طرح مشارکتی تبدیل کاربری زمین شیب‌دار به باغ مثمر به‌عنوان یکی از مصوبات هیات وزیران در سال ۱۳۸۴، رویکرد موثری با فواید چندگانه است که برای گلستان با پوشش حدود ۲۸ هزار هکتار، دستاورد‌هایی از جمله کاهش سیل‌خیزی و فرسایش خاک، افزایش درآمد ۳.۵ برابری بهره‌برداران و خودکفایی در تامین روغن خوراکی موردنیاز به همراه داشت.

بهره‌برداری نامناسب و کم بازده از ۱۱۰ هزار هکتار زمین شیبدار گلستان باعث بروز ۳۲۵ مورد سیلاب و باعث خسارت مالی به ارزش هفت هزار و ۳۲۵ میلیارد ریال در استان شده است.

سالانه حدود ۱۷ هزار و ۷۰۰ کیلوگرم خاک در هکتار از زمین‌های شیب‌دار به علت فرسایش از بین می‌رود (برای تشکیل یک سانتیمتر خاک بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ سال زمان نیاز است) که این مقدار فرسایش، علاوه بر پُر کردن مخازن سد‌ها در پایین دست، باعث از بین رفتن عناصر غذایی و کاهش حاصلخیزی خاک (به میزان ۹۹ هزار تن کود‌های ازته، فسفاته و پتاسه به ارزش ریالی ۱۱۸ میلیارد ریال) می‌شود.

یکی از فعالان طرح تغییر کاربری زمین‌های شیب‌دار استان گلستان در منطقه کلاله گفت: از سال ۱۳۹۸ پیگیر اجرای این طرح در زمین‌های شیب‌دار روستای «خِزر اولیا» بودم و در چهار هکتار زمین خود درختان مثمر کاشتم که پس از چند سال، درختان انار این باغ به محصول رسیده است.

موسی افراشته افزود: در اطراف این روستا، ۳۰۰ هکتار زمین شیب دار وجود دارد که از ظرفیب تبدیل به باغ مثمر برخوردار است که پیشنهاد اجرای آن به مسوولان جهادکشاورزی شهرستان ارایه داده شده و انجام آن به حمایت ویژه مسوولان و همراهی مردم نیاز دارد.

به گفته افزاشته تامین نهال درختان مثمر، حمایت از آبیاری نهال‌های کاشته شده به مدت ۲ سال، تامین ادوات کشاورزی برای کاشت، داشت و برداشت محصول، ایجاد یا بهسازی جاده دسترسی مناطق کوهستانی برای صاحبان زمین‌های شیب‌دار ضروری است.

کارشناسان مدیریت باغبانی جهادکشاورزی گلستان هم گفت: خودکفایی استان در تامین روغن مورد نیاز و ارتقای رتبه در تولیید میوه، ایجاد اشتغال مستقیم برای ۲ هزار و ۲۰۰ نفر، ایجاد منابع درآمدی مطمئن و پایدار برای بهره‌برداران و اهالی بومی (افزایش درآمد حداقل ۳.۵ برابر در تولیدات کشاورزی)، جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ منابع آب و خاک، کاهش ضریب رواناب و ظرفیت سیل خیزی حوضه‌های آبریز، افزایش اشتغال روستایی و کاهش مهاجرت از روستا به شهر و ظرفیت ایجاد صنایع تبدیلی در منطقه از جمله دستاورد‌های مهم اجرای طرح تبدیل زمین‌های شیب‌دار با باغ است.

حفظ خاک و حاصلخیزی اراضی شیب‌دار و بهره‌برداری مطلوب از منابع خاک و آب، ایجاد کمربندی سبز حفاظتی برای جنگل‌های بالادست (هیرکانی)، تامین بخشی از روغن خوراکی مورد نیاز، افزایش محصولات خشکبار صادراتی و کسب درآمد ارزی و حفظ و ایجاد اشتغال پایدار از جمله اهداف اصلی در اجرای طرح تبدیل زمین‌های شیب دار گلستان به باغ‌های مثمر است.

مدیر باغبانی جهادکشاورزی گلستان گفت: زمین‌های شیب‌دار کم بازده غیرجنگلی همه ساله با انجام عملیات زرعی نادرست مورد تخریب قرار می‌گیرد که اجرای طرح تغییر کاربری زمین‌های شیب‌دار از لحاظ فنی، مفید و ضروری بوده و از لحاظ اقتصادی و رشد درآمد خالص سالانه نسبت به کشت محصولات زراعی کم بازده به ازای هر هکتار باغ سه برابر بیشتر است.

نویدرضا فرهانی افزود: با این که احداث باغ زیتون در اغلب مناطق گلستان مقدور است، ولی به دلیل وجود زراعت اساسی و درآمدزا، تبدیل زراعت متداول به باغ‌های درختان مثمر از جمله زیتون، گردو، فندوق و توت وجود ندارد در حالی که زمین‌های شیب‌دار می‌توانند به کاربری باغ‌ها اختصاص یابند که در چنین شرایطی ضمن تسهیل درآمد و ایجاد اشتغال و ارزش افزوده، حفاظت و توسعه منابع خاک و آب ممکن خواهد شد.

عملکرد ۲۰ ساله اجرای طرح در گلستان

وی ادامه داد: عملکرد ۱۸ تا ۲۰ ساله اجرای طرح تبدیل زمین‌های شیب‌دار گلستان شامل احداث باغ مثمر در ۲۸ هزار هکتار معادل ۳۸ درصد از پوشش ۱۱۰ هزار هکتار زمین شیب‌دار استان با مشارکت بیش از ۱۳ هزار و ۵۰۰ بهره بردار و در بیش از ۴۰۰ روستا است.

وی یادآور شد: احداث استخر ذخیره آب با حجم حدود ۱۲ هزار متر مکعب، احداث جاده دسترسی به باغ‌ها حدود ۱۶۵ کیلومتر، طراحی شبکه آبیاری باغ‌ها براساس عکسبرداری هوایی در ۶ هزار و ۱۰۰ هکتار، طراحی شبکه آبیاری باغ‌ها براساس نقشه‌های تیپ در ۱۳ هزار و ۲۰۰ هکتار از دیگر عملکرد اجرای طرح بوده است.

فرهانی، کاهش میزان هدر رفت و فرسایش خاک از ۳۰ به هفت تن در هکتار، ایجاد اشتغال برای ۱۱ هزار نفر، تولید هزار و ۳۰۰ تن روغن و چهار هزار تن کنسرو زیتون و تامین بخشی از نیاز روغن خوراکی کشور و کنسرو زیتون با وجود ۶ واحد کارخانه روغن‌کشی و هشت واحد تهیه کنسرو و با ظرفیت ۲۲ هزار تن، تولید ۶۰ هزار تن محصول باغی (خشکباری و تازه خوری) در سطح باغ‌های احداث شده از دیگر نتایج اجرای طرح مزبور است.

رفع محدودیت‌ها

وی گفت: رای دیوان عدالت اداری و محدودیت در واگذاری عرصه‌ها، تصرف دامداران غیرعرفی بر عرصه‌های ملی و ایجاد مشکلات اجتماعی در تبدیل عرصه‌ها به باغ‌های مثمر برای بهره‌برداری روستاییان از جمله محدودیت در شتاب دادن به گسترش طرح تبدیل زمین‌های شیب‌دار گلستان به باغ مثمر است.

معاون باغبانی جهادکشاورزی گلستان افزود: با توجه به اینکه بهره‌برداران طرح پس از تغییر کاربری زمین‌های خود، از درآمد‌های جاری زراعی محروم می‌شوند لذا کاهش درآمد‌های زراعی و عدم جبران زرودهنگام آن از مشکلات و دل مشغولی بهره‌برداران است که باید برطرف شود.

وی سختی دسترسی به زمین‌های شیب‌دار بالا دست برای نظارت مستمر، کم بودن یا پرداخت نشدن وام به کشاورزان برای حصارکشی و سایر هزینه‌های احداث باغ و وجود جمعیت زیاد بهره‌بردار زمین‌های شیب‌دار برای ساماندهی و رسیدگی را از دیگر محدودیت‌های شتاب در اجرای این طرح برشمرد.

چشم‌انداز اجرای طرح

فرهانی گفت: چشم انداز طرح زمین‌های شیب‌دار گلستان، سطح توسعه باغ‌ها در ۴۵ هزار هکتار است که اعتبار موردنیاز اجرای آن ۱۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال برآورد می‌شود.

طرح کاربری و بهره‌برداری نامناسب و کم بازده از ۱۱۰ هزار هکتار زمین شیب‌دار گلستان باعث بروز و تهدید سیلاب و خسارت مالی می‌شود.

استان گلستان واقع در شمال کشور مطابق سرشماری سال ۱۳۹۵ یک میلیون و ۸۷۹ هزار نفر جمعیت دارد که اقتصاد اصلی ساکنان آن برپایه کشاورزی استوار است.

منبع: ایرنا