ابوریحان محمد بن احمد بیرونی در ۱۳ شهریور ۳۵۲ خورشیدی در خوارزم متولد شد. زادگاه او «بیرون» روستای کوچکی بود و ۲۵ سال اول زندگی خود را در زادگاهش سپری کرد و به یادگیری علوم العربیه، چون «فقه و الهیات اسلامی»، «زبان عربی» و ... و علوم العجمیه به خصوص علوم یونانی، ریاضیات، نجوم و طب مشغول بود.

در این مدت از تعالیم دانشمندانی، چون «بونصر منصور بن علی بن عراقی جیلانی» بهره‌مند شد و نیز برخی از آثار اولیه‌اش را تألیف کرد. او در این دوره از زندگی‌اش با «ابن سینای» نوجوان که تنها ۷ سال از او کوچکتر بود، مکاتبه و تبادل نظر داشت که برخی نامه‌هایشان در رابطه با فلسفه طبیعی ارسطو و فلسفه مشأ باقی مانده است.

وی در اثر حمله امیر مأمون بن محمد از گرگانج، واقعه‌ای که بیرونی آن را «نزاع بین دو بزرگ خوارزم» یاد کرده است، زادگاهش را با عجله بسیار و به‌گونه‌ای که حتی نتوانست پژوهش‌هایش را با خود ببرد، به مقصد بخارا، پایتخت امارت آل سامان، ترک کرد تا با امیر منصور ثانی بن نوح ثانی سامانی دیدار کند و به خدمت دربار او در آید.

نخستین اثر مهم ابوریحان بیرونی به نام «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» در زمان اقامت او در گرگان تألیف شد و آن را به قابوس تقدیم کرد. در همین شهر با دو ریاضیدان و منجم ایرانی، به نام‌های «کوشیار بن لبان گیلانی» و «ابومحمود حامد بن خضر خجندی»، دیدار کرد. بیرونی رساله «حکایة آله المسماه بسدس فخری» را در شرح «سدس فخری»، دستگاهی برای رصد دقیق ستارگان که از سوی «ابومحمود خجندی» ساخته شده، نوشته است. از ابوریحان بیرونی کتب و رسالات بسیاری به‌جا مانده که جمع سطور آنها بالغ بر ۱۳ هزار است. او در ۶۵ سالگی رساله‌ای در بیان مؤلفات «محمدبن زکریای رازی» نوشت که در آن تألیفات خود را نیز تا همین سال شرح داده و تعداد کتاب‌هایش را تا ۱۱۳ نسخه برشمرده است.

وی از نخستین کسانی است که به پیدا کردن وزن مخصوص بسیاری از اجسام مبادرت کرد و آن‌چنان این کار را دقیق انجام داد که اختلاف وزن‌های محاسبه شده‌اش با وزن‌هایی که دانشمندان در قرن‌های اخیر با توجه به تمام وسایل و فناوری‌های جدید خود تهیه کرده‌اند، بسیار ناچیز است. همچنین ابوریحان در طول عمر خود به شهر‌های مختلفی سفر می‌کرد و به اندازه‌گیری طول و عرض جغرافیایی آن شهر‌ها می‌پرداخت و سپس موقعیت هر شهر را روی یک کره مشخص می‌کرد و پس از سال‌ها توانست آن نقاط را روی یک نقشه مسطح پیاده کند.

 ابوریحان را همه چیزدان و دانشمند تمام دوران می‌دانند. او در زمینه ستاره‌شناسی، ریاضیات، تاریخ، جغرافیا و بسیاری رشته‌های دیگه پژوهش و تحقیق داشته و حتی در زمینه ادبیات و نقد علمی هم صاحب نظر بوده و بعضی از آثار زکریای رازی پزشک و دانشمند ایرانی رو هم نقد کرده است. سرانجام این دانشمند ایرانی بعد عمری تحقیق و پژوهش، در سن ۷۷سالگی در غزنه چشم از جهان فرو بست.

منبع: ایکنا