در کمتر از ۱۰ روز پیش رسانه‌ها به نقل از داده‌های گمرک ایران اعلام کردند تراز تجاری ایران با همسایگان بیش از ۳ میلیارد دلار  منفی است و این در حالی بود که در ۱۵ دی ماه مهدی ضیغمی، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران به افزایش وزنی واردات و کاهش ارزش صادرات در ۹ ماهه سال جاری اشاره کرد و گفت: تراز تجارت غیر نفتی منفی ۱۲ میلیارد دلار است. 

۲۱ بهمن ماه امیررضا رجبی مدیر کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در گفت‌وگو با رسانه‌ها عنوان کرد: در ۱۰ ماهه سال ۱۴۰۲، میزان صادرات کالا معادل ۲ میلیون و ۳۲۳ هزار تن و به ارزش یک میلیارد و ۳۳۴ میلیون دلار و میـزان واردات استان در ۱۰ ماهه نخست سال جاری ۲۲۱ هزار تن و بـه ارزش بیش از ۵۹۶ میلیون دلار بوده و  با توجه به مقایسه ارقام صادرات و واردات، تراز بازرگانی خارجی گمرکات خراسان رضوی در این مدت مثبت و معادل ۷۳۸میلیون دلار است.

تراز تجاری یا خالص صادرات یعنی تفاوت موجود میان ارزش پولی واردات و صادرات خروجی در یک دوره معین. 

به عبارت دیگر، تراز تجاری نتیجه خالص صادرات یک جامعه اقتصادی است که مانده مثبت آن نشان‌دهنده صادرات بیشتر و مانده منفی آن نشان‌دهنده واردات بیشتر است. بر این اساس کارشناسان می‌گویند مازاد تراز تجاری یعنی تراز مثبت از عوامل تشکیل‌دهنده تولید و درآمد ملی است و موجب افزایش درآمد سرانه مردم یک کشور می‌شود.

به دلیل حجم کم صادرات کشورهای همسایه به مقصد ایران و وجود توان فنی مهندسی در استان می‌توان از منابع موجود در این کشورها از جمله مواد معدنی به عنوان کالای وارداتی بهره برد و در نهایت با انجام عملیات تکمیلی و ایجاد ارزش افزوده روی این قبیل کالاها برای استان و کشور ارزآوری و این تهدید را به فرصت تبدیل کرد؟ 

جدا از اینکه اختلاف دو عدد اعلام شده در تراز تجاری کشور آن هم در بازه زمانی حدود یک ماهه کاهشی سؤال برانگیز دارد، این پرسش مطرح می‌شود آیا به صورت واقعی تراز تجاری خراسان رضوی با توجه به اعلام‌های رسمی کشوری که نشان منفی بودن این عدد برای کشور را دارد، آیا تراز تجاری استان مثبت است یا خیر؟ 

عمده واردات استان از مرزهای آبی است

رئیس اتحادیه صادرکنندگان و واردکنندگان خراسان رضوی در این باره در گفت‌وگو با قدس خراسان عنوان کرد: تراز تجاری استان مثبت است یعنی با همه کشورهای اطراف خراسان رضوی تجارت مثبت داریم و تراز تجاری منفی را چه در سال جاری و چه در گذشته نداشته‌ایم.

محمدحسین روشنک در توضیح دلیل مثبت بودن تراز تجاری خراسان رضوی گفت: این استان اگر به افغانستان صادرات دارد، باید گفت افغانستان چیزی برای واردات ندارد که وارد کنیم و کشورهای آسیای میانه هم همین شرایط را دارند؛ به طور مثال به تاجیکستان صادرات مصالح ساختمانی و سایر اقلام را داریم؛ اما در مقابل تاجیکستان دو محصول دارد که می‌توانیم وارد کنیم؛ یکی پنبه و دیگری آلومینیوم است که با توجه به انحصار آلومینیوم، تنها همان پنبه را می‌توان وارد کرد.

وی ادامه داد: بنابراین به طور طبیعی تراز تجاری استان مثبت می‌شود؛ چون کشورهای هدف تجاری ما کشورهای واردکننده هستند و از ایران کالا وارد می‌کنند و چیزی برای صادرات به کشور ما ندارند. 
رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی خراسان رضوی توضیح داد: دلیل دیگر اینکه عمده واردات کشور ما از مرزهای آبی و بنادر است و با توجه به نبود این شرایط در خراسان رضوی، همه ساله تراز تجاری ما مثبت می‌شود. 

وی با اشاره به تراز تجاری منفی کشور تشریح کرد: در محاسبه تراز تجاری کشوری، صادرات و واردات همه مرزها در نظر گرفته می‌شود، به عنوان مثال همیشه از ترکمنستان گاز وارد می‌کنیم که حجم آن قابل توجه است. بنابراین  این واردات در تراز تجاری می‌گنجد و موجب می‌شود تراز تجاری کشور ما با ترکمنستان بسیار منفی شود که این عدد بر میانگین کشوری اثرگذار است. 

آمار استانی تعیین‌کننده نیست

عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی متذکر شد: باید این نکته را عنوان کرد که تراز تجاری استانی و گمرکی ملاک نیست؛ چون کالایی که از خراسان رضوی صادر می‌شود ممکن است در استان دیگری ساخته شده باشد و یا تولید خراسان رضوی باشد؛ اما از مرزهای غربی کشور خارج شده و در آمار گمرک غرب کشور هم ثبت می‌شود در حالی که تولید آن مربوط به خراسان است. از این رو این آمار تعیین‌کننده نیستند و باید گفت بیشتر قراردادی بوده که اعلام می‌شود یعنی به صورت کلی نمی‌توان گفت آنچه از خراسان رضوی صادر شده، تولید همین استان است.

روشنک در پایان خاطرنشان کرد: به صورت کلی تراز تجاری واقعی استان مثبت بوده و دلیلش این است که کالاهای زیادی در استان از جمله مصالح ساختمانی، محصولات کشاورزی، شوینده‌ها، مواد غذایی و سایر محصولات تولید و صادر می‌شود و وارداتی که از این کشورهای همسایه داریم، محدود بوده که نتیجه آن مثبت شدن تراز تجاری استان است.

بر اساس آنچه مطرح شد می‌توان به مثبت بودن تراز تجاری استان از این نگاه خوشبین بود که این استان با وجود واحدهای تولیدی متعدد و متفاوت و مرزهای مشترک با کشورهایی که نیاز بالای وارداتی دارند، شرایط بالقوه تجاری دارد. در شرایط منفی بودن تراز کلی کشور، تراز تجاری استان رو به رشد است. 

اما در کنار این خوشبینی این پرسش‌ها مطرح می‌شود که آیا با وجود این شرایط زیرساخت‌های استان برای تجارت از جمله وجود جاده‌های ترانزیتی مهیاست؟آیا به طور کلی تراز تجاری مثبت استان در سرانه درآمدی مردم استان به صورت واقعی تأثیر دارد یا خیر و فقط در قالب اعداد این نماد باقی می‌ماند. بنابراین اعلام اعداد و آمار بد نیست به شرط آنکه بتوان با تحلیل آن برای بهره‌وری بیشتر برنامه‌ریزی کرد.