تغییر اقلیم چیست و چه عواقبی دارد؟
فعالیت‌های انسانی باعث افزایش دمای جهان می‌شود که امواج گرمای شدیدتر و افزایش سطح آب دریاها از جمله پیامدهای آن است. احتمالاً در دهه‌های آینده اوضاع بدتر می‌شود، اما دانشمندان استدلال می‌کنند که اقدام فوری می‌تواند بدترین اثرات تغییرات آب و هوایی را محدود کند یا آن را به تعویق بیاندازد.

تغییرات اقلیمی، تغییر درازمدت میانگین دما و شرایط آب و هوایی زمین است. در طول دهه گذشته، جهان به طور متوسط حدود ۱.۲ درجه سانتیگراد گرمتر از اواخر قرن ۱۹ بوده است. اکنون تأیید شده است که گرمایش جهانی در دوره ۱۲ ماهه بین فوریه ۲۰۲۳ تا ژانویه ۲۰۲۴ از ۱.۵ درجه سانتیگراد فراتر رفته و سال ۲۰۲۳ گرمترین سال تاریخ ثبت شده اعلام شد.

افزایش دما به دلیل تغییرات آب و هوایی ناشی از اقدامات انسان در طبیعت و صنعت و با پدیده آب و هوایی طبیعی ال نینو تقویت شده است. موضوع ثابت شده این است که آب و هوا در طول سال‌های طولانی تاریخ زمین تغییر کرده است و عوامل طبیعی مانند ال نینو می‌توانند برای مدت زمان کوتاهتری بر آب و هوا تأثیر بگذارند، همانطور که در سال ۲۰۲۳ اتفاق افتاد.

طبق گزارش کارشناسان «هیات بین الدولتی تغییرات اقلیمی،IPCC» از نهادهای سازمان ملل، علل طبیعی نمی‌تواند گرمایش سریع به خصوص آن چه در قرن گذشته رخ داده را توضیح دهند.

کارشناسان این نهاد بین‌المللی می گویند که این تغییرات آب و هوایی طولانی مدت ناشی از فعالیت‌های انسانی است که عمدتاً ناشی از استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی مانند زغال سنگ و نفت و گاز در خانه‌ها، کارخانه‌ها و حمل و نقل است.

باید توجه داشت سوخت‌های فسیلی می‌سوزند، گازهای گلخانه‌ای و عمدتاً دی‌اکسید کربن (CO۲) را آزاد می‌کنند که این انرژی اضافی را در جو نزدیک سطح زمین به دام می اندازد که سبب گرم شدن سیاره می شود.

از شروع انقلاب صنعتی زمانی که انسان شروع به سوزاندن مقادیر زیادی از سوخت های فسیلی کرد،میزان گاز CO۲ در جو زمین حدود ۵۰٪ افزایش یافته است.

عبور از خط قرمز
ناظران آب و هوای اروپا در گزارشی جدید اعلام کردند که برای اولین بار در تاریخ، گرمایش زمین از دمای ۱.۵ درجه سانتیگراد (۲.۷ درجه فارنهایت) در یک دوره ۱۲ ماهه فراتر رفته است که دانشمندان آن را "هشدار برای بشریت" می‌دانند.

سازمان تغییرات آب و هوایی کوپرنیک اتحادیه اروپا (C۳S) در گزارش خود افزود: طوفان‌ها، خشکسالی و آتش سوزی کره زمین که به دلیل تغییرات آب و هوایی و همچنین پدیده آب و هوایی ال نینو ایجاد شده بود، کره زمین را در سال ۲۰۲۳ به گرمترین سال سیاره در رکوردهای جهانی تبدیل کرد که شروع این روند به سال ۱۸۵۰ برمی گردد.

در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۳)، برای اولین بار ، حدود ۲۰۰ دولت توافقنامه تاریخی آب و هوایی پاریس را امضا کردند تا سوخت‌های فسیلی را به نفع انرژی‌های تجدیدپذیر در نیمه دوم قرن حذف کنند. در این توافقنامه بین‌المللی قرار شد، کشورهای مختلف جهان تلاش کنند تا دمای جهان سالانه بیش از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد گرمتر نشود. اما سال گذشته، سازمان ملل اعلام کرد که جهان در مسیر دستیابی به اهداف بلندمدت این توافق، از جمله محدود کردن دمای ۱.۵ درجه سانتیگراد، قرار ندارد.

برای دستیابی به این هدف، باید تا سال ۲۰۵۰ به انتشار گازهای گلخانه ای "صفر خالص" برسد. صفر خالص به معنای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا حد امکان، و حذف هرگونه انتشار باقی مانده از جو است. بیشتر کشورها اهداف خالص صفر دارند یا در حال بررسی برای رسیدن به این هدف هستند.

با این وجود، کارشناسان IPCC می گویند، میزان گازهای گلخانه‌ای هنوز به سرعت در حال افزایش است و احتمالا جهان بیش از ۱.۵ درجه سانتیگراد گرم می‌شود. برخی از دانشمندان هم گفته‌اند که هدف توافقنامه پاریس دیگر نمی‌تواند به طور واقع بینانه برآورده شود و جهان گرمترین ژانویه خود را در سال ۲۰۲۴ میلادی تجربه کرد اما، همه کشورها باید برای کاهش انتشار دی‌اکسید کربن (CO۲) سریع‌تر اقدام کنند.

به همین دلیل، آژانس فضایی آمریکا« ناسا» بتازگی جدیدترین ماهواره خود را برای بررسی وضعیت اقیانوس‌ها، لایه‌های فوقانی کره زمین و تحولات کیهانی با جزئیاتی که قبلاً دیده نشده بود، پرتاب کرد.

ایستگاه فضایی «اسپیس ایکس» ماهواره «پِیس Pace» را در ماموریت ۹۴۸ میلیون دلاری خود به فضا پرتاب کرد تا حداقل به مدت سه سال کره زمین را از فاصله ۶۷۶ کیلومتری (۴۲۰ مایلی) به بالا مورد اسکن قرار دهد. PACE یا Plankton، Aerosol، Cloud، Ocean Ecosystem پیشرفته‌ترین ماهواره‌ای که ماموریت مطالعه زیست‌شناسی کره زمین و کیهان را در دست دارد.

مهمترین اهداف این ماهواره کمک به دانشمندان برای شناسایی تغییرات آب و هوایی، پیش‌بینی‌های دقیق‌تر در این زمینه و ترسیم روند گرمایش زمین اعلام شده است.

آسیا مهمترین قربانی تغییرات آب و هوایی

تغییرات آب و هوایی میلیون‌ها نفر را مجبور به ترک خانه‌های خود کرده است، درحالی که بلایای آب و هوایی افزایش می‌یابد، افراد بیشتری نیز مجبور به ترک خانه‌های خود، به‌ویژه در آسیا خواهند شد.

آمار نشان می‌دهد؛ در سال ۲۰۲۲ تعداد ۳۲.۶ میلیون نفر به دلیل بلایای طبیعی، بی‌خانمان و جابه‌جا شدند که این رقم بیش از ۲۸.۳ میلیون نفر آواره ناشی از درگیری‌ها و خشونت در همان سال بوده است. این آمار بر این موضوع تاکید دارد که کشورها اکنون بیش از جنگ‌ها، در معرض مخاطرات ناشی از بلایای طبیعی هستند.

طبق گزارش مرکز بین‌المللی نظارت بر جابه‌جایی‌های داخلی The Internal Displacement Monitoring Centre or IDMC چهار کشور از پنج کشور که با بیشترین تعداد جابجایی داخلی به دلیل حوادث طبیعی در سال ۲۰۲۲ را داشتند، در آسیا هستند.
براساس داده‌های گزارش اخیر این نهاد بین‌المللی غیردولتی که در سال ۱۹۹۸ (۱۳۷۶) فعالیت خود را در نروژ آغاز کرد، رکورد ۳۲.۶ میلیون بی‌خانمانی و جابه‌جایی داخلی در سال ۲۰۲۲ به دلیل وقوع بلایای طبیعی مختلف از جمله سیل و آتش‌سوزی و زلزله و ... ۴۱ درصد بیشتر از میانگین سالانه یک دهه اخیر بوده است.

طبق این گزارش، این رقم بسیار بیشتر از ۲۸.۳ میلیون نفری بود که در همان سال بر اثر درگیری و خشونت آواره شدند.

این سازمان در نموداری که در گزارش سالانه خود منتشر کرد تاکید نمود تا ابتدای سال ۲۰۲۳ در مجموع بیش از ۷۱ میلیون نفر در ۱۱۰ کشور و تمامیت ارضی در جهان مجبور به ترک خانه‌های خود و جابه‌جایی و مهاجرت داخلی شدند که بلایای طبیعی با ۵۳ درصد بیشترین علت ثبت شده در این زمینه در سال مذکور بودند.

اما ۵ کشور برتر با بیشترین تعداد جابجایی داخلی جدید به دلیل بلایا در سال ۲۰۲۲ عبارت بودند از پاکستان (۸.۲ میلیون)، فیلیپین (۵.۵ میلیون)، چین (۳.۶ میلیون)، هند (۲.۵ میلیون) و نیجریه (۲.۴ میلیون) .

۹۸ درصد از ۳۲.۶ میلیون جابه‌جایی سال ۲۰۲۲ ناشی از تبعات حاصل از تغییرات شدید آب و هوا مانند طوفان، سیل و خشکسالی بوده است. «سیلاب‌ها» برای اولین بار از سال ۲۰۱۶ از «طوفان» پیشی گرفتند و از هر ۱۰ نفر بی‌خانمانی و جابه‌جایی داخلی ۶ نفر به دلیل بلایای طبیعی در سال ۲۰۲۲ رخ داد و سیل‌های موسمی در پاکستان سبب ۲۵ درصد جابجایی‌های داخلی ناشی از بلایای جهانی در آن سال شد.

در این سال «سومالی» بدترین خشکسالی خود را در ۴۰ سال گذشته تجربه کرد و ۱.۱ میلیون آواره داخلی را به نام خود ثبت کرد . در «تونگا» ۲ درصد از جمعیت این کشور نیز به دنبال یک فوران آتشفشانی بسیار نادر و تخریب خانه‌های خود مجبور به نقل مکان اجباری شدند.

نکته حائز اهمیت این است که بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای مسئول پایش زیست بوم کره زمین بر این موضوع اجماع دارند که روند تخریب‌ها ناشی از تغییرات شدید آب‌وهوایی درجهان رو به افزایش است.

سازمان بین دولتی تغییرات آب و هوایی (IPCC) پیش بینی کرده است: بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان تا سال ۲۰۵۰ در معرض خطرات آب و هوایی خاص ساحلی قرار خواهند گرفت و به طور بالقوه ده‌ها تا صدها میلیون نفر را در دهه‌های آینده مجبور به ترک خانه‌های خود می‌شوند.

متخصصان بانک جهانی نیز پیش‌بینی کرده‌اند: تغییرات آب و هوایی می‌تواند منجر به آوارگی و جابه‌جایی داخلی ۲۱۶ میلیون نفر در ۶ منطقه جهان شامل آفریقای جنوب صحرا، آسیای جنوبی، آمریکای لاتین، آسیای شرقی و اقیانوس آرام، شمال آفریقا، اروپای شرقی و آسیای مرکزی شود. کارشناسان نهادهای بین‌المللی می‌گویند اگر اقدام فوری برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای جهانی انجام نشود، تا سال ۲۰۵۰ این جابه‌جایی‌ها بسیار بیشتر خواهد شد.

به عبارت دیگر تا سال ۲۰۵۰، کشورهای جنوب صحرای آفریقا می تواند شاهد میلیون‌ها مهاجرت داخلی باشد. سایر نقاطی که با این پدیده بیشتر از سایر نقاط زمین روبه‌رو خواهند بود به ترتیب شامل شرق آسیا و اقیانوسیه، ۴۹ میلیون، جنوب آسیا، ۴۰ میلیون، شمال آفریقا، ۱۹ میلیون، آمریکای لاتین، ۱۷ میلیون و اروپای شرقی و آسیای مرکزی، ۵ میلیون خواهد بود.

طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد نیز ، ۱۰ تا ۱۸ درصد از تولید ناخالص داخلی آسیای جنوبی به دلیل بلایای آب و هوایی در معرض خطر است که این میزان، تقریباً سه برابر خطری است که آمریکای شمالی با آن مواجه بوده و ۱۰ برابر بیشتر از اروپا است و بیشتر این کشورها در آسیا به ویژه در جنوب این منطقه قرار دارد.
نهادهای تخصصی در این زمینه گزارش دادند: هزینه اسکان سالانه یک نفر که به دلایل مختلف طبیعی و غیرطبیعی مجبور به مهاجرت اجباری می‌شود، بین ۴۴ تا ۵۲ میلیون دلار برآورد شده است.

جمع‌بندی: افراد و دولت‌ها باید چه کنند؟

موضوعی که دانشمندان را نگران ساخته این است که گرمایش زمین سبب ایجاد خشکسالی در یک منطقه و یا نابودی منابع زیست یک بخش از جهان شود. این موارد سبب می‌شود که مناطق اینچنین با تنش‌ها و منازعات گسترده ژئوپلیتیکی روبه‌رو شوند که نه تنها اقتصاد جهانی را تهدید می‌کند بلکه حیات بشریت و تمدن‌های مختلف را به نابودی سوق می‌دهد.

جنگ‌ها اکنون در دو منطقه حیاتی برای تامین غذا و انرژی جهان - اروپای شرقی و خاورمیانه - در جریان است. تشدید درگیری ها در خاورمیانه در کنار تغییرات شدید آب و هوایی می‌تواند بازارهای انرژی را به مرزهای ناشناخته سوق دهد، زیرا این منطقه تقریباً ۳۰ درصد از تولید جهانی نفت را به خود اختصاص داده است.

تنش‌های ژئوپلیتیکی به طور تاریخی منجر به کاهش سرمای‌ گذاری‌های بین‌الملل شده زیرا ظرفیت‌های عرضه را در سطح جهان دستخوش روند نزولی خواهد ساخت که ریشه در تغییرات زیست محیطی دارد.

باید به این سوال پاسخ داد که افراد در سراسر جهان و دولت‌ها به عنوان مسئولان اصلی کشورهای مختلف برای جلوگیری از روند فزاینده گرمایش زمین چه اقداماتی می‌توانند انجام دهند.
درمورد کشورها، بسته به میزان دخالت آن‌ها در تولید گازهای گلخانه‌ای موضوع متفاوت است، اما کشورهای توسعه یافته به ویژه و پس از آن‌ها کشورهای درحال توسعه باید صنایع خود را به گونه‌ای هدایت کنند که میزان استفاده از انرژی‌های فسیلی به حداقل برسد.
برخی کارشناسان اما نقش تک تک مردم جهان را در این مسیر قابل توجه ارزیابی کرده و در این زمینه توصیه کرده‌اند:

۱- کمتر از هواپیما برای سفر استفاده شود
۲- مصرف کمتر انرژی
۳- بهینه سازی عایق کاری‌ خانه‌ها و بهره وری انرژی
۴- بهتر است به سوی زندگی بدون یا کمتر استفاده از خودرو حرکت شود اما تا رسیدن به این هدف پیشنهاد کارشناسان زیست محیطی جایگزین کردن خودرو برقی است
۵- گرمایش مرکزی گاز با سیستم‌های الکتریکی کم مصرف جایگزین شود
۷- مصرف کمتر گوشت قرمز

منبع: ایرنا