غزه، حج و فرصت تاریخی برای اسلام تمدنی و جهانی

رهبر معظم انقلاب در پیام حجاج بیت الله فرمودند: آهنگ دلنواز ابراهیمی که به فرمان خدا، همه‌ی انسان‌ها را در همه‌ی دورانها، در موسم حج به کعبه فرامیخوانَد... و این انبوهِ پُرشکوه و متنوّع مردمی را پدید آورده، و گستره‌ی انسانی و قوّتِ عامل معنوی اسلام را به رُخ خویش و بیگانه کشیده است.

چنان که می‌بینیم، رهبر حکیم انقلاب در ابتدای بیانات خود، کعبه را متعلق به همه انسان‌ها خوانده‌اند و از این حیث، تأکیدی متمایز بر وجه جهانی کعبه و اسلام کرده‌اند. در ادامه موسم حج را مظهر کرامت یکسان انسان‌ها خوانده‌اند. در نهایت، با تمرکز بر مسئله غزه، برائت امسال را برائتی جهانی، مردمی و متشکل از دولت‌ها و ملت‌ها طلب کرده‌اند.

واقعیت آن است که رهبر انقلاب اسلامی همچون بنیانگذار آن؛ همواره بر نگاه تمدنی و جهانی (انسانی) تأکید کرده‌اند. در عین حال با توجه به مسئله غزه و افول بی سابقه رژیم صهیونیستی، تأکید مذکور پررنگ‌تر شده است.

جهان‌گرایی انقلاب اسلامی در برابر جهانی‌سازی

ایران که پس از پیروزی انقلاب اسلامی رویکردی فرامرزی، تمدنی و جهانی در پیش گرفته بود و اسلام اجتماعی و تمدنی را به عنوان الگو پیشِ روی جهانیان قرار داده بود، ثابت کرد که می‌توان جهان گرا و جهان روا بود، اما از امپریالیسم و ذات یکسان ساز و خودخواهانه و خودمدار لیبرالیسم (جهانی سازی) به دور بود. حتی ثابت کرد که می‌توان جهان روا بود، اما در عین حال تفاوت‌های فرهنگی و بومی را پذیرفت. از این رو در عین فاتحانه و ایجابی بودن (برون گرایی و جهان وطنی بودن)، یک الگوی مقاومت و بوم گرایی نیز بوده است.

جمهوری اسلامی از آغاز بر اشتراکات تکوینی و تشریعی بشر تأکید کرد و بر این اساس، در برابر حاکمیت سود و سرمایه ایستاد؛ حاکمیتی که منافی ذات مشترک بشر در طول تاریخ و به ویژه منافی و مخالف ذات اجتماعی انسان است.

گفتنی است که قوی‌ترین خوانش از اجتماعی بودن انسان توسط اسلام و به ویژه اسلام مردمی و اجتماعی- سیاسی ِ حضرت امام خمینی (ره) و سایر رهبران نظری انقلاب اسلامی مطرح شده است. در این گفتمان، حتی مردم نیز مفهوم و دالی است که محصور و محدود به یک مرز و جغرافیا خاص نیست. با نگاهی فلسفی تر، باید گفت اسلام امام راحل و نیز اسلام مورد نظر رهبر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای، از هرگونه ظاهر گرایی و مادی گرایی مبرا است. یک مصداق ظاهرگرایی و مادی گرایی، تأکید بر رنگ پوست یا نژاد است.

مصداق دیگر آن تکیه مفرط بر جغرافیا و مرز است. اما مبتنی بر اسلام انقلابی، باطن بر ظاهر ترجیح دارد. از این رو، دینامیسم و پویایی استثنایی انقلاب اسلامی منوط به نژاد و حتی مذهب افراد نبوده و هرگز محدود به مرز‌ها هم نشد. حتی وقتی غرب برای مهار این دینامیسم، جنگ هشت ساله را بر ایران تحمیل کرد تا ایران از رویکرد تمدنی و فرامرزی، به درون خزیده و متوجه مرز‌ها و رفتار ناسیونالیسم شود نیز نتوانست جهان گرایی و تمدن سازی انقلاب اسلامی را مهار کند. بلکه بالعکس، انقلاب اسلامی به برکت هشت سال دفاع مقدس، توانست منشأ الهام و ارزش سازی و انسان سازی بی نظیری در تاریخ سیاسی معاصر شود.

در جنگ هشت ساله، ایران الگویی بی نظیر از دفاع از وطن مبتنی بر عقیده (مرز معنوی) به جای مرز جغرافیایی و مادی را پیش کشید. به زبان ساده، هیچ ملی گرا و باستان گرایی همچون شهدای ارزشی و مؤمن نتوانستند از ایران و وطن دفاع کنند و برای آن جان بدهند.

جمهوری اسلامی ایران پس از تأسیس و پیروزی انقلاب اسلامی با توطئه تحمیل ناسیونالیسم توسط غرب مواجه شد تا از سیاست فرامرزی و جهانی به سیاست درون گرا و دفاع از مرز‌ها متمرکز شده و رویکرد جهانی خود را وابنهد، اما در عمل، جنگ هشت ساله، سبب توسعه گفتمانی و ترویج هر چه بیشتر انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی شد.

قابل ذکر است که غرب در تجربه تاریخی جنگ‌های داخلی خود سعی کرد از ایده ناسیونالیسم به سمت منطقه گرایی و حتی فرامنطقه گرایی نیل کند. شکل گیری اتحادیه اروپا محصول روندی تاریخی است که دغدغه نخستین آن از جنگ‌های مذهبی اروپا و دغدغه متعاقب آن از جنگ‌های بین الملل اول و دوم شکل گرفته است. امروز هم غرب می‌داند که تمدن گرایی رهبر انقلاب اسلامی به معنای اتحاد یافتن کشور‌های مسلمان و فراتر از این تشخص و تشکل هر چه بیشتر جبهه آزادی بخش و عدالت خواه و مردمی در سراسر جهان در برابر مدل جهانی شدن (سرمایه سالاری غربی) است.

با توجه به آنچه گذشت، واضح است که تحکیم ارتباطات اسلامی به ویژه در منطقه غرب آسیا در عین داشتن نگاهی جهانی (نگاه جهانی به مقاومت اسلامی)، مبتنی بر این مبانی نه یک امر شاذ و نامنتظره، که امری ریشه دار، منتظره و نظریه‌مند است که می‌بایست در برائت امسال مورد تأکید و تکیه قرار گیرد.

مناسک حج امسال اهمیت بی نظیر در سال‌های اخیر دارد که این اهمیت محصول مدیریت و رهبری ایران در سرکوب داعش و کوتاه کردن هرچه بیشتر دست آمریکا در منطقه و فروانداختن رژیم صهیونیستی به نحوی بی نظیر از تاریخ هفتم اکتبر است.

 به نظر می‌رسد هیچ گاه ایده اسلام تمدنی -به عنوان تکمیل و تکامل اسلام اجتماعی- که اسلامی هم مدنی هم مردمی و هم جهانی و فرامرزی است، به اندازه امروز در جغرافیا و روی زمین بخت تجلی نیافته است. این اوج، محصول اتفاقات وسیعی است که باریکه غزه را بدل به یک جهان‌جا، گسترده‌ترین و جهان‌تاریخی‌ترین لحظه امروز کرده است. بی تردید حج امسال با عنایت به چنین بستری، ممتاز و متمایز شده و نماد و قله‌ای از اسلام تمدنی و اسلام جهانی مورد ترویج انقلاب اسلامی می‌تواند باشد.

منبع: الف