ایران و عراق در یازدهم شهریور ماه ۱۴۰۲ در دولت شهید رئیسی و در نقطه صفر مرزی شلمچه کار روی خط آهنی که دو کشور را به هم متصل می‌کند پس از دهه‌ها پیش‌بینی این پروژه رسما آغاز کردند.

 این خط آهن پس از تکمیل، افزون بر اینکه حرکت میلیون‌ها زائر ایرانی را که به اماکن مقدس در عراق می‌روند، تسهیل می‌کند به عنوان بخشی از کریدور شرق-غرب می‌تواند مزایای اقتصادی و فرهنگی بسیاری مانند تقویت جایگاه ترانزیتی و افزایش درآمد غیرنفتی ایران و عراق درپی داشته باشد.

در حال حاضر، حجم تجارت بین دو کشور ایران و عراق حدود ۱۱ میلیارد یورو در سال است که در صورت رفع موانع، رسیدن به حجم ۳۰ میلیارد یورو در سال کاملاً قابل دستیابی است. از سوی دیگر، فعال شدن این روند، دسترسی یکسره عراق را به کشور‌های همسایه ایران، اعم از قفقاز و آسیای میانه تضمین می‏کند.

طول این طرح ۳۲ کیلومتر است که ۱۶ کیلومتری از عملیات مین‏روبی در حریم راه ‏آهن و احداث یک پل در اروندرود به عهده کشور ما است.

اما اعلام خبر عملیاتی شدن پروژه نخستین اتصال ریلی بین ایران و عراق بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های جهان داشت تا جایی که آنها نوشتند: «پروژه راه آهن شلمچه بصره پس از بیست سال که روی کاغذ مانده بود به مرحله عمل رسید».

رسانه‌های جهان گزارش دادند که این اتفاق مهم ژئوپلیتیک می‌تواند هدف راهبردی ایران برای تبدیل شدن به هاب ترانزیت منطقه‌ای با موقعیت جغرافیایی آن در چهارراه آسیا و اروپا محقق کند به خصوص که دولت رئیسی سیاست‌های «نگاه به شرق» و «همسایگی» را در اولویت قرار داده و برنامه‌های بلندپروازانه‌ای را برای بهره‌مندی از این پتانسیل آغاز کرده است.

بر اساس گزارش این رسانه‌ها، پروژه راه آهن شلمچه -بصره به عنوان بخشی از کریدور شرق-غرب می‌تواند علاوه بر تقویت تعاملات اقتصادی دوجانبه، مزایای اقتصادی و فرهنگی بسیاری مانند تقویت جایگاه ترانزیتی و افزایش درآمد غیرنفتی ایران و عراق درپی داشته باشد و با تکمیل این پروژه ریلی ایران از طریق عراق به بنادر سوریه در ساحل دریای مدیترانه و ظرفیت‌های ترانزیتی آن متصل می‌شود.

این کلان پروژه که گفته شده از شهریور ماه گذشته ظرف نهایتا ۱۸ تا ۲۵ ماه تکمیل خواهد شد و شامل چند بخش از جمله عملیات مین روبی، عملیات احداث پل و احداث مسیر ریلی است.

خبرگزاری فرانسه با انتشار این خبر تحت عنوان «سنگ بنای اولین خط راه آهن عراق و ایران گذاشته شد»، آورد: نخست وزیر عراق سنگ بنای ساخت اولین خط راه آهنی را گذاشت که کشورش را به شبکه راه آهن در کشور همسایه ایران، به عنوان متحد سیاسی و شریک اقتصادی اصلی عراق متصل می‌کند.

خبرگزاری فرانسه به نقل از یک مقام وزارت حمل و نقل عراق آورد که «پروژه اتصال بصره-شلمچه» شهر بزرگ ساحلی بصره در جنوب عراق را به گذرگاه مرزی شلمچه با فاصله بیش از ۳۲ کیلومتر و با دوره تکمیل تخمینی بین ۱۸ تا ۲۴ ماه متصل می‌کند.

خبرگزاری فرانسه با اشاره به اینکه این پروژه سال‌ها در دست بررسی بود، اما در مقطع کنونی (دولت سیزدهم ایران) به مرحله اجرا رسید، گفت: محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور ایران این پروژه را راهبردی خوانده و گفته ظرف دو سال به بهره داری می‌رسد تا مکمل مسیر‌های حمل و نقل بین المللی و کریدور‌های شرق به غرب باشد.

الجزیره نیز این پروژه را برای ایران و عراق سودمند خواند و نوشت، اما شاید اهمیت آن برای تهران در تحکیم موقعیت منطقه‌ای خود، بیشتر باشد.

پایگاه خبری این رسانه قطری گزارش کرده بود که دولت رئیسی به دنبال ایجاد چندین پروژه ریلی بزرگ در راستای گسترش شبکه داخلی و تلاش برای یکپارچه‌سازی منطقه‌ای است.

الجزیره همچنین نوشته بود راه‌آهن شلمچه-بصره ایران را به شهر‌های مقدس نجف اشرف و کربلای معلی متصل می‌کند و می‌تواند زائران را به این ۲ شهر برساند.

الجزیره همچنین نوشت این پروژه می‌تواند به ایران برای خنثی‌سازی تحریم‌های آمریکا کمک کند چراکه این کشور را قادر می‌سازد تا با قرار گرفتن در مرکز خطوط حمل‌ونقل منطقه، تجارت خود را گسترش دهد.

تحولی مهم در منطقه غرب آسیا

وبگاه خبری فرانس ۲۴ نیز نوشت: ایران این پروژه را یک طرح راهبردی برای دو کشور و تحولی در منطقه غرب آسیا توصیف کرده است به خصوص که عراق هم در حال کار روی کلان پروژه «مسیر توسعه» است که با هزینه ۱۷ میلیارد دلاری با همکاری کشور‌های منطقه و به خصوص قطر و ترکیه قرار است بندر فاو در حاشیه خلیج فارس را به ترکیه متصل شد و شامل پروژه ساخت خطوط راه آهن و جاده است و راه آهن شلمچه-بصره به شبکه حمل و نقل در مسیر توسعه عراق متصل خواهد شد.

گامی به سوی توسعه ایران

روزنامه العرب مصر نیز با انتشار گزارشی جهت دار در تیتر آن آورده ارتباط ریلی عراق و ایران موازنه مسیر توسعه را تغییر می‌دهد و در ادامه آورد: «مسیر توسعه» عملاً راهی به سوی توسعه ایران نیز خواهد بود در حالی که عراق تنها به یک کریدور راضی است.

این رسانه آورده بود محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق و محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور ایران، سنگ بنای راه آهنی را که بصره و شهر شلمچه ایران را به هم متصل می‌کند، گذاشتند که منجر به دستیابی به جهش بزرگی در مبادلات تجاری ایران با عراق خواهد شد.

العرب به نقل از کارشناسان اقتصادی و وزرای سابق آورده است هدف اصلی خط ریلی مذکور این است که ایران از بنادر خود در خلیج فارس به عنوان کریدور منتهی به مسیر توسعه استفاده کند که عراق قصد دارد تا بنادر ترکیه در دریای مدیترانه بسازد.

این رسانه افزود: ناظران تاکید می‌کنند در حالی که بندر بزرگ فاو عراق هنوز در حال ساخت است، بنادر ایران آماده بهره برداری هستند. این بدان معناست که مسیر توسعه عملاً راهی به سوی توسعه ایران خواهد بود در حالی که عراق تنها به یک کریدور راضی است.

العرب نوشت: اگرچه دولت عراق می‌گوید که هدف از ایجاد این خط حمل و نقل مسافران است، اما عامر عبدالجبار، وزیر سابق حمل و نقل و نماینده کنونی پارلمان عراق، این ادعا را یک دروغ محض تلقی کرده، زیرا توافق برای ایجاد خط ریلی مذکور تنها به این هدف محدود نمی‌شود.

تسهیل دسترسی ایران به دریای مدیترانه

این رسانه افزود معاون اول رئیس جمهور اتصال خطوط ریلی ایران به عراق و امتداد آن تا دریای مدیترانه پس از چند دهه را اتفاقی مبارک دانسته و گفته است که با تکمیل راه آهن شلمچه به بصره علاوه بر جهش فوق العاده در تبادلات تجاری و بازرگانی دو کشور، سایر کشور‌هایی که در شرق جهان قرار دارند، می‌توانند از خطوط ریلی ایران به نیمه غربی و کشور‌های حوزه مدیترانه دسترسی پیدا کنند. همچنین امیدواریم این خط پس از راه اندازی در تسهیل مسافرت بین ایران و عراق خصوصاً در شهر‌های زیارتی نجف و کربلا نقش ویژه‌ای داشته باشد.

نبیل المرسومی کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه بصره در گفتگو با العرب تاکید کرد: اهمیت این پروژه برای ایران شامل تسهیل حمل و نقل مسافران به عراق و به حداکثر رساندن دستاورد‌های اقتصادی تهران در زمینه بهبود تجارت و روابط با همسایگان است. این پروژه‌ها می‌توانند به ایجاد کریدور‌های تجاری با عبور از خاک ایران کمک کنند که به ایران امکان می‌دهد در کانون جریان عبور کالا از شرق، غرب، شمال و جنوب قرار گیرد.

المرسومی افزود، طول خط ریلی شلمچه بصره ۳۶ کیلومتر است مدت زمان ساخت فاز اول ۱۸ ماه است، در حالی که فاز دوم شامل توسعه خط ریلی به منطقه البوکمال و دیرالزور در سوریه و سپس به بندر لاذقیه سوریه در دریای مدیترانه است. هزینه اولیه فاز اول ۱۴۸ میلیون دلار است و کل هزینه پس از تکمیل فاز دوم به ۱۰ میلیارد دلار می‌رسد و قرار بر این شد که هر کشوری هزینه احداث این خط را در خاک خود بر عهده بگیرد بیشترین هزینه را عراق متحمل می‌شود، زیرا بخش اصلی خط از سرزمین‌های آن می‌گذرد، در حالی که ایران و بنادر آن بیشترین نفع را از پروژه می‌برند.

باسم العوادی، سخنگوی رسمی دولت عراق نیز این پروژه را یکی از پروژه‌های مهم حمل‌ونقلی در منطقه توصیف کرد و گفت: این پروژه یکی از پروژه‌های مهم حمل‌ونقل در منطقه است و همچنین کمک موثری به انتقال مسافران و زائران از کشور‌های آسیای مرکزی به سمت عراق خواهد کرد.

وی افزود این پروژه مقدمه‌ای بر پروژه‌های حمل و نقل راهبردی است که عراق و سایر کشور‌ها را به هم پیوند می‌دهد و دولت عراق پس از سالیان متمادی بحث و تحقیق درباره پروژه موفق به عملی کردن آن در این مقطع شده است.

نشریه العربی عراق نیز در گزارشی با عنوان «فایده اقتصادی راه آهن شلمچه بصره برای ایران و عرق» آورده است ضرغام محمدعلی، کارشناس توسعه و اقتصاد عراق، در رابطه با سود اقتصادی این پروژه توضیح داد که این پروژه از دو فاز تشکیل شده است که فاز اول حمل مسافر و فاز دوم حمل کالا است.

محمد علی در گفتگو با العربی از بغداد با بیان اینکه این پروژه بخشی از چارچوب تقویت بخش گردشگری بین عراق و ایران خواهد بود که در حال حاضر به ویژه برای گردشگری مذهبی در حال رونق است، افزود: این پروژه باعث کاهش زمان سفر می‌شود و برای مسافران ایمن‌تر و مناسب‌تر از حمل و نقل زمینی خواهد بود، البته هزینه کمتری برای سفر از طریق آن در مقایسه با سفر هوایی خواهد داشت.

این کارشناس در خصوص سود تجاری نیز تاکید کرد: نگرانی‌های موجود در محافل اقتصادی عراق مبنی بر جایگزینی این خط ریلی برای جاده توسعه‌ای که بندر بزرگ فاو را به ترکیه و از آنجا به اروپا وصل می‌کند، مبالغه آمیز است، زیرا هر کدام مسیر جداگانه خود را دارند.

 محمدعلی در خصوص اهمیت این پروژه برای ایران، تاکید کرد: عراق یک کانال گشایش اقتصادی برای تهران است، زیرا مبادلات اقتصادی بین دو کشور به صورت مستقیم و نقدی به دلار آمریکا انجام می‌شود.

ایران در مرکز ترانزیت شرق به غرب و شمال به جنوب

العربی الجدید نیز با این تیتر که «شلمچه - بصره پروژه ریلی که ایران را از طریق عراق و سوریه به دریای مدیترانه متصل می‌کند» آورده بود: تهران پروژه راه آهن شلمچه-بصره را به عنوان یک کریدور استراتژیک می‌بیند که خاک ایران را از طریق سوریه به دریای مدیترانه متصل می‌کند.

علی البیدر پژوهشگر اقتصادی هم در گفتگو با العربی الجدید آورد: این پروژه مقدمه پروژه‌های حمل‌ونقل استراتژیک است که ایران و عراق را به کشور‌های همسایه و کشور‌های آسیای مرکزی متصل می‌کند» وی تأکید کرد که «این پروژه بر بنادر عراق که مورد توجه و جدیت دولت هستند، به‌ویژه فاو تأثیری نخواهد گذاشت. 

این پژوهشگر پیش بینی کرد که پروژه راه آهن شلمپه بصره حداکثر در مدت دو سال به اتمام برسد و تاکید کرد افتتاح این خط یک جهش فوق العاده برای تجارت بین ایران، عراق و کشور‌های واقع در شرق جهان که مایل به استفاده از آن هستند، فراهم می‌کند و از این طریق خطوط راه آهن ایران به غرب جهان و کشور‌های حوزه مدیترانه می‌رسد.

العربی الجدید نوشت: تکمیل پروژه راه آهن بین ایران، عراق و سوریه امکان حمل کالا از پاکستان یا بندر چابهار (جنوب شرقی) ایران را فراهم می‌کند و همچنین کالا‌هایی که از چین و آسیای مرکزی از طریق قطار به منطقه سرخس (شمال شرقی ایران) می‌رسند سپس از طریق شبکه راه آهن عراق به بنادر سوریه و دریای مدیترانه خواهند رسید و همچنین حمل و نقل کالا از روسیه و اروپا به عراق در چارچوب کریدور بین المللی شمال/جنوب را ممکن می‌سازد.

این رسانه قطری نوشت حسن روحانی، رئیس‌جمهور اسبق ایران، در جریان سفر به عراق در مارس ۲۰۱۹ تأیید کرده بود که اتصال راه‌آهن شلمچه ایران به بصره، عراق را به پاکستان، افغانستان، آسیای مرکزی، روسیه و چین متصل می‌کند و به نفع دو ملت عراق و ایران خواهد بود تا اینکه در دولت رئیسی این پروژه اجرایی شد.

العربی الجدید همچنین با اشاره به توافق مشترک بین ایران، عراق و سوریه برای پروژه حمل و نقل ریلی سه گانه بین سه کشور گفت: ایران اهمیت زیادی به پروژه اتصال ریلی بین شلمچه و بصره می‌دهد، زیرا ایران را به عراق، سوریه و منطقه مدیترانه متصل می‌کند و در تحقق تحولی بزرگ در منطقه تاثیر خواهد گذاشت.

این رسانه افزود: ایران برای بازاریابی کالا‌های خود به شدت به کشور‌های همسایه متکی است تا عواقب تحریم‌های خفه‌کننده‌ای را که ایالات متحده پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای امضا شده با تهران در سال ۲۰۱۵ دوباره اعمال کرد، کاهش دهد.

اهمیت تشکیل کریدور ریلی ایران، عراق و سوریه

وبگاه خبری شبکه الحره آمریکا در بغداد نیز در آوریل ۲۰۲۳ (اردیبهشت ۱۴۰۲) به دنبال سفر یک هیات اقتصادی بزرگ از ایران به سوریه در یادداشتی جهت‌دار با عنوان «ارتباط ریلی ایران، عراق و سوریه.. رویایی یک طرفه» نوشت: طی سال‌های طولانی صحبت از پروژه اتصال ریلی بین ایران، عراق و سوریه از زبان مقامات ایرانی نمی‌افتاد و برایشان یک رویا بود تا اینکه مهرداد بذرپاش وزیر راه ایران در پایان سفر خود به دمشق و دیدار با بشار اسد، رئیس جمهور سوریه از ضرورت اجرای این پروژه گفت.

این رسانه با اشاره به اینکه دولت رئیسی بزرگ‌ترین هیات را در مقایسه با هیات‌های پیشین این کشور به دمشق فرستاد، گفت: ایران نفوذ زیادی در عراق و سوریه دارد و با وجود اینکه در ابتدا این نفوذ بیشتر نظامی بود حالا به ابعاد سیاسی و اقتصادی نیز گسترش یافته است.

الحره در ادامه با ادعای اینکه ایرانی‌ها از پروژه ریلی شلمچه به بصره سود بیش تری به نسبت عراق می‌برند، آورد ایران می‌خواهد از طریق رسیدن ریلی به عراق و مرز‌های سوریه از منطقه التنف سوریه یا مرز بوکمال به خاک سوریه و از آنجا به سمت استان حمص سوریه و سپس بندر طرطوس در حاشیه دریای مدیترانه دسترسی پیدا کند.

این شبکه آمریکایی افزود در واقع هدف اصلی ایران دسترسی به دریای مدیترانه است و احتمالا ایران مسیر بوکمال را برای این کار ترجیح می‌دهد، زیرا در مسیر التنف پایگاه‌های آمریکایی مستقر است.

الحره به نقل از محمود البازی یک کارشناس آورد که این پروژه ریلی از ۲۰ سال پیش مطرح بوده و حالا (در دولت رئیسی) اجرایی شده است با وجود اینکه در دولت‌های قبلی ایران نیز تلاش‌هایی برای اجرای این پروژه ریلی صورت گرفته بود، اما در مقطع فعلی عملی شد.

این رسانه آمریکایی افزود با وجود اینکه تهران اهمیت زیادی به پروژه‌های اقتصادی خود در سوریه و عراق می‌دهد، اما موضوع راه و حمل و نقل برای آن از اهمیت خاص‌تری برخوردار است و این قضیه در سفر‌های متعدد مقامات ایرانی به ریاست وزیران راه و شهرسازی ایران اعم از مهرداد بذرپاش و پیش از وی رستم قاسمی به سوریه و عراق نمود داشت.

الحره به نقل از این پژوهشگر تاکید کرد: پروژه راه‌آهن شلمچه بصره پس از بیست سال که روی کاغذ مانده بود به مرحله عمل رسید.

منبع: فارس