تالاب میانکاله که به طول حدود ۷۰ کیلومتر با عرض پنج تا هفت کیلومتر در جنوب شرقی دریای خزر واقع شده برخلاف بندر انزلی در گیلان که حیات آن به آب رودخانه‌ها وابسته است، حیات میانکاله به دبی و نوسانات آب خزر مرتبط است.

میانکاله که با سه کانال با دریای خزر متصل است با گذشت زمان این کانال‌ها رسوب گرفته و رفته رفته جریان رفت و برگشت آب در این کانال به حداقل ممکن رسیده است.

صاحبنظران برجسته تالاب شناسی کشور بر این باورند که جریان‌های آب اندک از خزر به تالاب نمی‌تواند ثمر بخش باشد و این فرایند برشدت رسوب‌های کانال اضافه خواهد شد. آنان می‌گویند که جریان آب خزر به تالاب میانکاله همانند یک تالاب در قزاقستان باید با شتاب زیاد انجام شود تا نه تنها در کانال‌ها رسوبی ایجاد نشود بلکه جریان آب موجود در تالاب را هم زنده کند.

آنان همچنین بر این باورند که تنها امید احیای این تالاب لایروبی کانال‌های ارتباطی آب خزر با میانکاله بوده که در حال انجام است، اما آن چیزی که باید مد نظر باشد، این است که به هیچ عنوان نباید لایروبی این کانال‌ها را متوقف کنیم و اجازه دهیم بعد از هر چند سال که راه آب ارتباطی قطع شد لایروبی را آغاز کنیم.

کارشناسان معتقدند لایروبی دراز مدت حجم زیادی از رسوب‌ها را به همراه خواهد داشت که جانمایی برای این رسوب‌ها هم خودش یک تهدید زیست محیطی است. همچنین تجهیزات لایروبی باید به طور مستمر در منطقه پای کار باشد و به صورت مستمر در حال بروز رسانی کانال‌ها باشند.

بر این اساس حیات بهشت پرندگان جهان که در سال ۱۳۵۴ به عنوان ذخیره گاه حیات وحش جهان به ثبت رسیده است، تنها به آب خزر بستگی دارد و این کانال‌ها باید در جریان باشند.

چهره‌های علمی می‌گویند که در چند سال اخیر تراز آب تالاب میانکاله ۱۳۰ سانتی‌متر کاهش یافته است و این در صورتی است که دریاچه ارومیه تراز آب آن ۸۰ سانتی‌متر کاهش یافت بنابراین خطر کاهش تراز آب میانکاله به مراتب بیشتر از دریاچه ارومیه است که باید با حساسیت نسبت به این ذخیرگاه جهانی دغدغه داشته باشیم.

نوسان‌های آب دریای خزر بر روی خلیج گرگان و میانکاله که با اتصال به دریای خزر تغذیه می‌شوند، تاثیر مستقیم دارد، بنابرین هر چند برخی از رودخانه‌ها از منطقه قره سو تا بهشهر به این تالاب سرازیر می‌شوند، اما حجم آن بسیار اندک است.

بر اساس بررسی‌هایی که چهره‌های علمی انجام داده اند وسعت میانکاله در حوزه مازندران در سال ۱۳۷۳ به میزان ۵۵ هزار هکتار بود و براساس آخرین برآورد‌هایی که در کارگروه احیای میانکاله انجام شد این وسعت به ۲۲ هزار هکتار یعنی کمتر از نصف کاهش یافته که این امر تاثیرات فراوانی در کاهش حضور پرندگان مهاجر در مازندران داشته است.

آمار مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر هم از کاهش ۲ متری سطح آب این دریا از سال ۱۳۷۵ تاکنون خبر می‌دهد و در سال‌های گذشته سطح آب این دریا ۲۶ سانتی‌متر کاهش یافته است.

بر اساس مطالعه صورت گرفته در سال ٢٠١٧ مشخص شد که آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییرات اقلیمی است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می‌گردد و در صورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می‌شود، کاهش خواهد داشت.

نتایج این مطالعات همچنین نشان داده تنها در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر با کاهش حدود ۵۰ سانتی‌متری مواجه بوده که این رخداد به عقب نشینی دریا از ۱۰ متر تا ۱۰۰ متر در سواحل مختلف منجر شده است.

استمرار لایروبی کانال‌ها

دکترای مهندسی عمران- محیط زیست از دانشگاه تربیت مدرس تهران گفت: کور سوی امید ما برای احیای تالاب میانکاله لایروبی کانال‌هایی است که در حال انجام است، اما تقاضای ما آن است که این لایروبی‌ها هر ساله و مستمر ادامه داشته باشد.

داریوش یوسفی کبریا بیان کرد: به هیچ عنوان نباید اجازه دهیم بعد از گذشت چند سال وقتی کانال‌ها به صورت کامل مسدود شد لایروبی آن را آغاز کنیم بلکه یک نقشه جامعی از سطح دریا و کانال‌ها تهیه کنیم و این لایروبی‌ها به صورت مستمر ادامه یابد.

مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر بیان کرد: حجم زیاد رسوب ها، خطرات زیست محیطی هم برای منطقه خواهد داشت.

وی اظهار داشت: آنچیزی که به لحاظ کارشناسی مد نظر بوده این است که جریان آب این کانال‌ها به تالاب با شتاب زیاد باید انجام شود که این امر نه تنها مانع رسوب در کانال می‌شود بلکه جریان سرزندگی تالاب میانکاله را فراهم می‌کند.

 اگر بخواهیم به این رودخانه‌ها دلخوش باشیم خشکی میانکاله قطعی است 

نماینده ایران (وزارت نیرو در حوزه آب شناسی) در نشست‌های سالیانه آب و هواشناسی کشور‌های حاشیه دریای خزر در کشور‌های آذربایجان و قزاقستان در ادامه گفت که هر چند حقابه رودخانه‌هایی که به میانکاله سرازیر می‌شود در بالادست تضییع شده و محیط زیست پیگیر این ماجرا است، اما حیات اصلی میانکاله به ارتباط آبی وی با خزر مربوط می‌شود و به رودخانه‌ها نیست.

یوسفی کبریا افزود: اگر بخواهیم به این رودخانه‌ها دلخوش باشیم خشکی میانکاله قطعی است و تردیدی در آن وجود نخواهد داشت.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: پیشنهاد‌های متعددی برای نجات میانکاله بحث شده است که پمپاژ آب خزر و هدایت آب نیروگاه نکا به این کانال از جمله این پیشنهاد‌ها بود، اما بهترین راهکار راه طبیعی است که باید تلاش کنیم ارتباط آب خزر به میانکاله توسط کانال‌ها برقرار باشد.

تالاب میانکاله که از دهستان میانکاله در شهرستان بهشهر تا آشوراده در استان گلستان وسعت دارد. این منطقه به دلیل داشتن پهنه آبی مناسب با ذخایر غذایی غنی و آبزیان همه ساله پذیرای بیش از ۳۰ تا ۴۰ گونه از پرندگان مهاجر زمستان گذران و بیش از ۱۰۰ گونه از پرندگان بومی آبزی و کنارآبزی است.

این تالاب با داشتن پناهگاه حیات وحش به مساحت حدود ۲۲ هزار هکتار در حوزه مازندران و تنوع گیاهی از جمله درختان سازیل و انار وحشی که تغذیه برخی پرندگان را تشکیل می‌دهد توانست بیش از ۵۰۰ گونه جانوری را در خود جای دهد و به نوعی بهشت پرندگان استان نام بگیرد و با این تنوع زیستی به عنوان یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره جهان از سوی سازمان‌های جهانی حفاظت از محیط زیست قرار گرفت.

تالاب میانکاله را باید بهشت پرندگان و پرنده نگری نام نهاد؛ سی و ششمین تالاب ثبت شده دنیا و نخستین تالاب ثبت شده در کنوانسیون تالاب‌های بین المللی رامسر و یکی از ۶۵۰ ذخیرگاه زیست کره جهان با ۴۸ هزار هکتار وسعت در شرق استان مازندران و در همجواری با استان گلستان واقع شده است و سالانه ۱۳۰ گونه از پرندگان مهاجر را با جمعیت حدود ۱.۵ میلیون بال میزبانی می‌کند.

این پناهگاه حیات وحش علاوه بر کریدور مهاجرت فصلی برای پرندگان، همه ساله به تنهایی بیش از نیم میلیون پرنده از انواع مرغابی، فلامینگو، پلیکان، پاخاکستری، قوی، انواع اردک، لک لک، درنای خاکستری، عقاب دریایی را در آب‌های خود اسکان می‌دهد.

این تالاب که رویشگاه و زیستگاه تعداد بیشماری از گونه‌های در معرض خطر است، در سال ۱۳۵۵ به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست سپهر به کمیته برنامه «انسان و کره» یونسکو معرفی و انتخاب شد. تالاب میانکاله به عنوان محل زاد و ولد و پرورش ماهیان گونه‌های مختلفی، چون کپور، انواع کفال، کلمه، سفید، ماش و کاراس، مورد توجه است. پستانداران این منطقه نیز شامل مارال، یوزپلنگ، گربه جنگلی، شغال، گراز، روباه، خرگوش، جوجه تیغی، انواع خفاش و جوندگان کوچک است.

مازندران دارای ۲ تالاب بین‌المللی میانکاله و فریدونکنار و چندین تالاب و آبگیر محلی، چون ساهون، لپو و پلنگان، ولشت، استخرپشت، گل‌پل، خضر نبی، شورمست، دریوک، سراندون و بالندون، گز و کندوچال است.

مازندران همچنین افزون بر ۸۰۰ قطعه آب‌بندان به مساحت ۱۷ هزار هکتار دارد. همه ساله در فصل زمستان۱۰۰ گونه پرنده مهاجر زمستان گذران با جمعیتی حدود ۳۰۰ هزار بال به مازندران مهاجرت می‌کنند.

بر اساس آمار‌های رسمی، تاکنون بیش از ۴۹۰ گونه جانوری از رده‌های مختلف مهره‌داران اعم از پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان و ماهی‌ها در زیست‌بوم مازندران شناسایی شده‌اند.

پرندگان با ۳۱۷ گونه از ۵۸ خانواده، پستانداران با ۶۳ گونه و ۱۹ خانواده، دوزیستان با ۹ گونه از ۶ جنس و ۶ خانواده، خزندگان با ۲۶ گونه از ۲۱ جنس و ۱۱ خانواده و ماهی‌ها با ۷۵ گونه بخشی از تنوع زیستی حیات وحش مازندران را تشکیل می‌دهند.

منبع:ایرنا