لا إِکْراهَ فِی الدِّین به معنای مجاز بودن اباحی گری نیست

جلسه درس اخلاق هفتگی آیت‌الله عبدالله جوادی آملی  در محل مسجد اعظم قم به صورت حضوری و با حضور اقشار مختلف مردم برگزار شد.

آیت الله جوادی آملی در این جلسه به شرح حکمت ۱۳۴ و ۱۳۵ نهج البلاغه پرداخت.

وی بیان کرد: کلام امیرالمومنین علی علیه السلام این است که فرمود: «وَ قَالَ ع لَا یَکُونُ الصَّدِیقُ صَدِیقاً حَتَّى یَحْفَظَ أَخَاهُ فِی ثَلَاثٍ فِی نَکْبَتِهِ وَ غَیْبَتِهِ وَ وَفَاتِهِ‏. وَ قَالَ ع مَنْ أُعْطِیَ أَرْبَعاً لَمْ یُحْرَمْ أَرْبَعاً مَنْ أُعْطِیَ الدُّعَاءَ لَمْ یُحْرَمِ الْإِجَابَةَ وَ مَنْ أُعْطِیَ التَّوْبَةَ لَمْ یُحْرَمِ الْقَبُولَ وَ مَنْ أُعْطِیَ الِاسْتِغْفَارَ لَمْ یُحْرَمِ الْمَغْفِرَةَ وَ مَنْ أُعْطِیَ الشُّکْرَ لَمْ یُحْرَمِ الزِّیَادَةَ» در حکمت اول حضرت می‌فرماید به اینکه اگر بخواهید دوست پیدا کنید دوست اولاً باید خودش دوست دیگران باشد تا دیگران دوست او باشند.

وی در توضیح حکمت ۱۳۵ از سخنان حضرت در نهج البلاغه مطرح کرد: جمله دیگری که وجود مبارک حضرت امیر فرمود این بود که خدا چهار راه را گذاشته برای چهار خیر. فرمود اگر مشکل بیماری دارید یا مشکل دیگری دارید دعا یک راهی است. دعا را فراموش نکنید. خود دعا وسیله ساز است. هم عقل را هدایت میکند که سبب سازی کند. هم دیگران را راهنمایی میکنند که سبب سوزی نکنند.

جوادی آملی اظهار کرد: حضرت فرمود: «مَنْ أُعْطِیَ أَرْبَعاً لَمْ یُحْرَمْ أَرْبَعاً» اگر ذات اقدس الهی توفیقی به او داد که این چهار چیز را فراهم بکند در برابر این چهار چیز، چهار خیری است که خدا او را از آن چهار خیر محروم نمی‌کند. یکی: «مَنْ أُعْطِیَ الدُّعَاءَ»، کسی اهل دعا باشد نه دعا را عادت کرده باشد! واقعاً بخواهد؛ انسان طلب واقعی که دارد، با ناله میخواهد؛ اگر کسی در کنار این دعا، عمل خیر انجام بدهد استغفار بکند خدا می‌بخشد و اگر چنانچه شکر نعمت بکند، ذات اقدس الهی نه تنها نعمت او را اضافه می‌کند به او کمال اساسی هم می‌دهد.

وی با بیان اینکه شکر نعمت، خود انسان را بالا می‌برد، عنوان کرد: در سوره مبارکه «هود» آمده است که ﴿لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ﴾، نه «لأزیدنّ نعمتکم»! یعنی خودتان را بالا می‌آورم. عقل به شما می‌دهم. علم به شما می‌دهم. گوهر هستی شما با دعا بالا می‌آید. تنها شفای مرض نیست، اما ﴿وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی‏ لَشَدیدٌ﴾، آنجا دیگر تهدید صریح نکرده است نفرمود «لأعذبنّکم»؛ این عنایت الهی است. فرمود: ﴿لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ﴾ اصلاً شما را بفهم میکنم. یک آدم بفهم بالا آمده است. آدم بفهم نه بیراهه می‌رود نه راه کسی را می‌بندد. تولید می‌کند، تقسیم می‌کند، تواضع دارد، بیکار نمی‌نشیند، در درجه اول تولید علم، اگر نشد، تولید مال می‌کند.

جوادی آملی در بخشی از جلسه درس اخلاق به توضیحی درباره مفهوم آیه ﴿لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ﴾ پرداختند و بیان کرد: این آیه نه در صدد مسئله فقهی است و نه در صدد مسئله اخلاقی. فقط در صدد مسئله کلامی است. بیان این علوم سه گانه این است که در فقه وقتی گفته می‌شود که مختاری بین این و آن، حالا یا واجب تخییری است، یا دو تا راه مباح است.

وی افزود: در مسائل اخلاقی هم از نظر تربیت بعضی‌ها راه خاص دارند می‌گویند یا از این راه و با فلان عبادت خود را به کمال برسانید یا از آن راه و با فلان عبادت؛ اینها تخییر است. اما این ﴿لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ﴾ معاذالله در صدد بیان این نیست میخواهی قبول بکنی یا میخواهی نکنی فرق نمیکند. در صدد تخییر بین دو امر و اباحه دو امر نیست. این که می‌شود اباحه گری! و این آیه به معنای اباحه گری نیست!

مرجع تقلید شیعیان با بیان اینکه آیه ﴿لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ﴾ به معنای مجاز بودن اباحه گری نیست، اظهار کرد: این ﴿لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ﴾ مسئله عمیق عریق علمی کلامی است. یعنی جبر باطل است، تفویض باطل است که هر دوی اینها نفسگیر است. انسان آزاد است یا قبول یا نکول. نه اینکه انسان مباح است بین امرین؛ مخیر بین دو امر است! این یک آزادی کلامی است، نه آزادی فقهی. آزادی فقهی بین مباحین است. آزادی فقهی بین دو تا واجب تخییری است. آزادی فقهی بین دو تا امر جزئی است که هر دو را شارع مقدس مصداق یک امر کلی میداند ولی اینجا یک آزادی کلامی است!

وی بیان کرد: این آیه نورانی می‌خواهد بگوید نه جبر در عالم هست که مستحیل است، نه دقیقتر و عریقتر و عمیقتر از آن تفویض در کار است. ﴿لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ﴾ فشاری در عالم نیست. یا راه جهنم، یا راه بهشت. یا قبول یا نکول. یا ایمان و یا کفر. در هر دو حال، مختار است. نه اباحه گری است. اگر اینگونه معنا کنیم که میخواهی این راه را بروی، میخواهی آن راه را بروی هر دو حلال است، این که میشود اباحه گری! لذا امر به معروف سرجایش محفوظ است، تهدید سر جایش محفوظ است، البته امر به معروف مراتب چهارگانه دارد اول و دوم برای مردم است، سوم و چهارم برای حکومت است. اینجور نیست که هر کسی آزاد باشد هر کاری را بخواهد انجام بدهد.