داشته باشد.

۱. احترام: احترام متقابل در هر رابطه‌ای ارزشمند و سببی برای تحکیم روابط و استحکام و پایداری آن خواهد بود؛ بنابراین یک دوست خوب، احترام به شما، به نظرات، باورها، محدودیت‌ها و مقادیر شخصی شما دارد.

۲. صداقت: صداقت و راستگویی هم دلیل ایجاد اعتماد بین افراد در روابط متقابل است؛ بنابراین دوستان خوب صادق هستند و با شما راستگویی می‌کنند، حتی در مواقعی که حقیقت ممکن است دردناک باشد.

۳. پشتیبانی و حمایت: بار‌ها شنیده اید که دوست خوب به هنگام سختی و ناملایمت مشخص می‌شود؛ بنابراین یکی از ویژگی‌های دوست و همراه مناسب این است که در هر شرایطی، حامی و پشتیبان شما هستند.

۴. موثر بودن در برقراری ارتباط: قرار است یک ارتباط شکل بگیرد و چه بسا پایدار و محکم باشد؛ بنابراین باید دو طرف به یکدیگر فرصت برقراری این ارتباط را بدهند. پس یک دوست خوب کسی است که خوب گوش می‌دهد، به شما اجازه می‌دهد تا بیان کنید و درک متقابل ایجاد می‌کند.

۵. اعتمادبه‌نفس: دوستان خوب اعتماد به نفس دارند و به شما اجازه می‌دهند تا خودتان باشید.

۶. مهربانی و همدلی: دوستان خوب مهربان هستند و توانایی درک و احساس همدلی با شما را دارند.

۷. تعهد: دوست خوبی وفادار است و به وعده‌های خود عمل می‌کند.

۸. تشابه در علاقه‌ها: دوستان خوب ممکن است علاقه‌ها و فعالیت‌های مشترک داشته باشند که ارتباط را تقویت می‌کند.

۹. انعطاف‌پذیری: یک دوست خوب توانایی سازگاری با تغییرات و تفاوت‌ها را دارد.

۱۰. مثبت اندیشی: دوستان خوب معمولاً نگرش مثبتی دارند و انرژی مثبتی را در اطراف خود منتشر می‌کنند.

۱۱. توانایی حل مسئله: دوست خوبی توانایی حل تعارضات و مسائل به صورت سالم و بدون ناراحتی دارد.

۱۲. حفظ حریم شخصی: دوست خوبی حریم شخصی دیگران را می‌پذیرد و از دخالت در مسائل شخصی خودداری می‌کند.

توجه به این نکته هم مهم است که هیچ کس کامل نیست و همه افراد می‌توانند در طول زمان رشد کنند و خود را بهبود بخشند. بنابراین، توقع داشتن از یک دوست که در همه این موارد کامل باشد نه تنها غیرممکن است بلکه ناعادلانه است.

نقش والدین در دوست یابی فرزندانشان 

کسی نمی‌تواند منکر تأثیر همنشین و دوست بر کسی شود. حکایت گِل و گُل را شنیده اید؟! همان گِلی که از همنشینی با گُل همچون مشک و عبیر معطر شده بود. سعدی خوش سخن در بیت آخر و حسن مقطع این قطعه از زبان گِل می‌گوید: «کمال هم نشین در من اثر کرد/ وگرنه من همان خاکم که هستم». حالا با توجه به این باور قطعی درباره تأثیر نقش دوست بر شخصیت، منش و روش افراد، اهمیت و ضرورت حضور والدین در کنار فرزندان برای داشتن انتخابی مناسب احساس می‌شود. کارشناس تکنولوژی آموزشی و مشاوره تحصیلی و خانوادگی درباره نقش والدین در این انتخاب مهم می‌گوید: «والدین می‌توانند با رعایت چند نکته کلیدی در انتخاب دوستان خوب برای نوجوانان خود موثر باشند و دوستان نامناسب را از آن‌ها دور کنند:

برای نظارت و رفع نگرانی والدین می‌توانند فرصت‌هایی را برای دیدار با دوستان نوجوان خود ایجاد کنند

نخست از طریق «گفتگو و ارتباط»؛ والدین باید یک محیط صمیمی ایجاد کنند تا نوجوانان بتوانند راحت‌تر در مورد دوستانشان صحبت کنند. از طریق گفتگو و شنیدن تجربیات نوجوانان، والدین می‌توانند با انتخاب‌های آن‌ها آشنا شوند.

دومین نکته «آموزش و راهنمایی» توسط والدین است؛ آن‌ها می‌توانند به نوجوانان خود نشان دهند که چه ویژگی‌هایی در یک دوست خوب مهم است، مانند احترام به دیگران، صداقت، پایبندی به اصول اخلاقی و مشابهت در علایق سالم.

سومین راه، «نظارت ملایم» است؛ والدین می‌توانند به صورت ملایم و بدون دخالت مستقیم در زندگی شخصی نوجوان، نظارت کنند. این به معنای توجه به نوع دوستانی است که نوجوان انتخاب می‌کند و اگر نگرانی وجود دارد، به شکل محترمانه آن را بیان کنند.

ایجاد زمینه برای «فعالیت‌های مشترک» با دوستان هم چهارمین روش مناسب و مؤثر در جهت نظارت والدین بر این امر خطیر است؛ والدین می‌توانند فرصت‌هایی را برای دیدار با دوستان نوجوانان خود ایجاد کنند، مثلاً با دعوت آن‌ها به خانه یا برگزاری فعالیت‌های گروهی.

«مثال‌زدن» یک تجربه موفق نیز می‌تواند پنجمین راه و روشی ملموس برای انتخاب صحیح دوست و همراه مناسب برای فرزندان و نظارت والدین بر این امر باشد؛ والدین با نشان دادن چگونگی انتخاب دوستان خود و رابطه‌های سالم خود، می‌توانند به عنوان یک الگوی رفتاری برای نوجوانان خود عمل کنند.
و بالاخره با «تقویت اعتماد به نفس» به عنوان ششمین راه می‌توان نظارتی موثر در جهت انتخابی صحیح و مناسب داشت؛ والدین باید نوجوانان خود را تشویق کنند تا اعتماد به نفس داشته باشند و بتوانند تصمیمات درست برای خود بگیرند.

نکته مهم این است که والدین باید به نوجوانان فضایی برای رشد شخصیتی و انتخاب شخصی بدهند، و در عین حال با راهنمایی‌های خود فرزندانشان را حمایت کنند.»

والدین می‌توانند دوستان خوبی برای نوجوانان خود باشند

«امامی» می‌گوید: «والدین می‌توانند دوستان خوبی برای نوجوانان خود باشند البته، نقش والدین از نقش دوستان همسن متفاوت است، اما این تفاوت به معنای عدم امکان دوستی نیست. والدین می‌توانند با ایجاد یک فضای صمیمی و امن، گوش دادن به نگرانی‌ها و احساسات نوجوان، با او ارتباط برقرار کرده و از وی حمایت کنند. در چنین رابطه‌ای، والدین باید تلاش کنند تا موازنه‌ای بین نقش هدایت‌کننده و دوست برقرار کنند. به عبارت دیگر، آن‌ها باید به نوجوان اجازه دهند تا احساسات، افکار و تجربیات خود را بی‌پرده به اشتراک بگذارد، و در عین حال، به عنوان یک مرجع با تجربه و معقول، راهنمایی‌های لازم را انجام دهند. اگر این تعادل به خوبی حفظ شود، والدین می‌توانند یکی از بهترین دوستان و حامیان نوجوان خود باشند.»

منبع: فارس