گیلان در سال‌های اخیر با کم آبی کشاورزی روبرو شده است و شالیکاران گیلانی به این خاطر مزارع برنج را به سختی و به ناچار کشت می‌کنند، با وجود بارش‌های فراوان و رودخانه‌های خروشان فصلی و دائمی در گیلان، شاید کم آبی برای این استان شمالی قابل تصور نباشد، اما تنش آبی در سال زراعی جدید هم مانند ۲ سال گذشته بر شالیزار‌های استان سایه افکنده، مسئله‌ای که مسئولان و کارشناسان بخش کشاورزی استان از چند ماه گذشته هشدار داده‌اند.  

وحید خرّمی، رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان گیلان در بازدید از سد مخزنی سفیدرود با بیان اینکه هم اکنون در سومین سال متوالی خشکسالی هستیم، گفت: با توجه به کمبود بارش‌ها و کاهش ذخیره سد سفیدرود باید از تمامی ظرفیت‌های منابع آب استفاده کنیم.

او با اشاره به اینکه آب سد سفیدرود امسال، زودتر از سال قبل و از نیمه اردیبهشت ماه سمت شالیزار‌های استان روانه شده است، افزود: رهاسازی آب سد سفیدرود به مدت ۲ هفته پیوسته برای نشاء برنج ادامه می‌یابد و بعد از آن مانند چند سال گذشته نوبت‌بندی آب (۴ روز قطع و ۸ روز وصل آب) انجام می‌شود.

به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان، به دلیل کمبود آب و به جهت مدیریت مصرف و کاهش احتمال روبرو شدن با تنش‌های آبی مشکل آفرین از نیمه‌ خرداد به بعد، امکان رهاسازی پیش از این موعد و غیرمنطبق بر تقویم زراعی اعلامی جهاد کشاورزی وجود نداشت.

خرّمی میزان ذخیره آب پشت سد سفیدرود تا پیش از رهاسازی را ۷۰۰ میلیون متر مکعب اعلام و تصریح کرد: کاهش آب این سد نسبت به نرمال بسیار بیشتر است؛ چنان که در سال‌های عادی در این زمان، حجم آب ذخیره پشت سد بیش از یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب بود و عموما سد سرریز می‌شد.

او همچنین گفت: شرکت آب منطقه‌ای گیلان هر سال با توجه به میزان ذخیره آب سد سفیدرود، برنامه زمان بندی شده‌ای را برای رهاسازی آب کشاورزی فراهم می‌کند که شالیکاران بهتر است بر اساس این برنامه و تقویم زراعی پیشنهادی از سوی جهاد کشاورزی مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت محصول خود را اجرا کنند.

شالیکاران گیلانی تقویم زراعی را مدنظر داشته باشند

صالح محمدی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان هم با بیان اینکه امسال سومین سال پیاپی کاهش نزولات جوی و ذخیره سد سفیدرود است، گفت: این در حالی است که ۷۱ درصد آبیاری بخش کشاورزی استان به ذخیره آب این سد متکی است.

او همچنین با اشاره به چالش‌های کشاورزی در گیلان از جمله تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها و نوسانات دمایی افزود: باید شرایط فعالیت در حوزه برنج را با شرایط روز تنظیم کنیم، زیرا سد، رودخانه‌ها، آب‌بندان‌ها و چاه‌های ما مثل گذشته پر آب نیستند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان به تغییرات در بارش‌های بالادست و رعایت نکردن حق‌آبه در حوضه آبریز سد سفیدرود اشاره و تصریح کرد: کاهش آورد سد در سال‌های کم بارش، کشاورزی استان را دچار چالش می‌کند و لذا امسال هم ذخیره مطمئنی برای اراضی شالیزاری نداریم.

محمدی با تأکید بر لزوم استفاده حداکثری از منابع آبی موجود گفت: برخلاف سایر استان‌ها که ارقام پرمحصول را در شالیزار‌ها کشت می‌کنند، ارقام کیفی مثل هاشمی در گیلان کشت می‌شود که نیاز آبی بالایی دارد.

او با اشاره به اهمیت رعایت تقویم زراعی برنج در افزایش کیفیت محصول و کاهش خسارت‌ها افزود: زمان خزانه‌گیری برنج در شالیزار‌های داخل شبکه آبرسانی، فومنات و اراضی خارج از شبکه از طریق تقویم زراعی اطلاع‌رسانی شده است که برنجکاران باید با توجه به آن کشت و کار را انجام دهند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان تصریح کرد: در تقویم زراعی برنج تاریخ تمام مراحل مربوط به کشت و کار این محصول شامل آماده‌سازی زمین، جوانه دار شدن بذر، احداث خزانه، پادلینگ (یکی از روش‌های معمول آماده‌سازی بستر برای نشاء برنج در شالیزارها)، نشاکاری، آغاز مرحله زایشی، شروع مرحله رسیدگی، زمان قطع آبیاری و زمان رسیدگی ارائه شده است.

به گفته محمدی، تاریخ‌های تعیین شده در تقویم زراعی بر اساس شرایط نرمال هواشناسی است و کشاورزان باید با لحاظ پیش‌بینی‌های کوتاه مدت اقدامات لازم را به عمل آورند، ضمن اینکه مراحل رشد بر اساس ارقام محلی رایج با طول دوره رشد حدود ۱۲۰ روز تنظیم شده و در صورت بروز تغییرات محسوس جوی و وضعیت منابع آبی استان (کاهش یا افزایش) امکان تغییر تقویم زراعی وجود دارد.

او همچنین گفت: تقویم زراعی برنج از طریق سازمان جهاد کشاورزی، آب منطقه‌ای و دستگاه‌های مختلف در گیلان آماده و از سوی مدیریت‌ها، فرمانداری‌ها و مراکز خدمات جهاد کشاورزی اطلاع‌رسانی شده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان افزود: سال زراعی گذشته ۸۰ درصد کشت و کار برنج این استان منطبق با تقویم زراعی بود و انتظار است شالیکاران استان امسال نیز به این مهم توجه جدی داشته باشند.

اقدام جهادی برای رفع مشکل کم آبی شالیزار‌های گیلان 

اسدالله عباسی، استاندار گیلان نیز در جلسه شورای حفاظت از منابع آب استان گفت: آب بخش اعظمی از اراضی کشاورزی استان توسط سد سفیدرود تأمین می‌شود.

او با بیان اینکه در سالیان گذشته نیز با کاهش ذخیره آب در پشت سد سفیدرود مواجه بودیم ولی با تشکیل قرارگاه جهادی مدیریت آب زراعی نگذاشتیم کشاورزان با مشکل مواجه شوند، افزود: اگر تقویم زراعی توسط شالیکاران به مانند سالیان گذشته به طور دقیق اجرایی شود امسال نیز می‌توانیم مشکل کم آبی را برطرف کنیم.

استاندار گیلان قرارگاه مدیریت آب در فصل زراعی را یک اقدامی جهادی در این استان برشمرد و تصریح کرد: در حال حاضر میزان آب کمتر از حد نرمال پیش بینی شده است از این رو بر همین روال کار را پیش می‌بریم، اما در صورت نیاز و بروز نگرانی قرارگاه جهادی مدیریت آب همانند سال‌های گذشته تشکیل خواهد شد لذا از کشاورزان درخواست دارم با جهاد کشاورزی و آب منطقه‌ای نهایت همکاری را داشته باشند.

عباسی همچنین از کاهش قیمت بذر گواهی شده در گیلان خبر داد و گفت: در سال گذشته بذر گواهی شده هر کیلو ۷۰ هزار تومان بوده، اما امسال با تلاش‌های صورت گرفته به ۴۸ هزار تومان رسیده و در تمامی نقاط توزیع شده است.

ضرورت مدیریت بهینه منابع آب کشاورزی در گیلان

خشکسالی و کاهش ذخیره منابع آبی همواره از مهمترین مواردی است که شالیزار‌های گیلان را تهدید می‌کند.

به گفته کارشناسان منابع آب، تغییرات اقلیمی سال‌های اخیر و هدر رفتن آب رودخانه‌ها و ریزش آنها به دریا قبل از استفاده بهینه برای مصارف زراعی، کشاورزی منطقه به خصوص برنجکاری (که نسبت به سایر محصولات زراعی به آب بیشتری نیاز دارد) را به شدت تحت الشعاع قرار داده است، موضوعی که مدیریت بهینه منابع آب را ضروری می‌سازد. در مقابل برخی صاحبنظران پیامد‌های احداث بی رویه سد‌ها را عاملی بر بروز خشکسالی‌های اخیر می‌دانند.

در هر حال با توجه به اینکه اکثر زمین‌های زراعی گیلان، شالیزاری است و برنج نسبت به سایر محصولات زراعی به آب بیشتری نیاز دارد، خشکسالی‌های متوالی شالیکاران گیلانی را با مشکلاتی مانند کاهش عملکرد، افت درآمد، کاهش سطح زیر کشت و ... مواجه کرده است.

مسئولان استانداری، آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی گیلان هر یک در فرصت‌های گوناگون بر استفاده از تقویم زراعی و ضرورت توجه کشاورزان به این نقشه راه برای گذر از سال زراعی سخت تأکید کرده و اطمینان داده اند؛ اگر کشاورزان به توصیه‌های کارشناسان و تقویم زراعی توجه کنند، مشکلی بابت تنش آبی نخواهند داشت، امید که چنین شود و برنجکاران گیلانی به فضل الهی فصل زراعی پرباری را پیش رو داشته باشند.