ابراهیم کلانتری در این همایش ضمن تسلیت ایام شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) گفت: مسأله تعلیم و تربیت و بحث تحول در آن، مقوله بسیار پراهمیتی است که لازم است دائماً مد نظر همه دلسوزان عرصه علم و دانش باشد و نشست‌های کاربردی در این خصوص برگزار شود و صرف صحبت کردن و فراموش شدن نباشد.

عضو هیأت علمی دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران در ادامه به بیان نکاتی پیرامون اهمیت جایگاه تعلیم و تربیت پرداخت و گفت: اینکه قطعاً در اندیشه اسلام ناب، تعلیم و تربیت دارای جایگاه ویژه‌ای است. دینی که معجزه جاودانه آن کتاب است و با «إقْرَأْ» شروع می‌شود، اهمیت آن به آموزش، پرورش و تربیت هویدا است. همچنانکه در معجزه وحیانیِ آن بیش از سیصد بار عموم مردم را به علم، تعقل، تفکر، تفقه و تلاش برای آموختن و یاد گرفتن و انسان شدن دعوت می‌کند. قطعاً یکی از محور‌های اصلی و شاهراه این دین، تعلیم و تربیت است و از افتخارات ما مسلمانان است که سرلوحه دعوت آئین و کتاب آسمانی و پیامبرمان، تعلیم و تربیت است. اینکه هزار و چهارصد سال پیش که جهان در جهل و تاریکی غوطه ور بود و کسی بدان صورت اطلاعی از کتاب، علم، تفکر و تعقل نداشت، خصوصاً در شبه جزیره عربستان، یک پیامبر و یک دین و یک وحی آسمانی ظهور کند و مردم را به این سمت و سو سوق دهد، بسیار ارزشمند است.

او پیرامون نکته دوم در باب اهمیت تعلیم و تربیت گفت: موضوع تعلیم و تربیت انسان مطرح است. به اعتقاد بنده و بنا بر استنباطی که از کتاب و سنت و منابع ناب اسلامی دریافت کردم، تعلیم و تربیتی که موضوع آن انسان است، دارای سه بُعد وجودی است؛ یکی بُعد شناختی انسان است، یعنی همان بُعدی که خداوند در وجود انسان قرار داده است و در آن اندیشه، ادراک، یادگرفتن، تجزیه و تحلیل است و تلاش می‌کنیم با فکر خود، گره از مجهولات خود باز کنیم. این یک بُعد وجودی انسان است. خالق هستی یکی از ابعادی که در وجود انسان قرار داده است، ظرفیتِ شناختی است و ابزار‌هایی را برای تکمیل این ظرفیت در اختیار انسان قرار داده است همچون حس، عقل نظری و علوم تجربی.

کلانتری ادامه داد: بُعد دوم، بُعد باورهاست که همگی بالوجدان آن را حس می‌کنیم و قابل انکار نیست. در وجود ما باور‌ها و اعتقادات شکل می‌گیرد. در وجود ما جایی وجود دارد که به تعبیر قرآن، قلب است، نه این قلب مادی، بلکه وجود حقیقی انسان که در آن باور‌ها و اعتقادات شکل می‌گیرد؛ و بُعد سوم، بُعد عملی ماست؛ اعضا و جوارح بدن، یعنی همان بخشی که اراده، عزم، حرکت، اقدام و تلاش صورت می‌گیرد که مربوط به بُعد رفتاری است.

او تصریح کرد: تفاوتی ندارد که انسان، مؤمن باشد یا کافر، هر سه بُعد را داراست. تفاوتی ندارد که از کدام قوم و ملیت باشد. یا مربوط به کدام عصر و زمان باشد. وجه ممیز انسان نسبت به حیوان این است که انسان، این سه بُعد را در کنار هم و در تعامل با هم داراست. داد و ستد بین هرسه بُعد وجود دارد؛ شناخت‌ها با باور‌ها در ارتباطند، باور‌ها با شناخت‌ها در ارتباطند و عمل و رفتار هم با یکدیگر و هم با شناخت و باور در ارتباط است.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی، پیرامون نکته سوم گفت: پیامبران الهی و وحی آسمانی برای تعلیم و تربیت انسان، هر سه بُعد را هدف قرار می‌دهند. آموزه‌های پیامبران تنها شامل مباحث تئوریک نبوده است. 

او ادامه داد: ۶۲۳۶ آیه‌ی قرآن یک دریای اطلاعات است. تمام این آیات را می‌توان در این سه بُعد تقسیم کرد؛ قسمتی از آیات متمرکز بر بُعد شناختی و بخشی بر روی قلب انسان متمرکز است؛ یعنی پیامبر خدا و کتاب وحیانی در تلاشند که انسان معتقد شود، باور کرده و استحکام قلبی و ارتقاء ایمانی پیدا کند.

تولیت حرم مطهر با بیان اینکه پیامبران معلمان راستین بشریت هستند، گفت: پیامبران اصلی‌ترین معلمان و نقش آفرینان تاریخ بشر در حوزه تعلیم و تربیت هستند که بر هر سه بعد اصلیِ وجودی انسان تمرکز داشتند. خداوند این سه بُعد را در وجود ما گذاشته است و برای آن ظرفیت نیز تعیین کرده است که تا چه سطحی می‌توانیم ادراک و باور‌ها را رشد دهیم؟ و تا چه سطحی می‌توانیم با عمل خود به خدا تقرب پیدا کنیم؟ ابزار‌ها اعم از حس و تجربه و عقل را در اختیار ما قرار داده است و، چون هنوز دارای نقص بوده است، وحی، شهود و الهامات الهی را نیز نازل فرموده است و در روز قیامت همه این‌ها محاسبه خواهد شد. در آن روز، هم شناخت‌ها مورد محاسبه قرار می‌گیرند، هم باور‌ها ارزیابی خواهند شد که در حوزه رفتار‌ها چه نقشی را ایفا کرده اند. 

کلانتری، نکته پنجم را به بررسی ایرادات نظام تعلیم و تربیت کشور اختصاص داد و گفت: بنده معتقدم در تعلیم و تربیت ما پنج ایراد اصلی وجود دارد و باید در صدد رفع این مشکلات برآییم. مشکل اول؛ نظام تعلیم و تربیتی ما ذوابعاد نیست. در آموزش و پرورش و دانشگاه و آرام آرام در حوزه، فقط بر روی بُعد شناختی کار می‌شود و باید دانست که رها کردن دو بُعد دیگر تا چه اندازه مشکل ساز است.

او گفت: مشکل دوم؛ همین تک بُعد یعنی بُعد شناختی، در سطحی‌ترین شکل انجام می‌شود. در بُعد شناختی هم عمیق کار نمی‌شود و معیار آموزش و ارزیابی، محفوظات است و روز به روز این بُعد ناقص در حال سطحی‌تر شدن است. مشکل سوم؛ انسان‌هایی که متولی همین تک بُعد هستند، گاهی خود، شایستگی این کار را ندارند و این کار، اضطراری انجام شده است. مقام معظم رهبری فرمودند: «دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهید رجائی یکی از آن بهترین مراکزی است که در کشور برای مسائل فرهنگ و مانند این‌ها به وجود آمده. باید این جور باشد که حتّی یک معلّم از غیر این مسیر وارد آموزش پرورش نشود. ما دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهید رجائی را جوری ظرفیّت‌سازی کنیم و جوری سازماندهی کنیم که همۀ معلّمین به قدر کفایت بیایند از اینجا عبور کنند و وارد آموزش و پرورش [بشوند].» (سخنرانی معظم له/ ۱۱شهریور۱۳۹۹). اگر اضطرار پیش آمد، خارج از این دو مجموعه می‌توان استفاده کرد؛ حال باید دید بر اساس اضطرار عمل می‌شود یا بر اساس اصل؟! لذا می‌بینیم متولی همان تک بُعد نیز صلاحیت لازم را ندارد. معلم باید همزمان هم بر دانش (بینش)، هم گرایش و هم کنش‌های فرد اثرگذار باشد، یعنی هر سه بُعد همزمان ارتقاء یابد.

استاد دانشگاه تهران پیرامون مشکلات بعدی نظام تعلیم و تربیت گفت: مشکل چهارم؛ در مقاطعی از دوره‌های سابق، افرادی متولی تعلیم و تربیت شدند که خود، بر این ابعاد سه گانه اشرافی نداشتند.

او گفت: مشکل پنجم؛ در مقاطعی از زمان، مدیرانی بوده اند که به طی این مسیر نه تنها معتقد نبودند بلکه تعمداً بر خلاف آن عمل می‌کردند. یعنی تمام تلاششان این بوده است که هیچ کدام از این ابعاد سه گانه به خوبی کار نشود. یعنی به دنبال باندبازی و جناح گرایی، نظام تعلیم و تربیت دچار بحران شده است. مقام معظم رهبری عنوان فرمودند: «دستگاه آموزش و پرورش احتیاج به نوسازی دارد؛ شما‌ها هم شعار دادید، گفتید که باید اصلاح شود. بله، حتماً احتیاج دارد به نوسازی؛ چون، هم فرسوده است، هم آن روزی هم که تازه به وجود آمد دارای عیوبی بود. در آموزش و پرورشِ ما همان روزی هم که تازه بود و این‌جور فرسوده و کهنه و زمان‌گذشته و آسیب‌دیده نشده بود، عیوب اساسی‌ای وجود داشت که همان عیوب هم تا امروز باقی مانده.»

او گفت: معتقدم تحول در تعلیم و تربیت بر اساس اندیشه‌های مقام معظم رهبری این پنج مشکل را حل خواهد کرد. نظام تعلیم و تربیت باید ذوابعاد باشد و هر سه بعد را در نظر داشته باشد. مسائل شوخی گرفته نشود و جوان را به سمت سطحی گرایی نبریم. در گزارش‌هایی از دانش آموزان غربی و آمریکایی آمده است که قادر نیستند یک پاراگراف سه سطری را بخوانند و آن را بفهمند، زیرا آن را طولانی می‌دانند! گاهی ممکن است یک پاراگراف، یک صفحه باشد، باید اینقدر فهم افراد عمیق باشد که با یکبار خواندن آن را بفهمد و درک کند. در نوشتن نیز به همین صورت است، گاهی یک دانشجوی دکتری، در یک متن کوتاه دارای غلط املایی است. اگر قصد تحول داریم بایستی جدی عمل کنیم. در حوزه معلم باید جدی باشیم. رهبر معظم انقلاب در یکی از روز‌های گرامیداشت مقام معلم، به دانشگاه فرهنگیان مشرف شده و هدف خود را اهمیت آن دانشگاه دانستند. ایشان به دانشگاه فرهنگیان نگاه ویژه دارند و برای آن جایگاه پر اهمیتی قائلند، چون معلمی شغل انبیاست.

تولیت حرم مطهر با بیان اینکه معلم مانند پیامبر است، گفت: پیامبر، هم بر روی شناخت افراد، هم ایمان و هم بر روی عمل مردم کار می‌کرد. معلمی یک هنر است. تعلیم و تربیت یکی از سخت‌ترین کار‌های دنیاست که کار هر کسی نیست. مدیری که تک بعدی کار می‌کند نیز صلاحیت ندارد و بایستی جایگاهش تغییر یابد؛ همچنین مدیری که عکس عمل می‌کند؛ خواه مدیر ارشد و یا وزیری باشد که تلاش برای عکس عمل کردن داشته باشند، دارای صلاحیت نیست.