موزه اسناد و مدارک پهلوی در سعدآباد، از سال ۱۳۹۱ در ساختمان محل استقرار گارد جاویدان، در ورودی این مجموعه از سمت زعفرانیه، برپا شده بود. این موزه محل نگهداری و نمایش اسناد و آلبوم‌های سلطنتی بود، که بنا بر نظرات ثبت‌شدۀ بازدیدکنندگان، بیشترین اطلاعات درباره خاندان پهلوی و اتفاقات و رویدادهای مربوط به آن دوره تاریخی را در اختیار قرار می‌داد. این ساختمان اکنون مدتی است تخلیه شده و اسناد آن به بخش دیگری از مجموعه سعدآباد انتقال یافته، درحالی‌که دفتر مدیریت مجموعه سعدآباد به این ساختمان منتقل شده است.

سیدعلوی آزاد ـ‌ مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد ـ در یک برنامه تلویزیونی ـ درحالی‌که ماجرای درختان این مجموعه را شرح می‌داد، انتقال دفترش به ساختمان موزه اسناد را تایید کرد و درباره آن توضیح داد: ‌«بنده دفتر کارم را به موزه اسناد سعدآباد انتقال دادم و دارم اموال موزه اسناد را احصاء می‌کنم. ضمن احترام به امنای اموال که اکثر به اتفاق آن‌ها دقیق و پاکدست هستند، ‌اما امین اموالی در جایی پیدا می‌شود که ده‌ها هزار سند تاریخی در اختیارش است، ولی هیچ‌کدام را ثبت نکرده است. من مسئولم و اعتقاد دارم باید در وسط میدان بنشینم و فردا به مردم پاسخگو باشم.»

او همچنین تایید کرد که «اموال زیادی در مجموعه سعدآباد وجود دارد که ‌ ثبت نشده است.»

علوی گفت: «روزی که می‌آمدم سعدآباد آقای ضرغامی ـ‌ وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ من را خواستند و جمله‌ای گفتند «جان تو و اموال مردم». این‌ها اموال مردم است و اگر کسی سر و صدا کند، ما ذره‌ای در ماموریت مهمی که به ما محول شده است، تردید نخواهیم کرد.»

بیشترخوانید

• ماجرای فرش‌های گم‌شده سعدآباد به کجا رسید؟

مدیر سعدآباد همچنین یکی از مشکلات بسیاری جدی سعدآباد را دوربین‌های مداربسته آن دانست و اظهار کرد: «در همین پنج ماه مدیریتم در سعدآباد، ۱۱۰ دوربین از کار افتاده، Overhaul (بازآماد و تعمیر اساسی) شده و ۲۶۰ دوربین جدید هم برای سعدآباد خریداری شده است. به مردم قول می‌دهم تمام نواقص سیستم حفاظت الکترونیک سعدآباد در زمان بسیاری کوتاهی برطرف خواهد شد و مردم نسبت به صحت اموالشان اطمینان کامل داشته باشند.»

علوی، مدیر مجموعه سعدآباد اما درباره سرانجام و وضعیت اسناد و مدارک تاریخی جابه‌جاشدۀ سعدآباد و همچنین سرنوشت موزه و مخزن آن، توضیح دیگری نداد.

 درباره روشن شدن وضعیت اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد، ماجرا را از عزت‌الله ضرغامی ـ وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز پیگیر شدیم، ‌که او توضیح و پاسخ در این‌باره را به مدیر مجموعه سعدآباد محول کرد و گفت که «از آقای علوی می‌خواهم که توضیح دهد.»

درحالی‌که در وب‌سایت سعدآباد و مشخصا در بخش «معرفی موزه‌ها»ی آن، اطلاعاتی درباره ساختمان و موزه اسناد و مدارک تاریخی پیدا نمی‌شود، در مرکز دایره‌المعارف اسلامی درباره این موزه توضیح داده شده است: «در فاصلۀ میان کاخ وزارت دربار (موزۀ هنرهای زیبای فعلی) و کاخ سفیـد (کاخ ـ موزۀ ملت)، ساختمانی قرار دارد که در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی ایران محل استقرار گارد جاویدان بود. این بنا که در اوایل دورۀ پهلوی اول احداث شده است، در نزدیکی یکی از مهم‌ترین ورودی‌های سعدآباد، یعنی ورودی نظامیه قرار دارد.

گارد حفاظتی شاهنشاهی افزون بر حفاظت از خاندان و وابستگان به دربار پهلوی، مسئولیت بازرسی کلیۀ آمدوشدها به مجموعۀ سعدآباد و نیز ورود و خروج اموال را از طریق ورودی‌های سه‌گانۀ این مجموعه برعهده داشت. بخش قابل توجهی از نامه‌های موجود در اسناد باقی‌مانده از مجموعۀ سعدآباد، مربوط به مجوزهایی است که توسط گارد جاویدان به نام افراد مختلف صادر شده است. گارد حفاظتی شاهنشاهی در زمان محمدرضا شاه، برای کارمندان شاغل در مجموعۀ سعدآباد کارت‌های ترددی با رنگ‌های مختلف صادر می‌کرد، که هر یک نمایانگر محدودۀ کاری این کارمندان و مناطق مجاز برای آمدوشد آنها بود.

این بنا پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن‌ماه ۱۳۵۷ در اختیار یگان حفاظت میراث فرهنگی قرار گرفت و مدتی نیز به بخش اداری مجموعۀ سعدآباد اختصاص یافت، اما سرانجام در سال ۱۳۹۱ به موزۀ اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد بدل شد. آنچه در این موزه به نمایش درآمده، تنها بخش کوچکی از مجموعۀ بزرگ اسناد و مدارک مجموعۀ سعدآباد است. این اسناد ابتدا کاغذهایی فاقد ارزش تلقی می‌شدند و در جریان پاک‌سازی کاخ‌های سعدآباد در شرف نابودی بودند، اما پس از دسته‌بندی این اسناد توسط شماری از کارمنـدان مجموعـۀ کاخ ـ موزه‌های سعدآبـاد، نخست مرکز اسناد سعدآباد و پس از آن موزۀ اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد راه‌اندازی شد.

ساختمان این موزه در یک‌ونیم طبقه احداث شده است. طبقۀ همکف این بنا که شش اتاق دارد، پس از تغییر کاربری به موزه، به بخش‌های پهلوی اول، پهلوی دوم، مُهرها و جلدها، سالن نمایش و دفتر موزه تقسیم شده است. نیم‌طبقۀ پایین نیز به مرکز نگهداری اسناد تاریخی تبدیل شده است، به‌جز شمار اندکی از کارکنان مجموعۀ سعدآباد، کسی اجازۀ دسترسی به مخزن ویژۀ نگهداری از اسناد تاریخی را ندارد.

در بخش پهلوی اولِ این موزه، آلبوم‌هایی از بناهای تاریخی ایران کهن، تصاویری با موضوع نحوۀ پوشش مردم در اواخر دورۀ قاجار و اوایل دورۀ پهلوی اول، تصاویری از اولین و آخرین سفر رضاه شاه به ترکیه، همچنین مجموعۀ تصاویری از یک کارناوال فرهنگی در ایران، به نمایش درآمده است.

نمایی از موزه اسناد سعدآباد، پیش از تخلیه شدن

در بخش پهلوی دوم موزۀ اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد، تصاویری از همسران محمدرضاشاه در سفرها و بازدیدهای داخلی، و شماری از آلبوم‌های خانوادگی او در ویترین‌های رومیزی و دیواری در معرض نمایش قرار داده شده است.

بخش مهرها و جلدهای این موزه دربرگیرندۀ شمار بسیاری از مهرهای رایج در وزارت دربار، پاکت‌ها، کاغذهای سربرگ‌دار و کارتابل‌های مورد استفاده در دورۀ پهلوی است. در این قسمت همچنین بخشی از اسناد مکتوب دربارۀ وظایف وزارت دربار به نمایش درآمده‌است. از دیگر آثار موجود در این بخش، آلبوم‌های خاندان پهلوی متعلق به دهه‌های ۱۳۲۰، ۱۳۳۰، ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ شمسی است. بیشتر این آلبوم‌ها دست‌ساز و دارای جلد لاکی و مزین به انواع نقوش ایرانی مانند لچک، ترنج، شکارگاه، و تزیینات خاتم‌کاری، کنده‌کاری، نقره‌کاری و طلاکوبی‌اند.

در سالن سینمای موزۀ اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد، امکاناتی برای نمایش تصویری اسناد و تصاویر برای گروه‌های مختلف سنی فراهم آمده است.

این موزه یکی از پربازدیدکننده‌ترین موزه‌های مجموعۀ فرهنگی ـ تاریخی سعدآباد به شمار می‌رود.»

ساختمان موزه اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد که تخلیه شده و دفتر مدیریت این مجموعه به آن منتقل شده است

دفتر مدیریت مجموعه سعدآباد پیش از این در کاخ بهمن قرار داشت که گفته شده است به دلیل مجاورت ساختمان آن با کوه و آسیب واردشده، به مرمت و حفاظت نیاز داشته است.

ایسنا همچنان آماده دریافت و انتشار توضیحات درباره چرایی جابه‌جایی اسناد، وضعیت آن‌ها و سرنوشت موزه اسناد و مدارک تاریخی سعدآباد است.

منبع: ایسنا