همین حالا بروید سراغ گوشی، لپ‌تاپ یا رایانه‌تان و عبارت «فیک نیوز» یا اخبار جعلی را سرچ کنید. فلان تعداد نتیجه تازه و قدیمی پیش رویتان ظاهر می‌شود که هم برایتان فیک نیوز را تعریف می‌کند، هم نمونه‌هایش را مثال می‌زند و مهم‌تر اینکه در همه نتایج یافته شده ادعای «چگونه اخبار جعلی را تشخیص بدهیم؟ ۱۰ روش برای تشخیص فیک نیوز... این‌جوری اخبار جعلی را بشناسید» هم وجود دارد. ادعاهایی که دلسوزانه سعی دارند شما را با روش‌های شناخت اخبار جعلی آشنا کنند. پرسش اما اینجاست آیا واقعاً شما با خواندن این راهکارها برای همیشه در برابر ویروس اخبار جعلی و فیک‌نیوزها مصونیت پیدا می‌کنید؟ 

حکایت بیماری‌های عفونی

اصلاً بیراه نیست اگر سازوکار رواج شایعه و اخبار جعلی در جامعه را مثل انتشار و بعد همه‌گیری ویروس‌های عفونی، کرونا و... بدانیم. نسخه اولیه انواع شایعه‌ها ابتدا جایی در ذهن شایعه‌پردازان شکل می‌گیرند، چه بسا در اتاق‌های فکر خاص، پرورده و ویرایش می‌شوند و بعد هم به مدد سازوکار فضای مجازی به گوشی من و شما می‌رسند، مبتلایمان می‌کنند و... بقیه ماجرا هم که معلوم است. همه آنچه هم امروزه در رسانه‌ها به عنوان راه‌های علمی مقابله با اخبار جعلی مطرح می‌شود، سازوکار انتشار شایعه و خبر جعلی را به همین صورت می‌بینند و برای مقابله با آن نسخه می‌پیچند. حالا اگر این  نسخه‌پیچی‌ها و راهکارها را به مثابه واکسنی بدانیم که قرار است جامعه را در برابر سیل شایعه و خبرهای جعلی واکسینه کند این را هم باید بپذیریم که ویروس‌ها نیز با جهش‌های متوالی و تغییراتی که در خودشان ایجاد می‌کنند می‌توانند واکسن‌های ساخته انسان را خنثی کنند.

این یعنی شایعه‌سازان و دست‌های پشت پرده اخبار جعلی هم بیکار ننشسته و دائم روش‌های شایعه‌سازی و شایعه‌پردازی و تولید اخبار جعلی را به‌روزرسانی می‌کنند و با ترفندهای جدید سراغ ما می‌آیند. بنابراین گریزی نیست که ما هم باید در وهله نخست نگاه سنتی‌مان به روش شایعه‌سازی و جعل اخبار را کنار بگذاریم و در قدم بعدی به فکر ساخت واکسنی باشیم که بتواند با انواع جهش یافته ویروس «فیک نیوز» مقابله کند. 

 واکنش‌ هسته‌ای  

به‌تازگی تیمی از دانشگاه «شاندونگ» با الهام گرفتن از واکنش‌های هسته‌ای، مدل جدیدی را برای انتشار شایعه‌ها ایجاد کرده‌اند. این رویکرد جدید، دیدگاه‌های تازه‌ای را درباره سازوکارهای پشت پرده انتشار اطلاعات نادرست آنلاین و راهبردهای بالقوه برای مبارزه با آن‌ها ارائه می‌دهد. «عصر ایران» در مطلبی  به نقل از پایگاه علمی –خبری interesting engineering  در این باره می‌نویسد: «اغلب از مدل‌های ریاضی برای شبیه‌سازی انتشار شایعه و از سوی دیگر هدایت تلاش‌ها در راستای مقابله با اطلاعات نادرست استفاده می‌شود. این مدل‌ها معمولاً از اصول مدل‌سازی «اپیدمی» استفاده می‌کنند و شایعه‌ها را مثل ویروس‌ها و میکروب‌های مسری در نظر می‌گیرند. هرچند این مدل‌ها به‌طور کلی مفیدند اما اغلب قادر نیستند پیچیدگی‌های امروزی نحوه انتشار اخبار جعلی را به‌صورت کامل نشان دهند. مدل‌های همه‌گیری بیماری‌های عفونی اکثراً ممکن است انتشار شایعه‌ها را به‌عنوان یک فرایند غیرفعال دریافت عفونت در نظر بگیرند؛ بنابراین تغییرات رفتاری و روانی افراد در دنیای واقعی و همچنین تأثیر رویدادهای خارجی بر انتشار شایعه‌ها را نادیده می‌گیرند».

این در حالی است که این روزها اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده به طرز عجیب و آسانی به‌صورت برخط منتشر می‌شوند. ذات ناشناس و غیرشخصی اینترنت، همراه با ابزارهای پیشرفته‌ای مثل هوش‌مصنوعی، این امکان را برای افراد مختلف فراهم می‌کند تا به‌راحتی حقیقت را دستکاری کنند؛ تا جایی که تشخیص واقعیت و تخیل و درست و نادرست برای دیگران دشوار خواهد شد.

در عصر یکه‌تازی شایعه و اخبار جعلی در فضای مجازی، درک سازوکار و نحوه انتشار دروغ‌ها و شایعه‌ها، برای انجام اقدام‌های متقابل و مؤثر در مقابله با آن‌ها ضروری است. اعضای تیم دانشگاه «شاندونگ» با توجه به همین مسئله، با فاصله گرفتن از مدل عفونت سنتی، به سراغ  یک مدل‌سازی مدرن رفته و انتشار شایعه را با شکافت هسته‌ای مقایسه کرده‌اند؛ دقیقاً مثل همان واکنشی که در رآکتورهای هسته‌ای رخ می‌دهد . در مدل آن‌ها، شایعه‌ها مثل نوترون‌ها، یعنی ذراتی که آغازکننده شکافت هسته‌ای هستند، عمل می‌کنند. افراد با مواجهه با این شایعه‌ها، آن‌ها را به دیگران منتقل می‌کنند و واکنشی زنجیره‌ای از انتشار اطلاعات نادرست ایجاد می‌شود. وقتی افراد با شایعه‌ها روبه‌رو می‌شوند، تحت تأثیر منافع شخصی‌، احساسات و... تصمیم می‌گیرند که آیا این خبر (شایعه) را پخش کنند و یا پیش از انتشار دست به بررسی دوباره بزنند.

کشتن گربه دَم حجله

این دیدگاه جدید می‌تواند درباره الگوهای انتشار شایعه‌ها شفاف‌سازی کرده و راهبردهایی را در راستای کاهش اثرات آن‌ها در اختیار افراد قرار دهد. وسعت انتشار شایعه‌ها، ارتباط نزدیکی با نسبت کاربران منطقی اینترنت دارد. این نشان می‌دهد آموزش تا چه حد اهمیت دارد. هر چه سطح تحصیلات فرد بالاتر باشد، می‌تواند در هنگام دریافت اطلاعاتی که تشخیص درست و نادرستش دشوار است، راحت‌تر به شایعه‌ها شک کرده و آن‌ها را زیر سؤال ببرد.

ممکن است بگویید پس هوش مصنوعی چه می‌شود؟ آیا این فناوری نمی‌تواند به‌راحتی  دست اخبار جعلی را رو کند؟ محققان دانشگاه واترلو در مطالعه تازه‌ای روی نسخه اولیه درک چت‌جی‌پی‌تی، اطلاعات داده شده به آن را در ۶ حوزه طبقه‌بندی کردند: حقایق، توطئه‌ها، اختلاف‌نظرها، تصورات غلط، کلیشه‌ها و داستان‌ها.  سپس آن‌ها متوجه شدند هوش مصنوعی اغلب در پاسخ به پرسش‌ها اشتباه می‌کند یعنی در پاسخ دادن به یک سؤال ثابت در حوزه‌های مختلف، متناقض حرف می‌زند و پاسخی که مثلاً به پرسش دوم می‌دهد، پاسخ قبلی‌اش را نقض می‌کند. حتی اطلاعات نادرست و مضر را در پاسخ به پرسش در حوزه‌ای دیگر تکرار می‌کند.

 دانشمندان معتقدند رویکرد مدل «شکافت هسته‌ای» به دولت‌ها و کارشناسان رسانه برای مقابله با اطلاعات نادرست کمک کند، چون شایعه‌ها ابتدا  در مقیاس کوچک و محدود منتشر می‌شوند ما نیازمندیم که همان ابتدای کار یک نظارت دقیق و فوری توسط سکوهای مختلف شبکه‌های اجتماعی اعمال شود. با این روش وقتی شایعه‌های احتمالی در مرحله نخست کشف می‌شوند، دولت یا رسانه‌های رسمی هم باید به‌سرعت پای کار بیایند و محتوا را بررسی و اصلاح کنند. این‌ها به شهروندان عادی  این امکان را می‌دهند تا به شکل مؤثری از انتشار شایعه‌ها جلوگیری کنند.

منبع: ایسنا