محمدحسین عزیزی خرانقی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی و سرپرست هیئت باستان‌شناسی گفت: کاوش‌های باستان‌شناسی و گمانه‌زنی در آرامگاه سلطان شیخداد یزد با حمایت اداره ­کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد و مجوز پژوهشگاه به‌منظور مطالعه و ساماندهیِ اتاق جنوبی آرامگاه سلطان شیخداد آغاز شد.

وی افزود: این پژوهش با همت و همیاری جمعی از جوانان دانشجو و فارغ‌التحصیل رشته‌های معماری و مرمت بنا (بهاره اژدری، محمدحسین دهقانی، مریم حسن‌زاده، سیما زارع، مهدا نخودی­زاده، وحید آقایی، ابوالفضل اسماعیلی) که به‌صورت داوطلبانه با هیئت همکاری می‌کنند، شکل گرفته است.

این باستان‌شناس هدف این پروژه را ساماندهی و مطالعۀ آسیب‌ها و دخل­ و­ تصرف‌هایی خواند که از دورۀ ایلخانی تاکنون در این اثر صورت گرفته و تصریح کرد: آرامگاه سلطان شیخداد، اثری از دورۀ ایلخانی است که مدفن دادا محمد، معروف به سلطان شیخداد است که در دورۀ آل مظفر در سال ۷۲۶ هجری قمری ساخته شده است.

عزیزی خرانقی اظهار کرد: این مجموعه که شامل آرامگاه و حسینیه است، پس از ساخت در دورۀ ایلخانی (آل مظفر) به بعد، در دوره‌های صفوی و قاجار، دچار دخل­ و­تصرف‌ها و تغییرات بسیاری شده است. تخریب‌ها و تغییرات وسیعی که در دهه‌های اخیر در محلۀ شیخداد و ساختار‌های پیرامون بقعه سلطان شیخداد صورت گرفته، منجر به آسیب‌های کالبدی زیادی در بنا شده است.

وی گفت: در ضلع جنوبی آرامگاه و مقابل مسجد گلدسته، اتاق کوچکی قرار دارد که بر اساس شواهد معماری موجود، یکی از بخش‌های اصیل بنا محسوب می‌شود ولی متأسفانه در دهه‌های اخیر به‌صورت انباری استفاده شده ولی در گوشۀ شمال غربی اتاق، بخش‌هایی از گوری کاشی­کاری­شده، کاملاً مشابه با گور‌های بخش اصلی بقعه، دیده می‌شود.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی با اشاره به اینکه کاوش‌های باستان‌شناسی در بخش‌های غربی، شمال غربی و جنوبی اتاق مورد نظر، منجر به شناسایی کف اصلی بنا شد افزود: به نظر می‌رسد، پس از دورۀ ایلخانی و تغییر مذهب، کاربری اتاق نیز تغییر کرده و بر روی کف اصلی بنا که از گچ ساخته شده، با ایجاد دیوارک‌های خشتی، کل فضای کف اتاق به صورت قبرستان و گذاشتن اجساد به‌صورت سپرده برای انتقال به عتبات عالیات، استفاده می‌شده است.

سرپرست هیئت باستان‌شناسی تصریح کرد: در این کاوش‌ها، تاکنون آثار منقول متعددی شامل ظروف سفالی سالم و قطعات سفالی لعاب‌دار و قطعات کاشی‌های آبی فیروزه‌ای، لاژوردی و معرق شناسایی شده است. نمونه‌ای کفن مزین به آیات قرآنی، شلوار زنانۀ سالمی از دورۀ قاجار و تعدادی تخم‌مرغ، که بر روی آن طلسم ذکر شده و شامل آیات قرآنی و حروف ابجد است، شناسایی شده است.

عزیزی خرانقی خاطرنشان ساخت: اداره ­کل میراث‌فرهنگی استان یزد در راستای رسالت خویش، پس از اتمام گمانه‌زنی، برنامه‌ریزی جهت مرمت و استحکام‌بخشی بنا را در دستور کار قرار خواهد داد. گروه کاوش با هماهنگی معاونت میراث‌فرهنگی استان و پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، اقدامات لازم را برای تکمیل مطالعات باستان‌شناختی بر روی بقایای فرهنگی محوطه را پیگیری خواهد کرد.