میراث فرهنگی هویت ملی و نماد فرهنگی هر کشوری به شمار می رود و نشان از پیشرفت و رشد انسان در طول تاریخ دارد، حفاظت از آثار باستانی و شناساندن این میراث بزرگ به جهانیان موجب جذب گردشگران و پویایی اقتصاد کشور می شود و حوزه های گوناگون را متحول می سازد.

در این میان شناسنامه هر کشوری آثار باستانی و میراث فرهنگی آن به شمار می رود. آثار باستانی قدمت، تاریخچه و تمدن هر سرزمینی را مشخص می کند، بنابراین حفاظت و حراست از آنها امری ضروری است و نسل های مختلف نیز چون پیشینیان باید از این میراث اجدادی پاسداری کنند.

ایران هم به عنوان یکی از بزرگترین تمدن های بشری دارای آثار تاریخی فراوانی است که به عنوان گنجینه ای بزرگ از آثار گذشتگان و آینه ای تمام نما از تمدن ایرانی معرفی می شود.

استان زنجان نیز با داشتن ظرفیت های بی بدیل در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ویژه آثار شاخص و فاخری همانند گنبد جهانی سلطانیه را در خود جای داده است.

در این میان آثاری ارزشمند همانند بازار تاریخی زنجان نیز قلب تپنده شهر محسوب می شود و به یقین ثبت جهانی آن می تواند تحولاتی را ایجاد کند، اما بی توجهی به مسائل مانع این امر مهم شده است.

این در حالی است که سه دسته اثر شامل " معماری، پیکره و مجسمه، نقاشی و سنگ نگاره ها و کتیبه ها، آثار با طبیعت باستان شناسی، پناهگاه های داخل غارها ""مجموعه ای از بناهای مرتبط به لحاظ معماری و یا جایگاه و یا بناهای مجزا'" و ' سایت، منظره های فرهنگی و یا سایت های باستان شناسی و یا محوطه های مردم شناسی' به عنوان اثر فرهنگی قابل درج در فهرست میراث جهانی هستند.

معاون میراث فرهنگی استان زنجان با بیان اینکه این استان با داشتن بناهای تاریخی و طبیعی متعدد در شمالغرب کشور ایران واقع شده است، گفت: زنجان یکی از استان های غنی به لحاظ فرهنگی تاریخی به شمار می رود

محمدرضا محمدپور با اشاره به اینکه به همین جهت تا کنون در استان زنجان ۲ هزار اثر شناسایی شده وجود دارد افزود: از این تعداد ۹۲۵ اثر ثبت ملی شده است که از این تعداد ۷۸۵ فقره مربوط به آثار غیرمنقول از تپه ها، محوطه ها و بناها را شامل می شود.

وی اضافه کرد ۲۶ اثر طبیعی" شامل چشمه ها، آبشارها، مناظرطبیعی، دره ها و عناصر طبیعی نیز در استان زنجان به ثبت ملی رسیده است که از ظرفیت های بالای این بخش حکایت دارد.

این مسئول با بیان اینکه در حوزه میراث ناملموس ۶۶ اثر ثبت ملی شده است، ادامه داد: آثار ناملموس هم به میراث معنوی، آئین ها و رسوم ها، نوع پخت غذاها، عروسک های محلی و بازی ها و مناسک و مراسم مذهبی و غیره اختصاص دارد.

به گفته این مسئول، استان زنجان ۴۷ اثر منقول شامل کاسه ها و کیسه های قدیمی پول، مهر و غیره ثبت شده ملی را دارد، که جزو میراث فرهنگی به شمار می رود.

محمدپور به موضوع ثبت جهانی بازار زنجان اشاره کرد و افزود: تصمیم بر این که این آثار تاریخ فاخر شهرزنجان به ثبت جهانی برسد به چند سال گذشته باز می گردد اما اتفاقات برای این مکان تاریخی رخ داد که متاسفانه این روند را کند یا به عبارتی متوقف کرد.

وی با اشاره به اینکه مداخلات انسانی در بازار زنجان از علل عدم ثبت جهانی بازار تاریخی بود، اظهار داشت: همواره موضوع مهم گرمایش بازار زنجان از جمله دغدغه های کسبه مطرح بود به طوری که باید در این زمینه تمهیدات لازم اندیشیده می شد که برای حل این مساله پس از کش و قوس های فراوان لوله کشی گاز انجام گرفت.

این مسئول با بیان اینکه در نهایت با پیگیری ها حتی همکاری برخی مسوولان برای رفع موضوع سرمایشی بازار زنجان، لوله کشی گاز انجام گرفت، ادامه داد: متاسفانه این اقدام به صورت غیر فنی صورت گرفت به طوری که حتی می توان در پشت بام بازار لوله های گاز سرگردانی را مشاهده کرد که حتی نمی توان راه رفت.

معاون میراث فرهنگی استان زنجان با اشاره به اینکه متاسفانه همین اقدام موجب شد بازار زنجان از برنامه ثبت جهانی خارج شود، گفت: مداخلات انسانی در این اثر بیش از اندازه صورت گرفته و اگر پرونده ای هم تشکیل شود به طور حتم رد خواهد شد.

این مسئول با اشاره به اینکه برای ثبت یک اثر تاریخی در فهرست جهانی یونسکو معیارها و شاخص هایی وجود دارد، ادامه داد: در این راستا به معیارهای از قبیل دستاوردی بی نظیر از نبوع هنری پیشینیان، یا اینکه یک نمادی از تبادل ارزش های بشر در حوزه فرهنگ در یک دوره مشخص یا نمونه ای برجسته از معماری و چشم انداز برجسته می توان اشاره کرد.

وی اظهار داشت: همچنین باید یک اثر جهانی نشان دهنده فرهنگ خاص یک منطقه باشد که البته این مهم برای ثبت جهانی بازار رخ داده است و همچنین این معیارها هم باید نمونه های برجسته ای از مراحل و تغییرات تاریخی زمین مثل غار، یا پدیده ای، بی نظیری با زمینه های استثنایی و زیباشناسی باشد.

این مسئول با بیان اینکه میراث فرهنگی استان زنجان از پیگیری ثبت جهانی بازار زنجان ناامید شده است، ادامه داد: در این راستا موارد دیگری مطرح شد که یکی از آنها ثبت جهانی غار کتله خور زنجان است که معیارهای یاد شده می تواند برای این اثر شامل شود.

محمدپور با اشاره به اینکه غار کتله خور شگفت انگیزترین غار دنیا جهان محسوب می شود و در هفت طبقه تشکیل یافته است، افزود: ۳۰ کیلومتر این غار شناسایی شده که از این میزان ۲ کیلومتر آن برای بازدیدکنندگان قابل بازدید است.

وی با بیان اینکه در واقع از هفت طبقه غار، سه طبقه شناسایی شده است که فقط یک طبقه امکان بازدید دارد، اظهار داشت: طبقات زیرین توسط کوهنوردان و غار نوردان قابل دسترسی است.

این مسئول با بیان اینکه البته از شاخص های مد نظر اثر جهانی گفته شده تعدادی در بازار زنجان نیز وجود دارد گفت : بازار زنجان با داشتن ۲ کیلومتر طول یکی از بناهای تاریخی، تجاری و اقتصادی شهر زنجان به شمار می رود چرا که نوع معماری متنوع و متعددی دارد.

وی با اشاره به اینکه آجر کاری های بازار زنجان نیز بسیار متنوع است، اظهار داشت: مورد دیگری که در بازار زنجان وجود داشت و می توانست قابلیت ثبت جهانی را داشته باشد اینکه مکان فقط به عنوان یک مکان اقتصادی عمل نمی کند و با توجه به قرار گیری مساجد، گرمابه ها و میادین اطراف، بازار شهر را به یک منطقه ویژه تبدیل کرده است.

معاون میراث فرهنگی استان زنجان ادامه داد: قرار گیری گرمابه و مساجد در کنار بازار زنجان گویای ابن نکته مهم در آیین اسلام است و کسی که می خواست تجارت کند یک مراحلی را باید طی می کرد و آن مراحل از این قرار بود که باید طهارت را انجام می داد، سپس عبادت در مساجد انجام داده و در نهایت به تجارت ختم می شد.

وی اضافه کرد: قرار گیری این عناصر در کنار هم بی دلیل نبوده و به همین شکل صورت نگرفته، یک فکر و فلسفه ای در پشت آن قرار داشته است که بازار زنجان را می تواند در جهان معروف کند.

این مسئول با تاکید بر اینکه مهمترین قضیه ای که در ثبت نشدن بازار زنجان دخالت داشت همان لوله کشی گاز بود ابراز امیدواری کرد: با همکاری دستگاههای مربوطه از قبیل استانداری، شهرداری، میراث فرهنگی، هیات امنای بازار دست به دست هم دهند و برنامه مدونی را برای گرمایش بازار زنجان حل و فصل کنند.

وی اظهار داشت: واقعیت این است که کسبه بازار حق دارند با توجه به اقلیم سردسیر زنجان محل کسب و کارشان گرمایش و سرمایش خوبی داشته باشد، معتقدم باید یک فکر اساسی در این خصوص کرد.

این مسئول ادامه داد: در صورتی که این مهم انجام شود آن وقت می توان لوله های گاز را جمع آوری کرد و به عبارتی بازار زنجان را از این بند لوله های زندانی شده آزاد کرد، که با این اقدام می توان روند تشکیل ثبت جهانی را آغاز کرد.

محمدپور با بیان اینکه ثبت اثر جهانی دستاوردها و مزایایی دارد، گفت: میراث جهانی" یونسکو "به مجموعه مکان های فرهنگی و طبیعی ثبت شده اطلاق می شود که در واقع به تایید کمیته میراث جهانی رسیده باشد، اماکنی که در این فهرست قرار می گیرد براساس کنوانسیون حمایت از میراث جهانی، فرهنگی و طبیعی به تمامی بشر تعلق دارد.

وی با اشاره به اینکه این موضوع فارغ از ملیت، نژاد و غیره بوده و بنای ثبت جهانی متعلق به تمامی جهان است، گفت: البته درحق مالکیت و حاکمیت هیچ خللی وارد نمی شود و اتفاقی که می افتد این است که اعضای کل کنوانسیون یونسکو دست به دست هم می دهند تا از این اثر ثبت شده جهانی حفاظت کنند.

این مسوول با تاکید بر اینکه در واقع دولت ها موظف به حفظ و نگهداری آثار جهانی هستند گفت: اعضای کنوانسیون می توانند آثار خود را برای ثبت جهانی معرفی کنند، هر کشوری می تواند هر سال یک تا ۲ مورد را معرفی کند و این آثار در جلسه یونسکو مورد بررسی قرار گرفته و سپس پیگیری ها انجام و در نهایت ثبت جهانی صورت می گیرد.

معاون میراث فرهنگی استان زنجان گفت: قرار گیری یک اثر جهانی می تواند موجب حفاظت بیشتر آن شده و علاوه بر آن به جذب بیشتر گردشگران داخلی و خارجی منجر شده و اقتصاد منطقه را نیز بهبود دهد.

وی با اشاره به اینکه هم اکنون استان زنجان فقط یک اثر تاریخی گنبد سلطانیه را در فهرست یونسکو به ثبت رسانده است، خاطر نشان کرد: این اثر یکی از بناهای شاخص جهان به شمار می رود و وقتی بنایی ثبت و در دنیا معرفی می شود علاقه‌مندان و گردشگران بیشتری برای بازدید رغبت پیدا می کنند.

منبع: ایرنا