یادداشت؛
رسالت گفتمان‌سازی فرهنگی در شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی
نظر به اهداف متعالی و وظایف مهم و گسترده شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، تمرکز این شورای بر گفتمان‌سازی تبلیغاتی و جریان‌سازی فرهنگی، ظرفیت‌های بسیار بالایی برای ارتقاء اثربخشی فعالیت‌های آن در پی خواهد داشت.
حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی کارشناس تاریخ اسلام و فعال رسانه در یادداشتی به مناسبت سالروز تاسیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی نوشت:شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی نهادی است که با هدف هماهنگی و انسجام فعالیت‌های تبلیغی در کشور تأسیس شده است.
این شورا نقش مهمی در برنامه‌ریزی، سازماندهی و اجرای مراسم و مناسبت‌های مختلف ملی، مذهبی و انقلابی ایفا میکند. در مجموع، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی ماموریت مهمی در حفظ و تقویت ارزش‌های اسلامی و انقلابی در جامعه برعهده دارد.
در نیمه مرداد ۱۳۵۹ شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی تاسیس شده، به این بهانه نگاهی به اهم اهداف و وظایف، فعالیت‌ها و عملکرد، و راهبرد‌ها و رویکرد‌های پیش روی آن می‌اندازیم.
اهداف شورای هماهنگی
۱. ایجاد بسترمناسب جهت تعظیم شعائر و ایام الله، تعمیق باورها، ارزش‌ها و ترویج فرهنگ انقلابی و افزایش انگیزه مشارکت مردم در برگزاری مراسم.
۲. زنده نگه داشتن و نکوداشت مناسبت‌های انقلاب اسلامی به منظور تجدید میثاق با آرمان‌های انقلاب اسلامی.
۳. اشاعه فرهنگ دینی و انقلابی و تعمیق آن در بین اقشار مختلف جامعه به ویژه نسل جوان از طرق برگزاری مراسم و استفاده بهینه از ظرفیت‌های ملی.
۴. برگزاری مراسم عمومی در داخل و خارج از کشور به منظور بزرگداشت مناسبت‌های جهان اسلام با همکاری مراجع ذی ربط مانند وزارت امورخارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
۵. تقویت و تحکیم ارزش‌ها و ارکان انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و تحقق آرمان‌های حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) و رهبری معظم نظام و انقلاب اسلامی. (از وبسایت شورای هماهنگی)
• کارویژه‌های شورای هماهنگی
در راستای اهداف پیشگفته، برخی از مهم‌ترین فعالیت‌های این شورا عبارتند از:
۱. سازماندهی و مدیریت برگزاری مراسم و مناسبت ها: این شورا مسئولیت برنامه‌ریزی و هماهنگی مراسم بزرگداشت مناسبت‌های مهمی مانند دهه فجر، ۲۲ بهمن، روز قدس، دهه کرامت، دهه ولایت و امامت و عید غدیر، عاشورا، همایش جهانی اربعین و سایر مناسبت‌های ملی و مذهبی را بر عهده دارد و از امسال نیز "هفته وحدت" نیز به حوزه کاری آن افزوده شده است.
۲. سیاست‌گذاری در حوزه تبلیغات: شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی سیاست‌های کلی در حوزه تبلیغات را تعیین کرده و بر اجرای آنها نظارت میکند. اتخاذ تدابیر، سیاست‌ها، خط مشی‌ها و تنظیم تقویم مناسبت‌های سالانه و تدوین برنامه برای هر یک از مناسبت‌ها به منظور حسن اجرای تمامی مراسم ئو مناسبت‌های عمومی و رسمی کشور از وظایف این شوراست.
۳. تشکیل ستاد‌های برگزاری: تشکیل ستاد‌های برگزاری مراسم و مناسبت‌های عمومی کشور از جمله ستاد‌های استانی به منظور ایجاد هماهنگی ساختارمند و تحقق ماموریت‌های شورای هماهنگی از وظایف پیش روی شورا است.
۴. همکاری با دستگاه‌های مختلف این شورا با دستگاه‌های مختلف دولتی و غیر دولتی در زمینه برگزاری مراسم و مناسبت‌ها همکاری میکند؛ و برنامه ریزی و اقدامات لازم جهت تامین منابع و امکانات مورد نیاز را با بهره گیری از ظرفیت نهاد‌های عضو و همکار درراستای اهداف شورا انجام می‌دهد.
۵. بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی: ایجاد هماهنگی وجلب مشارکت نهاد‌های موثر فرهنگی تبلیغی و تشکل‌های مردمی از وظایف اصلی شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی است که تلاش میکند تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی، مشارکت مردم را در برگزاری مراسم و مناسبت‌ها و کیفت اجرا را افزایش دهد.
۶. اعلان مواضع در شرایط ویژه: شورا موظف است در موقیعت‌ها و شرایط ویژه با هماهنگی مبادی ذی ربط اعلان موضع نماید.
۷. نظارت و ارزیابی نهاد‌های همکار شورا: از وظایف مهم شورای هماهنگی نظارت و ارزیابی عملکرد دستگاه‌ها و نهاد‌های عضو و همکار شورا در اجرای مراسم و اعلام نتایج به مراجع ذی ربط. به نحوی که و نیز بر جریان صحیح مواضع و برنامه‌های تبلیغی نظارت کرده و از انحراف آنها جلوگیری نماید.
۸. انجام پژوهش: انجام مطالعات و پژوهش‌های راهبردی و کاربردی در موضوعات مرتبط با اهداف و وظایف شورای هماهنگی، از وظایف مهم و مستمر این شوراست. (برگرفته از وبسایت شورای هماهنگی)
• ویژگی‌های فعالیت‌های شورای هماهنگی
فعالیت‌های شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در چارچوب اهداف و وظایف پیشگفته و نسبت به نهاد‌های دیگر الزامات ویژگی‌هایی دارد که همواره بایستی مدنظر قرار بگیرد:
جامع‌نگری: فعالیت‌های این شورا در سطح ملی و با نگاه منطقه‌ای و راهبرد جهانی برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود.
هماهنگی و انسجام: شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی تلاش میکند تا با ایجاد هماهنگی و انسجام بین دستگاه‌های مختلف، از پراکندگی و موازی‌کاری جلوگیری کند.
خلاقیت و نوآوری: این شورا همواره به دنبال روش‌های جدید و خلاقانه برای تبلیغ و ترویج ارزش‌های اسلامی و انقلابی و ملی است.
مردم‌محوری: فعالیت‌های شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی بر اساس نیاز‌ها و مطالبات و مشارکت مردم برنامه‌ریزی می‌شود و "مردم‌پایه" اجرایی و عملیاتی می‌شود.
• ارزیابی عملکرد شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی
ارزیابی عملکرد شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در دهه اخیر، موضوعی است که دیدگاه‌های مختلفی درباره آن وجود دارد و به عوامل متعددی بستگی دارد. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تغییرات اجتماعی و فرهنگی: با توجه به تغییرات سریع در جامعه و ظهور رسانه‌های جدید، چالش‌های جدیدی برای نهاد‌های تبلیغاتی مانند این شورا ایجاد شده است
انتظارات مردم: انتظارات مردم از نهاد‌های فرهنگی و مذهبی در گذر زمان تغییر کرده است و این شورا نیز باید خود را با این تغییرات تطبیق دهد.
شرایط سیاسی: شرایط سیاسی داخلی و بین‌المللی بر فعالیت‌های این شورا تأثیرگذار است.
رویکرد‌های مدیریتی: رویکرد‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی‌های این شورا در دوره‌های مختلف، بر عملکرد آن نیز تأثیرگذار بوده است.
۱. نکات مثبت در ارزیابی عملکرد شورای هماهنگی
صرف نظر از عمق اهداف و گستره وظایف پیشگفته شورای هماهنگی، در مجموع به برخی از نکات مثبت در ارزیابی عملکرد این شورا در دهه اخیر، می‌توان به آنها اشاره کرد:
برگزاری باشکوه مراسم ملی و مذهبی: این شورا در برگزاری مراسم بزرگداشت مناسبت‌های مختلف همچنان نقش محوری و بهنگام دارد و این مراسم‌ها با شکوه و حضور گسترده مردم برگزار می‌شود.
استفاده از ظرفیت‌های جدید: این شورا تلاش کرده است تا از ظرفیت‌های جدید مانند فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی برای تبلیغ و ترویج ارزش‌های اسلامی و انقلابی استفاده کند.
هماهنگی با سایر نهادها: این شورا در همکاری با سایر نهاد‌های فرهنگی و مذهبی برای برگزاری برنامه‌های مشترک تلاش کرده است.
۲. نکات نیاز به توجه در عملکرد شورای هماهنگی
گرچه در مجموع عملکرد شورای هماهنگی خوب و موفق و تاثیرگذار ارزیابی می‌شود، اما از سوی دیگر، برخی از انتقاداتی که به این شورا وارد می‌شود عبارتند از:
عدم نوآوری کافی: برخی معتقدند که این شورا در ابتکار و نوآوری و ارائه برنامه‌های بروز و متناسب با نسل جدید با چالش مواجه است.
بهره‌گیری ناکافی از ظرفیت‌های مردمی: برخی معتقدند که این شورا به اندازه کافی از ظرفیت‌های مردمی و نخبگان برای برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌ها استفاده نمی‌کند و هنوز بسیاری از فعالیت‌های آن به حدی کافی "مردم پایه" نیست؛ و این در آینده مخاطراتی در پی خواهد داشت.
تکرار مکررات: برخی معتقدند که برنامه‌های این شورا در برخی موارد تکرار مکررات است و جذابیت لازم برای مخاطب به ویژه نسل جوان را ندارد.
عدم گفتمان سازی: غفلت از ایجاد هماهنگی و همسویی در گفتمان‌سازی تبلیغاتی، موجب فقدان جریان‌سازی فرهنگی و نبود تداوم تاثیرگذاری می‌شود.
ارزیابی عملکرد شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در دهه اخیر، نیازمند بررسی دقیق‌تر و همه جانبه‌تر است. برای این منظور می‌توان به موارد زیر توجه کرد:
بررسی نظرات کارشناسان و صاحب‌نظران: نظر کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه تبلیغات و ارتباطات در این زمینه بسیار مهم است.
بررسی نظرسنجی‌ها و مطالعات میدانی: انجام نظرسنجی‌ها و مطالعات میدانی می‌تواند به درک بهتر دیدگاه‌های مردم کمک کند.
مقایسه عملکرد این شورا با سایر نهاد‌های مشابه: مقایسه عملکرد این شورا با سایر نهاد‌های مشابه در داخل و خارج از کشور می‌تواند به ارزیابی بهتر آن کمک کند.
در نهایت، می‌توان گفت که شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی به عنوان یک نهاد مهم در حوزه تبلیغات و فرهنگ، نقش بسیار مهمی در جامعه ایفا میکند. با این حال، این شورا نیز مانند هر نهاد دیگری، نیازمند بهبود و ارتقای عملکرد خود است.
لزوم گفتمان سازی و هماهنگی گفتمانی
نظر به اهداف متعالی و وظایف مهم و گسترده‌ی شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، تمرکز این شورای بر گفتمان‌سازی تبلیغاتی و جریان‌سازی فرهنگی، ظرفیت‌های بسیار بالایی برای ارتقاء اثربخشی فعالیت‌های آن در پی خواهد داشت. گو اینکه گفتمان سازی، لازمه و مهمتر از هماهنگی در ساست گذاری، برنامه ریزی و اجرای برنامه‌های مناسبتی و مردمی است که در حوزه ورود شورای هماهنگی تعریف شده است. دلایلی که نشان می‌دهد این تغییر رویکرد می‌تواند مفید باشد:
۱. تغییر فضای فرهنگی: با توجه به متغییرات فرهنگی، تحولات سریع در فضای فرهنگی و رسانه‌ای، نیاز به گفتمان‌سازی و تولید محتوای جذاب و متناسب با مخاطب امروزی بیش از پیش احساس می‌شود.
۲. تکثر رسانه‌ها و کانال‌های ارتباطی: در دنیای امروز، رسانه‌های مختلفی وجود دارند که هر کدام مخاطبان خاص خود را دارند. برای رسیدن به مخاطب گسترده‌تر، نیاز به تنوع در روش‌های تبلیغ و استفاده از زبان‌های مختلف است؛ و لذا گفتمان سازی با شعار‌های محور جذاب و همه پسند و گویا، پرچمی بلند است که به انگیزه‌ها و افق‌های ذهنی فعالان فرهنگی و نهاد و ارگان فرهنگی تبلیغی و عملیات‌های فرهنگی مردمی، همسویی و هم آهنگی می‌دهد.
۳. اهمیت جریان‌سازی: جریان‌سازی فرهنگی به معنای هدایت افکار عمومی و ایجاد گفتمان غالب در جامعه است. این امر می‌تواند به تقویت ارزش‌های اسلامی و انقلابی و مقابله با تهدیدات فرهنگی کمک کند. رهبر انقلاب جریان سازی الازمه کارفرهنگی تمیز و فاخر، بیان نمودند.
۴. بومی‌سازی پیام‌ها: با توجه به تنوع فرهنگی و اجتماعی کشور، نیاز به بومی‌سازی پیام‌های تبلیغاتی و ارائه آنها به زبان و سبک زندگی مخاطب محلی احساس می‌شود که گفتمان سازی این پیام‌ها را در سطح ملی و منطقه‌ای و جهانی همسو و اثرگذارتر میکند؛ بنابراین با تمرکز بر گفتمان‌سازی و جریان‌سازی، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی می‌تواند؛ نقش فعال‌تری در شکل‌دهی افکار عمومی ایفا نقش بیشتری کند. اینکه نهادها و فعالان مردمی بر اساس گفتمان واحد به تولید محتوای جذاب و متناسب با نیاز‌های مخاطب بپردازد. از ظرفیت‌های نوین رسانه‌ای به نحو مطلوب استفاده کند. به تقویت هویت ملی و دینی کمک کند و در برابر هجمه‌های فرهنگی دشمنان ایستادگی کند.
الزامات رویکرد گفتمان سازی در شورای هماهنگی
تغییر رویکرد اجرایی یا توجه به رویکرد گفتمان‌محوری در کلان و خرد امور هماهنگی، با چالش‌هایی نیز مواجه است که غلبه بر این چالش ها، زمینه تحول و ارتقاء شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی را فراهم میکند.
تغییر رویکرد شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی از هماهنگی صرف اجرای مراسم به سمت گفتمان‌سازی و جریان‌سازی فرهنگی، بسیار دقیق و به جا است. باتوجه به کم کیف اهداف و وظایف تعریف شده برای این شورا مهم و راهبردی، این تغییر رویکرد می‌تواند اثربخشی فعالیت‌های این شورا را به طور قابل توجهی افزایش دهد و به چالش‌های فرهنگی موجود پاسخ مناسب‌تری دهد.
۱. نیاز به نیروی انسانی متخصص: برای انجام فعالیت‌های گفتمان‌سازی و جریان‌سازی، نیاز به نیرو‌های متخصص و خلاق در حوزه‌های مختلف مانند ایده پردازی فرهنگی، مدیریت راهبردی، جامعه‌شناسی، ارتباطات، روانشناسی و هنر و ماننداین‌ها است.
۲. ضرورت استفاده از ابزار‌های نوین: برای رسیدن به مخاطب جوان و استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی، نیاز به استفاده از ابزار‌های نوین و فناوری‌های جدید است؛ لذا با استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، واقعیت مجازی و واقعیت افزوده، می‌توانیم روش‌های نوینی برای انتقال پیام‌های فرهنگی ایجاد کنیم.
۳. مقابله با جریان‌های مخالف: جریان‌سازی فرهنگی در مواجهه با جریان‌های مخالف و هجمه‌های فرهنگی دشمنان، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و تلاش مستمر است.
۴. گسترش مطالعات راهبردی: با انجام مطالعات دقیق جامعه‌شناختی و روانشناختی، مخاطبان مختلف را به طور دقیق شناسایی کرده و نیاز‌ها و خواسته‌های آنها را درک کنیم. با تحلیل دقیق فضای فرهنگی کشور و جهان، نقاط قوت و ضعف موجود را شناسایی کرده و فرصت‌ها و تهدید‌ها را ارزیابی کنیم. با تعیین اهداف روشن و قابل اندازه‌گیری، جهت‌گیری فعالیت‌های شورا را مشخص کرده و بر روی دستیابی به آنها تمرکز کنیم.
۵. تقویت زیرساخت‌های گفتمان‌سازی: با ایجاد شبکه‌ای از اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی، هنرمندان و فعالان و کنشگران فرهنگی، از ظرفیت‌های آنها برای تولید گفتمان و محتوا و جریان‌سازی استفاده کنیم. با ایجاد مراکز تولید محتوا در زمینه‌های مختلف مانند فیلم، موسیقی، ادبیات و هنر‌های تجسمی و موارد مشابه می‌تواند در تولید محتوای جذاب و مؤثر بسیار موثر باشد.
۶. توجه به تنوع فرهنگی: پیام‌های فرهنگی باید با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم و باور‌های مختلف اقوام و مناطق کشور بومی‌سازی شوند. در گفتمان سازی از پیام‌های فرهنگی باید به زبان ساده و قابل فهم استفاده شود و برای عموم مردم تبیین شود.
۷.توجه به تفاوت‌های نسلی: با توجه به تفاوت‌های نسلی، پیام‌های فرهنگی باید به گونه‌ای طراحی شوند که برای هر نسل جذاب و قابل درک و تاثیرگذار باشد. جوانان به عنوان آینده‌سازان کشور، مخاطبان اصلی فعالیت‌های فرهنگی هستند. بنابراین، باید به نیاز‌ها و خواسته‌های آنها توجه ویژه شود. با اجرای این راهکارها، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی می‌تواند نقش مؤثرتری در شکل‌دهی افکار عمومی، تقویت هویت ملی و دینی و مقابله با تهدیدات فرهنگی ایفا کند.
۸. تعامل با رسانه‌ها: با برگزاری نشست‌های تخصصی با خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای، می‌توانیم در جهت اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف گفتمان‌ها و فعالیت‌های شورا گام برداشت. با استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌توانیم به طور مستقیم با مخاطبان ارتباط برقرار کرده و گفتمان ها، شعارمحوری و پیام‌های خود را به آنها منتقل و تبیین کنیم. با حمایت از تولیدات رسانه‌ای با کیفیت و متناسب با اهداف شورا، می‌توانیم به جریان‌سازی فرهنگی کمک کنیم. همچنین با همکاری با دستگاه‌های فرهنگی دیگر مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و صدا و سیما، می‌توانیم از ظرفیت‌های آنها برای اجرای برنامه‌های مشترک استفاده کنیم.
۹. همکاری با نهاد‌های مردمی: با همکاری با نهاد‌های مردمی مانند موسسات فرهنگی، هنری و اجتماعی، می‌توانیم به گسترش فعالیت‌های فرهنگی کمک کنیم؛ و مردم پایه بودن حفظ و گسترش داده و عمق ببخشیم.
۱۰. ارزیابی مستمر و انعطاف‌پذیری: برای ارزیابی اثربخشی فعالیت‌های شورا، نیاز به طراحی ابزار‌های ارزیابی مناسب در حوزه گفتمانی و عملیاتی و انجام ارزیابی‌های مستمر است. با توجه به تغییرات سریع در فضای فرهنگی، شورا باید انعطاف‌پذیر بوده و خود را با شرایط جدید تطبیق دهد.
