بالابان بزرگترین شاهین است، این پرنده شکاری با دمی بلند و بال های کشیده اش مورد علاقه قوش بازان است و به همین علت، شکار بی رویه و قاچاق آن به سایر کشورها بلای جانش شده است.

شکارچیان پرندگان شکاری، این پرنده را زنده گیری کرده و با قیمت های بسیار بالا به قوش بازان به ویژه در کشورهای عربی می فروشند.

سطح پشتی و بال های بالابان به رنگ قهوه ای با خال های راه راه نخودی، پوش پرهای گونه، گلو و سینه اش سفید و سطح شکمی اش سفید و دارای خال هال سیاه است. تارک و پس سرش به رنگ قهوه ای روشن و گاهی همراه بارگه های نخودی می باشد و نوار شاربی باریک و دراز و حلقه چشمی زرد رنگی دارد.

بالاان در استپ های کم درخت، کوهپایه ها، کوهستان ها و نواحی نیمه بیابانی به سر می برد، این پرنده در شکاف صخره ها یا روی درختان آشیانه می سازد و گاهی نیز از آشیانه های قدیمی بهره برده و تولید مثل می کند.

بالابان دارای ۲ جمعیت بومی و مهاجر در ایران است که بالابان‌های مهاجر هر ساله در اوایل پاییز برای زمستان گذرانی از کشورهای شمالی وارد ایران می‌شوند و تا شمال آفریقا و کشورهای عربی مهاجرت می‌کنند.

بالابان های بومی ایران نیز در مسافت های کم این کار را انجام می‌دهند که در فصل مهاجرت در سراسر ایران به جز مناطق جنگلی دیده می‌شود.

این پرنده با داشتن چنگال های نیرومند و قوی، توانایی شگرف در شکار دارد، همین امر توجه قوش بازان و پرنده بازان را به خود جلب کرده است، اما این پرنده با تمام سماجتش در برابر دخالت های انسان در طبیعت کم آورده و زیستش با مشکل روبه رو شده است.

مسمومیت ناشی از خوردن جانواران مسموم، تخریب زیستگاه ها و افزایش شکار سبب شده تا جمعیت این گونه از پرنده کاهش یابد. همچنین لانه سازی این گونه ها بر روی دکل های برق موجب کاهش باروری آنان شده و خطر انقراض را تشدید کرده است.

رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در این باره گفت: چنگال‌های نیرومند، درنده‌خویی و سماجت بالابان در شکار بالا است به طوری که این پرنده توانایی شکار پرندگان تا اندازه هوبره و جوندگان تا اندازه خرگوش را دارد.

محمد تقدیسی اظهار کرد: بالابان بزرگ‌ترین عضو خانواده شاهین سانان ایران است، این پرنده در مناطق کوهستانی غرب، شمال‌غرب و شمال شرق کشور و همچنین نواحی مرکزی ایران در زیستگاه‌های کوهستانی مشرف به دشت و نواحی بیابانی زندگی می‌کند.

وی افزود: متاسفانه شکار زیاد و قاچاق این پرنده سبب شده تا جمعیت این گونه کاهش یابد، خشکسالی ها، کاهش بارندگی و تخریب زیست گاه ها نیز از عوامل مهم تهدید این پرنده است.

تقدیسی خاطرنشان کرد: این پرنده از گونه های دشت زی مثل جوندگان، پرندگان و حشرات تغذیه می کند و در این میان کاهش جمعیت این طعمه ها که در اثر تغییر کاربری زمین ها، تخریب زیستگاه‌ها و خشکسالی‌ رخ داده از عوامل تهدید کننده بالابان محسوب می شود.

وی با بیان اینکه بالالان یکی از حلقه های مهم زنجیره حیات محسوب می شود و نقش تعیین کننده ای در تعادل طبیعت و جلوگیری از شیوع بیماری ها و کنترل طبیعی جمعیت جوندگان دارد تصریح کرد: مسمومیت ناشی از تغذیه از جوندگان مسموم با سموم و آفت کش های کشاورزی یکی دیگر از عوامل کاهش جمعیت این گونه در دهه های اخیر است.

رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی با اشاره به اینکه با تخریب زیستگاه ها، فضای مناسب برای لانه‌گزینی‌ بالابان ها کاسته شده است افزود: این پرندگان برای لانه سازی و تولید مثل به فراز دکل‌های برق فشار قوی روی آورده اند که این امر از دیگر عوامل تهدید کننده بقای نسل این‌گونه مهم بشمار می رود.

وی گفت: بر اساس آمارها قاچاق حیات وحش بعد از قاچاق موادمخدر پرسود ترین تجارت دنیا محسوب می شود و بر این اساس شاهد زنده‌گیری و قاچاق این گونه به کشورهای حاشیه خلیج فارس هستیم.

رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی تصریح کرد: قاچاق این پرنده به مناطق علاقه مند به قوش بازی مهمترین دلیل کاهش بسیار سریع جمعیت بالابان و در معرض خطر انقراض انقراض قرار گرفتن این گونه ارزشمند در دهه‌های اخیر است.

وی افزود: استان خراسان شمالی جزو کریدورهای مهم عبوری جمعیت های مهاجر بالابان در شمال شرق کشور محسوب می شود که با شروع فصل سرما (شهریور و مهر ماه) برای زمستان‌ گذرانی در ایران از کشور ترکمنستان وارد استان می شوند از این رو حفاظت ویژه و امنیت این مسیر مهاجرتی نقش مهمی در زمستان گذرانی موفق و بقاء نسل این گونه دارد.

تقدیسی گفت: انتظار می رود با آغاز فصل مهاجرت این پرندگان شکاری به کشور با همکاری دستگاه های انتظامی، قضایی و عموم مردم دوستداران حیات وحش شاهد کاهش زنده گیری و قاچاق این ذخائر ارزشمند ژنتیکی باشیم.

وی خاطرنشان کرد: از عموم افراد جامعه درخواست می شود در صورت مشاهده هرگونه افراد سودجو در زمینه زنده گیری پرندگان شکاری مراتب را به ادارات شهرستان ها و یا اداره کل حفاظت محیط زیست استان گزارش کنند.

  شکارچیان پرندگان شکاری غیربومی و از استان های جنوب کشور هستند، شکارچیان هر ساله در اواخر مرداد ماه به شهرستان های استان مراجعه می کنند و با همدسی افراد بومی، نسبت به شکار پرندگان شکاری اقدام می کنند.

شکارچیان پرندگان را صید و پس از آموزش های لازم به پرنده و دست آموز کردن آن به مشتریانی در کشورهای عربی می فروشند.

قانون گذار به استناد تبصره ۲ ماده ۱۳ قانون شکار و صید برای هر شخصی که مبادرت به زنده گیری، شکار، خرید و فروش، حمل نگهداری و صدور پرندگان شکاری علاوه بر محکومیت به حداکثر حبس مقرر در این ماده که به مدت سه سال است به جزای نقدی تا ۱۲۰ میلیون ریال محکوم خواهد شد.

 ا، در خراسان شمالی ۵۶ گونه پستاندار از ۱۹۷ گونه موجود در کشور، ۱۵۰ گونه پرنده از ۵۳۲ گونه موجود، ۶۸ خزنده از ۲۲۸ گونه، چهار گونه دوزیست از ۲۰ گونه و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع ۱۶۰ گونه آبزی موجود در کشور زیست می کنند که برخی از این گونه ها نظیر یوزپلنگ، پلنگ، بالابان، و کرکس مصری در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده‌های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.

اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی مناطق حفاظت شده و دو پارک ملی سالوک و ساریگل، مناطق حفاظت شده قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را مدیریت می کند.

منبع: ایرنا