برنج بعد از گندم، دومین غله پرمصرف در دنیا است. مصرف برنج در ایران در سطوح مختلف و همه خانوار‌ها وجود دارد. طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی، در حال حاضر در کشور ۱۹ استان دارای سطح زیر کشت برنج در سطوح مختلف داریم. 

۹۰ درصد تولیدات برنج در کشور‌های تولیدکننده این محصول کشاورزی مصرف داخلی دارد و تنها ۱۰ درصد آن وارد تجارت جهانی می‌شود و لذا نیازمند نگاه جدید در کشت برنج هستیم تا زمینه پایداری تولید را فراهم کنیم.

گیلان از قدیم الایام تاکنون استانی کشاورزی بوده و برنج یکی از محصولات استراتژیک آن است و شالیکاران سختکوش گیلانی هر ساله حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن شلتوک و ۷۵۰ هزار تن برنج سفید تولید می‌کنند.

این استان بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در کشور به شمار می‌آید و رتبه اول کشور از لحاظ سطح زیرکشت و رتبه دوم میزان تولید این محصول کشاورزی را به خود اختصاص داده است. رقم‌های بومی هاشمی و علی کاظمی بیشترین رقم کشت شده برنج در گیلان است.

زنگ خطر خروج شالیزار‌ها از چرخه تولید

شالیکاری از ارکان مهم اقتصاد کشاورزی گیلان است ولی واردات بی رویه برنج در چند سال گذشته، هزینه بالای تولید و قیمت پایین خرید محصول از کشاورزان، تنظیم بازار این محصول استراتژیک را به هم زده و تکرار و تداوم این وضعیت، شالیزار‌های استان را به سمت تغییر کاربری سوق داده است.

صالح محمدی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان در این خصوص در یک نشست خبری گفت: امسال حدود یک هزار هکتار از زمین‌های شالیزاری استان زیر کشت برنج نرفت بنابراین صاحبان آنان اخطار «نه کاشت» دریافت خواهند کرد.

به گفته او، در جریان اخطار «نه کاشت» بر اساس مصوبه تشخیص مصلحت نظام و دستگاه قضا بعد از سال سوم از کشت نشدن، زمین شالیزاری به متقاضیان برای کاشت برنج تحویل داده خواهد شد و سهم مالک نیز در نظر گرفته می‌شود.

رئیس جهاد کشاورزی گیلان تصریح کرد: امسال علاوه بر این هزار هکتار شالیزار استان که زیر کشت برنج نرفت، در بخشی از اراضی شالیزاری هم فعالیت‌های دیگر از جمله تبدیل به باغ صورت گرفت.

محمدی یکی از محدودیت‌های زراعت برنج را مهاجرت داخلی به استان‌های شمالی و توجه به عرصه‌های کشاورزی دانست و گفت: این حجم از مهاجرت، زنگ خطر بخش کشاورزی کشور است؛ سرسبزی استان‌های شمالی متعلق به همه مردم است و اگر در حفاظت از آن غفلت کنیم، خروج شالیزار از چرخه تولید رقم می‌خورد که آسیبی برای کشور است.

یک بام و دو هوای  فصل برداشت برنج در گیلان

با تمام کاستی‌ها و موانعی که بر سر راه برنجکاری گیلان است، فصل کار و کاشتن و نشاء برنج که در این استان شمالی آغاز شود، شالیکاران زحمتکش با امید به خداوند دست به کار می‌شوند و زراعت برنج را از سر می‌گیرند.

بنا بر اعلام سازمان جهاد کشاورزی گیلان، این استان نزدیک به ۳۰۰ هزار شالیکار و حدود ۲۳۸ هزار هکتار سطح زیر کشت برنج دارد که در ۲۵ هزار هکتار آن ارقام پرمحصول و ۲۱۳ هزار هکتار آن هم از نوع ارقام محلی کشت شده است.

سیدعلی موسوی، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به وضعیت کنونی شالیکاری استان و خوشه‌دهی برنج در بیش از ۹۵ درصد اراضی گفت: از ابتدای فصل برداشت برنج (هفته اول مرداد ماه) تاکنون این محصول در ۱۷ هزار هکتار از اراضی شالیزاری استان درو شده که معادل ۷ درصد شالیزار‌های گیلان است.

او با بیان اینکه ۲۰۱ هزار هکتار از شالیزار‌های گیلان امسال به صورت مکانیزه نشا شد، افزود: پیش بینی می‌شود ۲۱۰ هزار هکتار از شالیزار‌های استان امسال به صورت مکانیزه برداشت شود.

معاون جهاد کشاورزی گیلان تصریح کرد: افزایش توان تولید، بالا رفتن درآمد کشاورز، کاهش ضایعات و بهبود عملکرد تولید از مزایای کشت مکانیزه است. به گفته موسوی، گیلان با داشتن ۹ هزار و ۷۰۰ تراکتور، ۹ هزار ماشین نشاکار و ۴ هزار و ۸۰۰ کمباین جایگاه خوبی در کشت مکانیزه دارد. 

خسارت باران به شالیزار‌های گیلان

استان گیلان با وجود بارش‌های فراوان، در سال‌های اخیر با کم آبی کشاورزی روبرو بوده است و شالیکاران به این خاطر مزارع برنج را به سختی کشت کرده اند. با وجود بارش‌های فراوان و رودخانه‌های خروشان فصلی و دائمی در گیلان، شاید کم آبی برای این استان شمالی قابل تصور نباشد، اما کاهش بارش‌ها در حوضه آبریز سد سفیدرود، موجب کاهش منابع آبی در بخش کشاورزی این استان شده و تنش آبی امسال هم مانند ۲ سال گذشته بر شالیزار‌های گیلان سایه افکنده بود.

شالیکاران گیلانی که با مشکل تأمین آب در آغاز سال زراعی به استقبال فصل کشاورزی رفته بودند و با تجربه ۲ سال گذشته با برنامه ریزی متولیان و مدیریت منابع آب در استان مشغول به کار شدند، اما درست زمانی که شاهد به بار نشستن خوشه‌های طلایی برنج بودند با بارش باران‌های تابستانی مواجه شدند.

باران تابستانی مزارع برنجی که به بار نشسته‌اند را دچار «ورس» می‌کند. بارش‌های شدید باران در تابستان برای زراعت برنج که در این زمان به شدت نیازمند نور خورشید جهت تکمیل فرایند رشد است، مشکلاتی از جمله ورس و خوابیدگی ایجاد می‌کند. 

به گفته کشاورزان گیلانی و تأیید کارشناسان این حوزه؛ بارندگی در مرحله برداشت برنج خیلی جای نگرانی در تولید محصول ندارد، هرچند هزینه‌های برداشت را افزایش می‌دهد. اشکال بیشتر در مرحله خوشه دهی برنج است که موجب پوچ شدن مغز خوشه‌های این محصول خواهد شد.

خوابیدگی شالیزار‌ها فتوسنتز در بوته برنج را کاهش داده و مانع جریان آب و مواد غذایی به دانه در حال رشد شده و موجب تغییر رنگ برنج و دو نیم شدن شلتوک (نیم دانه) به هنگام تبدیل در شالیکوبی و در نهایت باعث کاهش کیفیت برنج و زیان کشاورز می‌شود.

شدت بارش باران در هفته‌های نخست برداشت برنج در گیلان باعث خوابیدگی ۱۱ هزار هکتار از شالیزار‌ها معادل ۱۰ درصد اراضی شالیزاری این استان شد و کار برداشت محصول را با دشواری و هزینه بالاتر مواجه کرد. در همان زمان حدود ۷ هزار و ۴۱۰ هکتار معادل ۴ درصد شالیزار‌های گیلان که در مرحله خوشه دهی قرار داشتند بر اثر بارش رگباری باران دچار ورس شدند.

مصائب زراعت برنج یکی دو تا نیست

در همین زمان پس از فروکش کردن آب باران در زمین‌ها، ابری بودن هوا و افزایش دمای هوا، احتمال بیماری بلاست در شالیزار‌ها را گسترش داد به نحوی که جهاد کشاورزی گیلان از کشاورزان استان خواست در یک مرحله، از داروی‌های ضد قارچ ویژه این آفت برای مقابله با آن در شالیزار‌های خود استفاده کنند.

زراعت برنج از آماده‌سازی تا برداشت با مصائب فراوان همراه است و شالیکار برای تولید برنج زحمت زیادی را متحمل می‌شود؛ مبارزه با آفات و بیماری‌ها همچون کرم ساقه خوار برنج که کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی عملکرد را موجب می‌شود، از دیگر سختی‌های زراعت برنج است.

این تنها گوشه‌ای از زحمات و مخاطرات تولید برنج در استان‌های شمالی است که باعث می‌شود برنجکاران گیلانی هر ساله پس از برداشت محصول، انتظار قیمتی مناسب برای برنج با کیفیت خود را داشته باشند و حاضر نیستند محصول کیفی خود را که با هزینه بسیار بالا به دست آورده اند، به قیمتی کمتر از هزینه کرد آن بفروشند.

لزوم استفاده از روش‌های نوین کشاورزی

صالح محمدی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان در گفت‌وگویی با بیان اینکه کشاورزان امروزه به دانش فنی مجهز هستند، گفت: کشاورزانی که از کود‌های فسفاته و پتاسه و سیلیکاته استفاده کردند، این کود‌ها باعث قوی شدن ساقه برنج شده و مقاومت گیاه را در برابر تنش‌های مکانیکی همچون باد و باران به ویژه در مرحله رسیدگی افزایش می‌دهد.

او با اشاره به ارائه توصیه‌های آموزشی و ترویجی مراکز تحقیقات و موسسات کشاورزی به کشاورزان گیلانی در راستای استفاده از روش‌های علمی افزود: منابع آبی محدود بوده و با تغییر اقلیم مواجه هستیم لذا باید از روش‌های نوین کشاورزی استفاده کنیم.

رئیس جهاد کشاورزی گیلان همچنین به تولید برنج سالم به روش مدیریت تلفیقی محصول (ICM) در استان اشاره و تصریح کرد: بسیاری از کشور‌ها برنج سالم با استفاده از حداقل مصرف نهاده‌ها، کود، سم و مواد گیاه پزشکی تولید می‌کنند که بسیار مهم و ارزشمند است.

به گفته محمدی، امسال در هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی گیلان کشور برنج سالم به روش تلفیقی با ۸۷۱ کشاورز و مشخص شدن مختصات زمین آنان با حضور محققان تحقیقات برنج کشت شده است.

او یادآور شد: این روش ضمن رعایت حفظ پایداری تولید در محصول برنج، حفظ زیست بوم شالیزار با جلوگیری از مصرف بی رویه نهاده‌های کشاورزی (کود‌های پایه و نهاده‌های گیاه پزشکی) را رقم می‌زند و شاهد مصرف حداقلی کود و استفاده از نهاده‌های بیولوژیک هستیم.

خوابیدگی شالیزار‌ها مشمول غرامت می‌شود

پیمان عبداللهی‌فر، معاون خدمات بیمه‌ای بانک کشاورزی گیلان با بیان اینکه امسال فقط ۲۳ هزار و ۳۵۲ نفر از شالیکاران استان اراضی زیر کشت خود را بیمه کردند، گفت: این تعداد از برنجکاران با خرید بیمه‌نامه از صندوق بیمه محصولات کشاورزی ۱۹ هزار و ۳۸۴ هکتار از زمین‌های شالیزاری خود را بیمه کردند.

او با بیان اینکه خوابیدگی شالیزار‌ها در پی بارندگی‌های شدید مشمول غرامت می‌شود، افزود: کشاورزان می‌توانند با مراجعه به شعب بانک کشاورزی یا مراکز جهاد کشاورزی موضوع خوابیدگی شالیزار‌ها و خسارت وارده را اعلام کنند.

معاون خدمات بیمه‌ای بانک کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه بیمه پناه کشاورزان خواهد بود، تصریح کرد: امسال نیز فرصت بیمه برنج را تا ۲۸ تیر ماه تمدید کردیم تا تعداد بیمه گذاران برنجکار افزایش یابد.

عبداللهی‌فر ضمن اینکه از فرمانداران، بخشداران و دهیاران خواست در ترغیب کشاورزان به بیمه محصولات اهتمام داشته باشند، گفت: کشاورزان برای پرداخت حق بیمه می‌توانند از شرایط تقسیط و تسهیلات بیمه‌ای استفاده کنند.

علل بی رغبتی شالیکاران به بیمه شالیزار چیست؟

برخی کشاورزان گیلانی ناچیز بودن مبلغ خسارت و دیر واریز شدن آن را یکی از دلایل بی فایده بودن بیمه شالیزار اعلام کرده اند. برخی نیز مشکلات مالی و نبود توان پرداخت حق بیمه را دلیلی برای بیمه نکردن شالیزار‌های خود می‌دانند.

مجید عزیزی، رئیس شورای اسلامی شهرستان رشت نیز در همین خصوص در بیست و نهمین جلسه این شورا گفت: در جریان حوادث و بلایای طبیعی و خشکسالی و سرمازدگی، شاهد از بین رفتن محصولات کشاورزی هستیم و لذا پوشش بیمه‌ای می‌تواند کمک کار کشاورزان باشد.

او بر لزوم نگاه حمایتی حاکمیت در بخش پوشش بیمه‌ای محصولات کشاورزی تأکید کرد و افزود: باید عوامل ناموفق بودن بیمه کشاورزی احصا شود تا کشاورزان رغبت بیشتری برای بیمه محصولات خودشان داشته باشند.

رئیس شورای شهرستان رشت یکی از عمده‌ترین دلایل نداشتن تمایل کشاورزان به بیمه گذاری را تأخیر در پرداخت خسارت و اعتراض نسبت به محاسبه میزان خسارت توسط بیمه دانست و تصریح کرد: گیلان استان کشاورزی است و نباید اجازه دهیم که کشاورزان آسیب ببینند.

دولت به بخش حق بیمه محصولات کشاورزی یارانه تخصیص دهد

مسعود عباس نژاد، عضو شورای اسلامی شهرستان رشت نیز در این جلسه حمایت از کشاورزی گیلان را نیازمند مطالبه جدی در سطح ملی دانست و گفت: واردات بی‌رویه برنج به ویژه در فصل برداشت و ورود برنج داخلی به بازار، به کشاورزان آسیب می‌زند.

او با بیان اینکه مدیران جهاد کشاورزی ۳ استان شمالی برای خودکفایی در تولید برنج و جلوگیری از واردات آن باید بیشتر تلاش کنند، افزود: برنج کیلویی ۷۰ هزار تومان که جوابگوی هزینه‌های تولید کشاورز نیست.

این عضو شورای اسلامی شهرستان رشت از دولت خواست به بخش حق بیمه محصولات کشاورزی نیز یارانه تخصیص دهد و اعلام کرد: پرداخت خسارت باید متناسب با میزان خسارت باشد تا کشاورزان بیمه محصولات کشاورزی خود را جدی بگیرند.

عباس نژاد همچنین خواستار تقویت صندوق بیمه کشاورزی شد و تصریح کرد: کشاورزان باید از بیمه محصولات کشاورزی خود احساس امنیت کند.

دولت چهاردهم از شالیکاران شمالی حمایت کند

آیت الله رسول فلاحتی، نماینده ولی فقیه در گیلان هم در خطبه‌های نماز جمعه رشت در مصلای امام خمینی (ره) این شهر با اشاره به تلاش و دغدغه کشاورزان به ویژه شالیکاران برای تولید برنج گفت: کشاورزان با همه دغدغه‌های کاشت، داشت و برداشت از جمله آب و آفات، نباید دغدغه فروش برنج را هم داشته باشند. 

او به روز‌های پایانی سال زراعی اشاره کرد و افزود: امیدواریم که دولت جدید به دغدغه‌های کشاورزان توجه کرده و تا زمان فروش محصولاتشان از وارد کردن برنج به کشور جلوگیری کند.

امام جمعه رشت تصریح کرد: دولت در صورت نیاز کشور به واردات برنج، حداقل ۵ ماه بعد از دروی برنج و فروش توسط کشاورزان شمالی، آن را در کشور توزیع کند و از نمایندگان مردم استان‌های شمالی در مجلس شورای اسلامی هم انتظار حمایت داریم.

حال اقتصاد کشاورزی استان‌های شمالی خوب نیست

برنجکاری در استان‌های شمالی دارای سختی‌های بسیار زیادی است به خصوص در چند سال گذشته که به دلیل سیاستگذاری‌های نامناسب، بالا رفتن بی‌سابقه هزینه‌های تولید و کاهش قیمت، بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزان روی دست آنان ماند و نصیب دلالان و واسطه‌ها شد.

کشاورزان امسال هم فصل برداشت محصول برنج را با نگرانی سپری می‌کنند، در حالی که انتظار می‌رود در سال «جهش تولید با مشارکت مردم» دغدغه‌های شالیکاران رفع شود و وعده‌های مسئولان تحقق یابد، چون بیشترین مشارکت مردم در تولید و زراعت برنج در این استان‌ها انجام می‌شود. 

اگر هزینه تمام شده تولید برای شالیکار کاهش یابد، قیمت تمام شده برنج ایرانی برای تولیدکننده و مصرف کننده به صرفه می‌شود. چنانچه تعادل عرضه و تقاضا در بازار برنج ایجاد شود، برنج داخلی به قیمت واقعی خود نزدیک و موجب رضایت مصرف کننده نیز می‌شود. حال آنکه برنجکاری در ۳ استان شمالی، همچنان زراعتی پرهزینه و کم درآمد است که نه سود آن به جیب تولید کننده می‌رود و نه محصول آن با قیمت مناسب به دست مصرف کننده می‌رسد.