در بین تمام رسم و رسوماتی که از صد‌ها سال قبل‌تر در چهارشنبه سوری رواج داشته و هر کدام هم فلسفه خاص خود را دارند، آنچه امروز بیشتر از همه از گذشتگان برای ما به یادگار مانده، دورهمی‌های خانوادگی و محلی به بهانه چهارشنبه آخر سال است. راست و ریست کردن برنامه‌ها برای یک جمع خودمانی در گیر و دار خانه تکانی، هرچقدر هم که سخت باشد، به ساعت‌های خوش با هم بودن، ادای رسومات چهارشنبه سوری مثل پریدن دسته جمعی از روی آتش و خوردن یک رشته پلوی مامان پز می‌ارزد.

چهارشنبه سوری ویترینی از ارزش‌های فرهنگی ایرانیان

در مورد قدمت چهارشنبه سوری که «جشن چهارشنبه» یا «چهارشنبه سرخ» معنی می‌دهد، اطلاعات قطعی وجود ندارد، اما برخی‌ها آن را به دوران زرتشت نسبت می‌دهند و برخی‌ها هم به دوران پیدایش اسلام در ایران که به هرحال خیلی هم تفاوتی ندارد و مهم، آداب و رسومی است که گا‌ها با قدمتی چندهزارساله نشان از ارزش‌های فرهنگی ایرانیان در قالب این جشن اصیل و باشکوه دارد. از آتش افروزی گرفته تا آش نذری، قاشق زنی و کوزه‌شکنی و… که در بطن هر کدام، پیام‌هایی از امید و زندگی به چشم می‌خورد.

روح مثبت اندیشی و امید در سنت آتش افروزی

امروزه در بین سنت‌های چهارشنبه سوری، پریدن از روی آتش بیشتر از بقیه رونق دارد. آتش افروزی و پریدن از روی آن با نوای «زردی من از تو، سرخی تو از من»، «غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا» و «ای شب چهارشنبه،‌ای کلیه جاردنده، بده مراد بنده» که خطاب به آتش خوانده می‌شود، شاید باوری عامیانه به نظر برسد، اما درون مایه‌ای عمیق دارد؛ دور کردن بیماری ها، بلایا و غم‌ها گرچه با بهانه‌ای، چون پریدن از روی آتش به عنوان عنصری که می‌گویند آلودگی به آن راهی ندارد، طلب می‌شود، اما درپس آن، خود آدم‌ها هستند که با نگاهی مثبت، به رفع این بلایا امید دارند و طبیعتا نیز از انرژی کائنات بی‌نصیب نمی‌مانند.

قاشق زنی نمادی از اطعام و انعام

گرچه با گذر زمان، سنت‌های اصیل چهارشنبه سوری کمرنگ‌تر از همیشه شده و جای خود را به رفتار‌های غلطی، چون ترقه بازی داده، اما هنوز هم برخی‌ها به یکسری از سنت‌ها از جمله قاشق زنی پایبندند؛ براساس این سنت، کودکان و جوانان پارچه‌ای روی صورت خود می‌کشند و درحالی که با قاشق روی کاسه ضربه می‌زنند، راهی خانه اطرافیان و همسایگان می‌شوند تا از آنها تحفه‌ای خوراکی مثل آجیل، شیرینی و شکلات یا حتی پول دریافت کنند. سنت جالبی که نمادی است از دست و دلبازی مردم در قبال هم، فرهنگ انعام و اطعام و برکتی که از هدیه دادن و هدیه گرفتن نصیب طرفین می‌شود.

سنت‌هایی غنی که بوی زندگی می‌دهند

با اینکه امروزه پریدن از روی آتش و در درجه بعد قاشق زنی بیشتر از دیگر سنت‌ها جایگاه خود را حفظ کرده اند، اما با این حال رسوماتی، چون کوزه شکنی، پختن آش ابودردا، شال اندازی و... نیز هنوز زنده‌اند و مردمان هر شهر و روستایی بنا به سنت‌های خود به آنها پایبندند. اما بد نیست بدانید که مردم با کوزه‌شکنی در چهارشنبه سوری هرسال، کوزه‌های جدید را جایگزین می‌کردند تا سلامت خانواده را با کوزه‌هایی جدید و عاری از آلودگی تضمین کنند که البته در این بین، شغل کوزه گران نیز رونق بیشتری می‌گرفت. 

شال اندازی هم از دیگر سنت‌های جالب است که بی‌شباهت با قاشق زنی نیست، اما اینبار جوانان و کودکان، شالی را از پشت بام خانه به درون اتاق می‌فرستند تا صاحبخانه آن را پر از تنقلات مثل شیرینی، آجیل چهارشنبه سوری، جوراب و گاهی هم تخم‌مرغ کند؛ یعنی این سنت نیز عملا نمونه‌ای دیگر از دست و دلبازی مردم و اشتراک داشته‌های یک خانواده با کسانی است که از آنها طلبی کرده اند. 

در مورد آش آبودردا که آش بیمار یا آش امام زین العابدین هم نامیده می‌شود، باید گفت که این آش نذری در شب چهارشنبه سوری و به نیت شفای بیمار یا حاجت روایی طبخ می‌شود تا دیگران هم دعاگو باشند و عافیت و حاجت روایی هرچه زودتر حاصل شود.

به واقع با نگاهی به تک تک سنت‌های چهارشنبه سوری به خوبی می‌توان عادت‌های اخلاقی و انسانی غنی مردمان ایران را از گذشته‌های دور تا به امروز لمس کرد. عادت‌هایی که در فضایی شاد و مفرح و به شکل غیرمستقیم، سینه به سینه به نسل‌های بعد منتقل شده و اگر هم خود سنت‌ها امروز جای چندانی در میان مردم ندارند، اما به هرحال طی سالیان سال، پیام‌های پنهان خود را در وجود نسل‌های مختلف نهادینه کرده اند.

منبع: فارس