گلستان ۴۵ رشته رودخانه به طول حدود سه هزار کیلومتر را در پنج حوضه آبریز گرگانرود در جنوب، اترک، قره‌سو، خلیج گرگان و نکارود در خود جای داده است که در برهه‌های مختلف این استان، همین رودخانه‌ها به منبع اصلی بروز سیلاب تبدیل شدند.

سیلاب، نخستین تهدید و بلای طبیعی این استان شمالی به شمار می‌رود و ساکنان این استان در ابتدای دهه ۸۰ و انتهای دهه ۹۰ چندین سیلاب سهمگین با ده‌ها جانباخته و هزاران میلیارد‌ها ریال خسارت را تجربه کردند.

ﺑﺎرش‌های هفته گذشته شرق گلستان که به سیلاب در تبدیل شد، ضمن خسارت مالی به میزان ۶ هزار و ۸۴۰ میلیارد ریال، به بخش‌های مختلف در گالیکش، کلاله، مینودشت و گنبدکاووس، ۲ جانباخته نیز برجای گذاشت و ضرورت چاره‌اندیشی برای پیشگیری جدی این معضل را به مسوولان ارشد استانی یادآوری کرد.

رییس اداره حفاظت خاک اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در تشریح سیلاب اخیر شرق استان گفت: براساس آمار اداره کل هواشناسی گلستان در ﺑﺎزه زﻣﺎنی ۱۶ و۱۷ آﺑﺎن، ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﺑﺎرش ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ دراﯾستگاه‌ﻫﺎی «ﺻﻮفی ﺷﯿﺦ» کلاله به میزان ۷۲ ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ، «دوزﯾﻦ» ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﯿﻨﻮدﺷﺖ به میزان ۷۱.۴ میلی‌متر و «ﻟﻮه» ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن گالیکش به میزان ۷۱ میلی‌متر ﺛﺒﺖ ﺷﺪ.

محمد عباسی افزود: ﺑﺮاﺳﺎس پایش میدانی کارﺷﻨﺎﺳﺎن این اداره کل در ﺣﻮزه آﺑﺨﯿﺰ «اوﻏﺎن»، ﻣﯿﺰان دبی ﻫﻤﺮاه ﺑا مواد ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ ﺣﺪود ۱۸۰ﻣﺘﺮ مکعب ﺑﺮ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﺑﺮآورد ﺷده است.

این کارشناسان حوزه خاک اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان به آسیب شناسی رخداد سیلابی اخیر در حوزه آبخیز «قره سو» در کلاله پرداخت و گفت: ﺣﻮزه آﺑﺨﯿﺰ آقﺳﻮ با مساحت ۱۲ هزار و ۴۹۷ هکتار ﻣﺸﺮف ﺑﻪ ﺷﻬﺮ کلاله بوده و ﻃﻮل آﺑﺮاﻫﻪ اصلی آن ۲۷ کیلومتر، ﺷﯿﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ وزنی ﺣﻮزه ۱۷ درﺻﺪ و کاربری ﺣﻮزه جنگل پنج هزار و ۱۴۶ هکتار و ﻣﺴـﺎﺣﺖ اراضی شیبدار آن ۶ هزار و ۲۰۰ هکتار است.

عباسی یادآور شد: کاربری ﻏﺎﻟﺐ در این ﺣﻮضه، زراﻋﺖ و ﺷﺨﻢ در ﺟﻬﺖ ﺷﯿﺐ اﺳﺖ و ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎی لسی، قسمت زیادی از ﺣﻮضه را پوشانده و وﺟﻮد ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎی لسی به دلیل ظرفیت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ پذیری و ﺿﺮﯾﺐ رواﻧﺎب ﺑﺎﻻ، ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ رواﻧﺎب در ﺣوضه آﺑﺨﯿﺰ است.

وی خاطرنشان کرد: در زمان وﻗﻮع ﺳﯿﻼب، اراضی زراعی ﻓﺎﻗﺪ پوشش ﺑﻮده که در اﻓﺰاﯾﺶ ﺿﺮﯾﺐ رواﻧﺎب ﺣﻮضه ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺛﺮی دارد.

به گفته وی زﻣﺎن ﺗﻤﺮکز بارش در این حوﺿﻪ ۳.۷۴ ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺪت زﻣﺎن کوتاه بارش در ﺣﻮﺿﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ پاسخ ﺳﺮﯾﻊ ﺣوضه به رﺧﺪاد ﺑﺎرشی شده که مختل ﺷﺪن ﺳﯿﺴﺘﻢ زهکشی ﻣﺴﯿﻞﻫﺎی طبیعی در کلاله ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ کاربری ﺑﻪ ﻣسکونی و ﺟﺎده و ﻧﯿز ﻣشرف بودن داﻣﻨﻪﻫﺎی پرﺷﯿﺐ لُسی و ﻋﺎری از پوشش گیاهی ﺑﻪ ﺷﻬﺮ کلاله ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز رﺧﺪادﻫﺎی سیلابی ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه گل و ﻻی در این ﺷﻬﺮ شد.

عباسی یادآور شد: برای پیشگیری از سیلاب بعدی در این حوضه آبخیز، احیای نوار «راپیرین» پوشش گیاهی در مناطق بالا دست می‌تواند در مدیریت سیلاب و کاهش خسارات در پایین دست کمک کند.

وی خاطرنشان کرد: ﺗﺠﺮﺑﻪ رﺧﺪادﻫﺎی ﺣﺪی ﺑﺎرشی در ﺷـﺮاﯾﻂ کنونی که ﺑﻪ دﻟﯿﻞ پدیده ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ، فراوانی وﻗﻮع آن در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ است، زنگ ﺧﻄﺮ مهمی ﺑﺮای ﻣﺪﯾﺮﯾﺖﻋﺮﺻﻪ‌های ﺑﺎﻻدﺳت به شمار می‌رود به طوری که اراضی زراعی شیبدار به عنوان یکی از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ برای ﺗﻮﻟﯿﺪ روناب محسوب می‌شود و باید اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ رواﻧﺎب و رﺳﻮب در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ از ﻃﺮﯾﻖ «ﺗﺮاﺳﺒﻨﺪی»، ﻣﻤﻨوعیت ﺷﺨﻢ در ﺟﻬﺖ ﺷـﯿﺐ، اﯾﺠﺎد پوشش گیاهی دایمی و ﺑﺎغ ﯾﺎ در ﺻﻮرت امکان نداشتن اجرای ﻣﻮارد ﻣﺬکور، اﺟﺮای ﻧﻮارﻫﺎی پوشش گیاهی به صورت نواری در اطراف زمین‌های زراعی به جد در دستور کار دستگاه‌های مرتبط قرار گیرد.

این کارشناس حوزه خاک اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان با اشاره به بروز سیلاب اخیر در ﺣﻮضه آﺑﺨﯿﺰ «اوﻏﺎن» گالیکش نیز گفت: این حوضه آﺑﺨﯿﺰ با مساحت ۴۵ هزار هکتار در ﻣﺤﺪوده ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن گالیکش به عنوان زیر حوضه‌های آبخیز «گرگانرود» محسوب می‌شود و آبراهه آن در سد گلستان زهکش می‌شود.

وی افزود: اﯾﻦ ﺣﻮﺿﻪ از لحاظ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت کشوری حد فاصل استان‌های گلستان، خراسان و سمنان واقع شده و عمده‌ترین کاربری آن به ترتیب کاربری جنگل به مساحت ۲۵ هزار هکتار و کاربری زراعی آن به مساحت ۱۵ هزار و ۹۹۰ هکتار است.

وی یادآور شد: ﻣﯿﺰان ﺑﺎرش ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ در این حوضه آبخیز ۴۳ میلی‌متر بوده و ﺷﯿﺐ وزنی آن ﺣﺪود ۱۵ درﺻﺪ تعیین شده و زمان ﺗﻤﺮکز ﺣﻮﺿﻪ ﺣﺪود ۱۱ﺳﺎﻋﺖ است.

عباسی با اشاره به این که از لحاظ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎیی ﺣﻮضه آﺑﺨﯿﺰ اوﻏﺎن از ارﺗﻔﺎع ﺑﺎﻻیی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده که ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ارتفاع آن‌ها کاهش می‌یابد، گفت: اختلاف ارتفاع ۲ هزار و ۳۰۰ متری در خروجی حوضه تا بلندترین نقطه ارتفاعی (حداقل ارتفاع ۱۹۱ متر و حداکثر ارتفاع ۲ هزار و ۵۰۰ متر) است.

این کارشناس آبخیزداری گلستان بیان کرد: ۹۵ درصد حوضه آبخیز اوغان منطقه کوهستانی است به طوری که میزان شیب در آن نواحی به بیش از ۶۰ درصد می‌رسد.

به گفته وی اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﻧﻮاحی ﺑﺎﻻدﺳﺖ و پاﯾﯿﻦ دﺳﺖ در ﺧﺮوجی حوضه‌ها و مسیر کوتاه پیمایش آب برای رسیدن به خروجی حوضه، اثر تجمع بر افزایش سرعت سیل دارند.

عباسی ادامه داد: وﺟﻮد اراضی ﺷﯿﺒﺪار دﯾﻤﺰار ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ۱۵ هزار و ۹۹۰ هکتار که ﺣﺪود ۳۵ درﺻﺪ ﺣوضه را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص می‌دهد، ﻋﺎملی ﺑﺮای اﻓﺰاﯾﺶ ﺿﺮﯾﺐ رواﻧﺎب دامنه‌ای ﺑﻪ وﯾژه در ﺑﺎزه زﻣﺎنی وﻗﻮع ﺳﯿﻞ در این اراﺿــی ﻓﺎﻗﺪ پوشش است.

وی اضافه کرد: یکی دیگر از ﻋﻮامل ﺑﺮوز سیل رﻓﺘﺎر ﺧﺎک و ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪگی در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳــﺖ و ﺑﺮرسی نشان می‌دهد ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ سنگ‌های ﺣﻮﺿﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻮذپذیری ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺣﺪود ۸۱ درﺻﺪ در کلاس «تراوایی» کم قرار دارد و ﻫمچنین ﺑﺮخی از ﻧﻘﺎط ﺣﻮزه ﻣﯿﺰان «رُس» ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎک ۴۵ تا ۵۲ درصد است که همگی نشان از میزان «تراویی» خاک کم است و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻃﻮر طبیعی سبب اﻓﺰاﯾﺶ ظرفیت ﺳﯿﻠ‌ﺨﯿﺰی و ﺗﻮﻟﯿﺪ رواﻧﺎب در ﺳﻄﺢ حوزه آبخیز می‌شود.

وی معتقد است: در ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺠﺮﺑﻪ رﺧﺪادﻫﺎی ﺣﺪی ﺑﺎرشی در ﺷـﺮاﯾﻂ کنونی که ﺑﻪ دﻟﯿﻞ پدیده ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ ﻓﺮاوانی وﻗﻮع آﻧﻬﺎ در منطقه روبه افزایش اﺳﺖ، زنگ ﺧﻄﺮ ﻣﻬمی ﺑﺮای ﻣﺪﯾﺮﯾﺖﻋﺮﺻﻪ‌های ﺑﺎﻻدﺳﺖ است.

راهکار پیشگیری

این کارشناس حوزه آبخیزداری گلستان افزود: اراضی شیبدار به عنوان یکی از مهمترین مولد‌ها برای تولید رواناب در شرق استان محسوب می‌شود و باید اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ رواﻧﺎب و رﺳــﻮب در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺮاﺳـﺒﻨﺪی، ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﺷﺨﻢ در ﺟﻬﺖ ﺷــﯿﺐ، اﯾﺠﺎد پوﺷـﺶ گیاهی دایمی و ﺑﺎغ ﯾﺎ در ﺻﻮرت امکان داشتن اﺟﺮای ﻣﻮارد ﻣﺬکور، اﺟﺮای ﻧﻮارﻫﺎی پوﺷﺶ گیاهی به صورت ﻧﻮاری در اطراف اراضی زراعی به جد در دستور کار قرار گیرد.

وی تاکید کرد: اﺣﯿﺎی ﻧﻮار «رایپرین»، پوشش گیاهی در مناطق بالا دست مطابق با نظر متخصصین دانشگاهی می‌تواند در مدیریت سیلاب و کاهش خسارات در مناطق پایین دست حوضه آبخیز اوغان در شرق استان نیز کمک شایان کند.

وی خاطرنشان کرد: در رﺧﺪادﻫﺎی ﺣﺪی ﺑﺎرش درﺣﻮﺿـﻪ ﻫﺎی آﺑﺨﯿﺰ جنگلی، حمل چوب آلات اجتناب ناپذیر بوده و جزو رفتار طبیعی حوضه‌های آبخیز محسوب می‌شود و در چنین شرایط باید تمهیدات لازم برای تامین ظرفیت آبگذری ایمن در پایین دست در نظرگرفته شود.

این کارشناس حوزه آبخیزداری استان گلستان در خصوص ورود سیلاب به روﺳﺘﺎی ﻋﺒﺎس آﺑﺎد گنبدکاووس معتقد است: مطابق بررسی میدانی، کاهش ﻇﺮﻓﯿﺖ عبور آب از رودخانه اوغان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رﺳﻮب ناشی از ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ ﻋﻤﺪتا ﻧﺎشی از اراضی زراعی ﺷﯿﺒﺪار در ﺑﺎﻻدﺳﺖ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و از ﻃﺮفی وﺟﻮد ﺑﺮخی ﺳﺎزه‌های ﻏﯿﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد برای اﻧﺤﺮاف ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺮه‌ﺑﺮداریﻫﺎی کشاورزی و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺪاﯾﺖ سیلابی به داخل روستا شده است.

عباسی، اجرای ساماندهی رودخانه‌ها براساس اولویت بندی از طریق اجرای عملیات لایروبی اضطراری و اقدام‌های آبخیزداری از نوع سرشاخه گیر در محدوده بالا دست پل و تله‌اندازی محمولات جنگلی را دیگر راهکار موثر در کاهش خسارت سیلاب در منطقه پایین دست رودخانه اوغان عنوان کرد.

سرمایه‌گذاری در حوزه آبخیزداری

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان معتقد است: برای این که مشکلات دستگاه‌های خدمات رسان در پیشگیری از خسارت سیلاب در استان کمتر شود، توجه به سرمایه‌گذاری در حوزه آبخیزداری و آبخوانداری استان بسیار ضروری است.

حمید سلامتی افزود: تغییر اقلیم و وجود بیش از ۱۱۰ هزار هکتار زمین‌های شیب‌دار بدون یا پوشش ناچیز گیاهی در استان، ضرورت سرمایه‌گذاری را برای کاهش خسارت سیلاب دوچندان می‌کند.

وی همچنین از طرح مطالعه یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار حوزه آبخیز استان و آماده برای اجرای طرح‌های آبخیزداری و سرشاخه گیر در راستای خسارت از جمله سیلاب خبر داد و گفت: حمایت از طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری در حوزه‌های آبخیز استان می‌تواند با مدیریت حوزه‌های بالا دست، خسارت سیلاب را کاهش داد.

سلامتی خاطرنشان کرد: طرح جامع حوزه آبخیز در گلستان با هماهنگی هفت دستگاه مرتبط نهایی شده که برای اجرا در یک دوره سه ساله ۲۳ هزار میلیارد ریال اعتبار پیش بینی شده است.

صاحب نظران حوزه منابع طبیعی در گلستان معتقدند: تنها راه رسیدن به توسعه پایدار و حفاظت از منابع اعم از خاک و آب و کاهش خسارت بلایای طبیعی در این استان شمالی، پرداختن به مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز بوده تا از خسارات ناشی از آن برای ساکنان کاسته شود.

منبع: ایرنا