نسل یوز آسیایی که زمانی در گستره وسیعی از غرب این قاره از سوریه و عربستان تا هندوستان و ترکمنستان پراکنده بود، از ۲۰ سال پیش جز در ایران منقرض شده است. در حال حاضر زیستگاه یوزپلنگ آسیایی فقط به ایران که از ۴۸ سال پیش برنامه حفاظتی خود را برای نگهداری نسل این حیوان آغاز کرده، محدود می‌شود، به همین دلیل است که امروزه به یوز آسیایی، یوز ایرانی نیز گفته می‌شود.

از سال ۲۰۱۰ میلادی تاکنون، هر سال ۴ دسامبر به عنوان روز جهانی یوزپلنگ در کشور‌های مختلف گرامی داشته می‌شود و هدف آن افزایش آگاهی عمومی نسبت به خطر انقراض این گونه است. در ایران نیز ۹ شهریور ماه روز ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نامگذاری شده است. با توجه به اینکه ایران آخرین زیستگاه باقی‌مانده یوزپلنگ آسیایی است، این گونه از اهمیت خاصی برخوردار است. سازمان حفاظت محیط زیست علاوه بر تکثیر در اسارت بر حفظ جمعیت یوز در زیستگاه تمرکز کرده است.

در جهان دو گونه یوزپلنگ وجود دارد؛ یک گونه آسیایی و دیگری گونه آفریقایی است. گونه آفریقایی یوزپلنگ در شمال این قاره پهناور منقرض شده و حضور آن در حال حاضر فقط محدود به جنوب این قاره شده است. یوزپلنگ آسیایی گونه‌ای است که به عرصه زیستگاهی وسیع، امن و دارای طعمه کافی نیاز دارد.

رویت ۱۰ توله و ۵ یوز ماده در توران و یوزکنام

حس اکبری  درباره یوز‌های رویت شده در سال جدید اظهار کرد: در سال یک بار پایش زیستگاه توران را انجام می‌دهیم. برهمین اساس دوربین‌گذاری دو ماه پیش صورت گرفت، اما هنوز چک دوربین‌ها به پایان نرسیده است. دوربین‌گذاری یک ماه دیگر تا چک نهایی زمان می‌برد، اما براساس آخرین اطلاعاتی که در چک دوم دوربین‌گذاری به دست آمد، سه خانواده یوز در توران دیده شدند. «مهشاد» با چهار توله کوچک چند ماهه، «تلخاب» با دو توله حدود یک و نیم ساله و «هرب» با دو توله یک و نیم ساله همچنین یک قلاده تنها به نام «هیوا» در منطقه توران شناسایی شدند. «فراز» هم که یوز نر است امسال هم رویت و عکسبرداری شد. علاوه بر این یک قلاده یوز مادر به نام «هلیا» با دو توله در منطقه حفاظت مشارکتی یوزکنام پل ابریشم شناسایی شد. در مجموع به نسبت شرایط چند سال اخیر نتایج خوبی به دست آمده است.

او درباره آخرین وضعیت یوز‌های در اسارت گفت: در حال حاضر چهار قلاده یوز ماده آماده شرایط زادآوری و یک قلاده یوز نر یعنی «فیروز» در اسارت داریم. «ایران»، «آذر»، «توران» و یک یوز که از منطقه یوزکنام پل ابریشم به خاطر جدایی از مادرش و ناتوانی در شکار به مرکز تکثیر در اسارت انتقال داده شد، یوز‌های ماده این مرکز هستند البته یوز چهارم در مرحله احیا است و نامی برای او انتخاب نکردیم، چون احتمال دارد این یوز را به منطقه‌اش برگردانیم.

آذر و توران آماده جفت گیری هستند

 معاون محیط زیست و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به این پرسش که آیا امکان زادآوری «ایران» وجود دارد؟ اظهار کرد: ما از حدود دو ماه پیش اعتبار خوبی را در سایت تکثیر در اسارت هزینه کردیم تا آن سایت استاندارد شود. فضای سایت بسیار کوچک و نامناسب بود و یوز‌ها فضای ورزشی نداشتند. براساس طرحی کار استانداردسازی آغاز شد و تاکنون ۵۰ درصد پیشرفت داشته‌ایم. فضای بهتر باعث می‌شود که یوز‌ها تحرک و ورزش بیشتری داشته باشند. امیدواریم تا آخر مهر فضا‌ها استاندارد شوند و وضعیت نگهداری یوز‌ها طوری شود که امسال بتوانیم بارداری یکی از یوز‌ها از جمله «آذر» و «توران» که اولین سال آمادگی آنها برای جفت گیری است را داشته باشیم. 

او درباره اقدامات انجام شده برای جلوگیری از انقراض یوز گفت: این مساله یک معادله پیچیده است، چون بسیاری از دستگاه‌ها دست اندرکار هستند. یوزگونه‌ای قلمرو طلب است و جابه جایی‌های زیادی دارد. در مقایسه با هم‌خانواده نزدیک خود یعنی پلنگ «ویژه‌خوارتر» است. یک پلنگ روباه و سگ، قوچ و میش، کل و بز و انواع پرندگان و حتی جوندگان را شکار می‌کند و این دامنه شکار باعث بقایش می‌شود، اما عمده غذای یوز آهو و جبیر، خرگوش یا قوچ و میش است بنابراین شرایط برای بقایش سخت‌تر می‌شود. آهو و جبیر در اغلب زیستگاه‌ها کاهش پیدا کرده است البته در گذشته در بسیاری از زیستگاه‌ها آهو و جبیر وجود داشت و باعث می‌شد یوز‌ها عرصه‌های وسیع تری داشته باشند، اما امروز خبر از این فراوانی نیست. در حال حاضر در منطقه حفاظت شده توران حدود ۳۰۰۰ طعمه داریم که ۱۰۰ راس آن کل و بز است و تعداد زیادی از آن در دسترس یوز نیست.

خطر بالقوه منطقه توران؛ حضور بیش از ۶۰۰ قلاده سگ گله در منطقه

اکبری ادامه داد: از طرف دیگر در مجموعه توران تعداد زیادی دام وجود دارد و از قدیم در این منطقه حضور داشته‌اند. آزاد کردن عرصه از دام بسیار کار سختی است. تعداد زیاد دام و سگ‌های گله بسیار به جمعیت یوز آسیب می‌زند. بیش از ۶۰۰ قلاده سگ گله در منطقه توران وجود دارد که خطر بالقوه‌ای به‌ویژه برای توله‌های یوز است. بالغ بر ۵۰۰۰ هزار نفر شتر در منطقه باعث تخریب منابع آبی می‌شوند و برای برخورد با شرایط اجتماعی شتر با مشکل مواجه هستیم.

معاون محیط زیست و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: اگر یوز‌ها از توران خارج شوند، با انواع خطرات مثل تصادف در جاده‌های مواصلاتی، سوءاستفاده برخی افراد در قالب زنده گیری یا شکار شدن مواجه می‌شوند. این خطرات باعث می‌شود یوز‌ها رو به انقراض بروند البته کار‌های خیلی خوبی هم برای جلوگیری از انقراض انجام شده است.

او درباره وضعیت ایمن‌سازی جاده در منطقه پارک ملی توران گفت: یکی از اقدامات کاهش سرعت در بخش پرخطر جاده میامی - سبزوار بود. سرعت در آن جاده از ۱۱۰ کیلومتر به ۹۰ کیلومتر کاهش پیدا کرد همچنین دوربین‌های کنترل سرعت نصب شد تا سرعت میانگین محاسبه شود. این کار بر کاهش سرعت خودرو‌ها بسیار موثر است. در گذشته خودرو‌ها شب‌ها در این جاده سرعت خیلی بیشتری داشتند که بسیار خطرناک بود. حالا شرایط بهتر شده است و مدتی است در این جاده یوزی تلف نشده است. امیدواریم این وضعیت تداوم داشته باشد. با این کار آمار تلفات انسانی هم نسبت به سال قبل تقریبا نصف شده است.

اکبری با بیان اینکه بخشی از مسیر این جاده نورپردازی شده است، اظهارکرد: این کار در ۴ کیلومتر صورت گرفته و ۶ کیلومتر دیگر باقی مانده که در حال انجام است. امیدواریم که وزارت راه این بخش را هم هر چه سریع‌تر وارد مدار کند.

فنس کشی جاده عباس آباد به‌زودی آغاز می‌شود

معاون محیط زیست و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: اقدامات خوبی برای نصب علائم هشدار دهنده انجام و برخی تابلو‌های استاندارد در مسیر نصب شده است علاوه بر آن بعد از پیگیری‌های متعدد اعتباری به اداره راه و شهرسازی سمنان برای فنس‌کشی جاده عباس آباد اختصاص پیدا کرد و اولین مرحله مناقصه انجام و پیمانکار برنده شد. طی روز‌های اخیر عرصه به پیمانکار تحویل داده و مسیر فنس‌کشی تعیین شده است و این کار به‌زودی آغاز می‌شود. همزمان آب گذر‌ها باید پاکسازی شوند که این مساله در حال پیگیری است و امیدوارم مجموعه این اقدامات کمک کند که تلفات یوز در این جاده کاهش پیدا کند.

او درباره لزوم مشارکت دستگاه‌های مختلف برای جلوگیری از انقراض یوز تصریح کرد: بعضی پروژه‌ها نیاز به عزم ملی فراتر از قانون دارد. بخش زیادی از دامداران منطقه صاحب حقوق عرفی هستند یعنی حق ماندن دارند و وقتی می‌مانند، حفظ یوز سخت می‌شود. اگر می‌خواهیم این گونه را نجات دهیم، باید وضعیت دام و شتر فراتر از نظام برنامه‌ریزی اداری در قالب خریداری و سایر روش‌ها مدیریت شود. جلساتی هم داشتیم و برخی قول‌ها هم داده شده است. با سازمان امور و عشایر و سازمان منابع طبیعی جلساتی داشتیم، اما واقعیت این است که هنوز نتیجه ملموس و قابل بیانی در زمینه حفظ یوز نداشتیم. در بعضی از کار‌ها نیاز به اعتبار مالی و نیروی بیشتر داریم.

لزوم انجام اقدامات لازم برای ایجاد امنیت و افزایش طعمه‌ها در مناطق اطراف توران

اکبری ادامه داد: یکی از اقدامات مهم ایجاد امنیت و افزایش طعمه‌ها در زیستگاه‌های اطراف توران است. در شمال و جنوب شرق توران با دو مجموعه بخش خصوص همین کار را انجام دادیم، اما محدوده‌های وسیعی در شرق، غرب و شمال غرب توران وجود دارد که یوز‌ها به آن قسمت‌ها مهاجرت می‌کنند، اما نه امنیت و نه طعمه کافی دارد. ما زیستگاه‌های حفاظت شده‌ای در شرق خراسان رضوی داریم که در مجاورت توران است. تا زمانی که امنیت زیستگاه‌های اطراف توران تامین نشود، همچنان با این مشکل مواجه هستیم که ممکن است باعث از بین رفتن یوز‌ها یا توله‌هایشان شود. ما این مساله را در شورای عالی محیط زیست مطرح کردیم و دو مصوبه خوب داشت.

او اضافه کرد: یکی جذب ۳۰ نیروی محیط بان ویژه زیستگاه‌های یوز و دیگری اختصاص ۱۳۰ میلیارد تومان اعتبار مازاد بر اعتبارات سازمان بود که بسیار به ما کمک خواهد کرد. در صورت تحقق این دو مصوبه بسیاری از مشکلات برطرف می‌شود. ما باید حفاظت مشارکتی در زیستگاه‌های اطراف توران را تداوم بخشیم و تا حد امکان مجموعه وسیعی واجد طعمه و امنیت کافی برای یوز فراهم کنیم. در شمال توران ۱۰ نفر نیرو در بخش خصوصی داریم و که حضور آنان باعث شد به نتیجه خیلی خوب در رابطه با امنیت یوز‌ها و مرمت چشمه‌ها و آبشخور‌ها برسیم. در جنوب شرق توران هم شش نفر نیرو مشغول کار هستند. در آن محدوده قوچ و میش از بین رفته بود که از منطقه تپال به این منطقه منتقل کردیم، در قرنطینه نگهداری سپس به طبیعت معرفی شدند و زادآوری کردند و حالا این بخش هم واجد طعمه شده است.

اکبری در پایان درباره همکاری ایران و هند در زمینه حفاظت از یوز آسیایی گفت: هیچکدام از کشور‌های منطقه یوزی را در طبیعت ندارند. اگر اقداماتی انجام می‌دهند، در قالب تکثیر صورت می‌گرفته است. ما هیچ فعالیت مشترکی با کشور‌های منطقه نداریم، اما پروپوزال‌هایی برای جذب منابع اعتباری ارائه دادیم، اما باتوجه به مسائل تحریم‌ها عملا اعتبار مالی برای ما حاصل نشد.

منبع: ایسنا