حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی،کارشناس تاریخ اسلام و فعال رسانه در یادداشتی به مناسبت شهادت زکی آل محمد، امام عسکری (ع) نوشت: یازدهمین امام شیعیان، انسانی کامل و معصوم و شخصیتی بسیار والا و دارای فضایل و کمالات فراوانی بودند که می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:

علم و دانش بی‌نظیر: امام عسکری علیه السلام از علم و دانش بسیار گسترده‌ای برخوردار بودند و در همه علوم مختلف از جمله علوم رایج زمانه مانند فقه، اصول، تفسیر، حدیث و کلام تبحر کامل و فوق العاده داشتند. ایشان به عنوان امام و عالم الهی و بزرگ، پاسخگوی سوالات پیچیده علمی و دینی بودند و بسیاری از مسائل را برای شیعیان تبیین می‌کردند.

زهد و پارسایی: ایشان زندگی ساده و زاهدانه‌ای داشتند و از دنیا و زرق و برق آن رویگردان بودند. امام عسکری علیه السلام همواره به عبادت و نیایش مشغول بودند و شب‌های طولانی را به راز و نیاز با خداوند می‌گذراندند.

شجاعت و صلابت: با وجود شرایط دشوار و تحت نظر بودن حکومت عباسی، امام عسکری علیه السلام با شجاعت و صلابت به رسالت خود ادامه دادند و از حق و حقیقت دفاع کردند. ایشان در برابر تهدید‌ها و فشار‌های حکومت ایستادگی کردند و هیچ‌گاه از مبارزه دست برنداشتند.

بخشندگی و مهربانی: امام حسن عسکری علیه السلام بسیار بخشنده و مهربان بودند و به فقرا و مستمندان کمک می‌کردند. ایشان همواره به دنبال رفع مشکلات مردم بودند و با روی گشاده به همه پاسخ می‌دادند.

مبارزه با ظلم و ستم: امام حسن عسکری علیه السلام با ظلم و ستم مبارزه می‌کردند و از حق مظلومان دفاع می‌کردند. ایشان به مردم می‌آموختند که در برابر ظالمان ایستادگی کنند و از حق خود دفاع نمایند.

امام حسن عسکری علیه السلام در شرایط بسیار سختی زندگی می‌کردند و تحت نظر شدید حکومت عباسی بودند. با این حال، ایشان با شجاعت و صلابت به رسالت خود ادامه دادند و خدمات ارزنده‌ای به اسلام و شیعه نمودند.

مبارزات سیاسی امام حسن عسکری علیه السلام

 امام عسکری علیه‌السلام در دوره‌ای زندگی می‌کردند که حکومت عباسی بر منطقه مسلط بود و شیعیان را تحت فشار قرار می‌داد. ایشان و خانواده‌شان تحت نظر شدید حکومت بودند و محدودیت‌های بسیاری برای آنها اعمال می‌شد.

مبارزه نرم: با توجه به شرایط سخت، امام عسکری علیه‌السلام به جای مبارزه آشکار، از روش‌های نرم‌افزاری برای مقابله با حکومت استفاده می‌کردند. ایشان با تربیت شاگردان و نشر معارف اسلامی، به تقویت پایه‌های شیعه و مقابله با انحرافات کمک می‌کردند.

ارتباط با شیعیان: امام عسکری علیه‌السلام با وجود محدودیت‌ها، ارتباط خود را با شیعیان حفظ کردند و از طریق نمایندگان و نامه‌نگاری، آنها را هدایت می‌کردند.

معرفی امام زمان (عج): یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های سیاسی و مذهبی امام عسکری علیه‌السلام، معرفی حضرت مهدی علیه السلام به عنوان امام دوازدهم و آماده‌سازی شیعیان برای دوران غیبت بود.

روابط امام حسن عسکری علیه السلام با شیعیان

عشق و علاقه به شیعیان: امام عسکری علیه‌السلام به شیعیان عشق و علاقه فراوانی داشتند و همواره به فکر رفاه و سعادت آنها بودند.

توجه به نیاز‌های شیعیان: ایشان به مشکلات شیعیان رسیدگی می‌کردند و در حد توان به آنها کمک می‌رساندند.

تربیت شاگردان: امام عسکری علیه‌السلام شاگردان زیادی را تربیت کردند که پس از ایشان، مبلغان دین و رهبران شیعه شدند.

شرایط اجتماعی و سیاسی دوران امامت امام حسن عسکری علیه السلام

دوران امامت امام حسن عسکری علیه السلام، دوره‌ای پر فراز و نشیب و همراه با چالش‌های جدی برای شیعیان بود. در این دوره، حکومت عباسی قدرت خود را تا حدودی از دست داده بود و کشور در آشوب و بی‌ثباتی به سر می‌برد. این شرایط، بر زندگی امام و شیعیان ایشان تأثیر بسزایی داشت.

شرایط سیاسی

ضعف خلافت عباسی: در این دوره، خلافت عباسی دیگر آن اقتدار گذشته را نداشت و شاهد رقابت‌های داخلی و قدرت‌نمایی امرای محلی بود. این ضعف، فرصتی را برای شیعیان ایجاد کرد تا فعالیت‌های خود را گسترش دهند.

تشدید فشار بر شیعیان: با وجود ضعف خلافت، فشار بر شیعیان همچنان ادامه داشت. حکومت عباسی برای حفظ قدرت خود، شیعیان را به عنوان تهدیدی برای حکومت می‌دید و به همین دلیل، آنها را تحت نظر داشت و محدودیت‌های زیادی برایشان ایجاد می‌کرد.

جاسوسی و مراقبت: امام حسن عسکری علیه السلام و خانواده‌شان تحت نظر شدید جاسوسان حکومت بودند و هر حرکت آنها زیر نظر گرفته می‌شد. این امر، ارتباط امام با شیعیان را دشوار کرده بود.

تغییر پایتخت: به دلیل ناامنی و آشوب در بغداد، حکومت عباسی پایتخت را به سامرا منتقل کرد. امام حسن عسکری علیه السلام نیز به همراه خانواده‌اش به سامرا تبعید شدند.

شرایط اجتماعی

پراکندگی شیعیان: شیعیان در آن دوران به دلیل فشار‌های حکومت، مجبور بودند به صورت پراکنده زندگی کنند و ارتباط خود را به صورت مخفیانه حفظ کنند.

ترس و وحشت: جو ترس و وحشت بر جامعه حاکم بود و شیعیان همواره نگران دستگیری و شکنجه بودند.

فقر و تنگدستی: بسیاری از شیعیان به دلیل ظلم و ستم حکومت، در فقر و تنگدستی به سر می‌بردند.

ترویج بدعت‌ها: در این دوره، برخی از گروه‌ها به نام اسلام، بدعت‌هایی را در دین ایجاد کرده بودند که باعث انحراف بسیاری از مردم شده بود.

نقش امام حسن عسکری علیه السلام در حفظ و گسترش تشیع

امام حسن عسکری علیه السلام در دوره‌ای پرآشوب و تحت فشار شدید حکومت عباسی زندگی می‌کردند. با این حال، ایشان با درایت و تدبیر، نقش بسیار مهمی در حفظ و گسترش مذهب تشیع ایفا کردند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین نقش‌های ایشان اشاره می‌شود:

۱. حفظ و حراست از مذهب تشیع

مبارزه با انحرافات: امام عسکری علیه السلام با روشنگری و بیان معارف اصیل اسلامی، با انحرافات و بدعت‌هایی که در میان شیعیان رواج یافته بود، مقابله کردند.

تقویت بنیان‌های اعتقادی شیعیان: ایشان با تبیین اصول اعتقادی شیعه و پاسخ به شبهات، پایه‌های اعتقادی شیعیان را مستحکم‌تر کردند.
حفظ وحدت شیعه: در شرایطی که اختلافات و تفرقه میان شیعیان رو به افزایش بود، امام عسکری علیه السلام با تاکید بر وحدت و انسجام، از پراکندگی شیعیان جلوگیری کردند.

۲. گسترش معارف اسلامی

تربیت شاگردان: ایشان شاگردان بسیاری را تربیت کردند که پس از ایشان، مبلغان دین و رهبران شیعه شدند.

تدوین کتب و روایات: امام عسکری علیه السلام به جمع‌آوری و تدوین روایات و احادیث اهل بیت پرداختند و بدین ترتیب، گنجینه‌ای ارزشمند برای شیعیان به یادگار گذاشتند.

ترویج فرهنگ اهل بیت(ع): ایشان با بیان سیره و روش اهل بیت علیهم السلام، به ترویج فرهنگ اهل بیت در میان مردم پرداختند.

۳. مبارزه با حکومت عباسی

مقاومت در برابر ظلم و ستم: امام عسکری علیه السلام با شجاعت و صلابت در برابر ظلم و ستم حکومت عباسی ایستادگی کردند.

حمایت از مظلومان: ایشان از مظلومان و ستمدیدگان حمایت می‌کردند و به آنها امید و دلگرمی می‌دادند.

در مجموع، امام حسن عسکری علیه السلام با درایت و شجاعت، نقش بسیار مهمی در حفظ و گسترش مذهب تشیع ایفا کردند. ایشان با تربیت شاگردان، ترویج معارف اسلامی، آماده‌سازی شیعیان برای دوران غیبت و مبارزه با ظلم و ستم، خدمات ارزنده‌ای به اسلام و شیعه نمودند.

 ۲. آماده‌سازی شیعیان برای دوران غیبت

معرفی امام زمان علیه السلام: یکی از مهم‌ترین اقدامات امام عسکری علیه السلام، معرفی حضرت مهدی علیه السلام به عنوان امام دوازدهم و آماده‌سازی شیعیان برای دوران غیبت بود.

تاکید بر انتظار فرج: ایشان شیعیان را به انتظار فرج و ظهور حضرت مهدی علیه السلام تشویق کردند و به آنها آموختند که در این دوران چگونه رفتار کنند.

انتخاب نمایندگان و نواب: امام عسکری علیه السلام نمایندگانی را برای ارتباط با شیعیان انتخاب کردند تا در دوران غیبت، شیعیان بتوانند به آنها مراجعه کنند.

با وجود همه این مشکلات، امام حسن عسکری علیه السلام با تدبیر و حکمت، از طریق ارتباط با شیعیان به صورت مخفیانه، تربیت شاگردان، حفظ وحدت شیعیان و آماده‌سازی شیعیان برای دوران غیبت و... به هدایت شیعیان پرداختند؛ و لذا دوران امامت امام حسن عسکری علیه السلام، دوره‌ای پر از چالش و سختی بود. با این حال، امام با تدبیر و حکمت خود، توانستند شیعیان را در این شرایط سخت هدایت کنند و مذهب شیعه را حفظ نمایند.

آماده‌سازی شیعیان برای عصر غیبت و انتظار توسط امام حسن عسکری علیه‌السلام

امام حسن عسکری علیه‌السلام در دوره‌ای حساس از تاریخ اسلام و شیعه زندگی می‌کردند. دوره‌ای که فشار‌ها و محدودیت‌های شدید بر شیعیان اعمال می‌شد و نیاز به آمادگی برای دورانی طولانی و پر چالش احساس می‌شد. ایشان با تدبیر و درایت خاصی، شیعیان را برای ورود به عصر غیبت و نهضت انتظار فرج آماده کردند. برخی از مهم‌ترین شیوه‌های ایشان عبارتند از:
 
۱. تقویت اعتقاد به امامت و مهدویت:

تاکید بر جایگاه امامت: امام عسکری (ع) با بیان روایات و احادیث مختلف، بر اهمیت و جایگاه امامت در دین تاکید می‌کردند و شیعیان را به اطاعت از امام زمان خود فرا می‌خواندند.

تاکید بر لزوم امام: امام عسکری علیه السلام همواره بر لزوم وجود امام معصوم در هر زمان تاکید می‌کردند و می‌فرمودند که امامت قطع نمی‌شود.

بشارت به ظهور مهدی موعود: ایشان به شیعیان بشارت می‌دادند که امام دوازدهم، مهدی موعود، ظهور خواهد کرد و عدالت را در جهان گسترش خواهد داد.

تبیین نقش انتظار: امام عسکری (ع) انتظار فرج را یک عبادت و وظیفه مهم برای شیعیان معرفی کرده و بر آثار و برکات آن تاکید می‌کردند. ۲. معرفی مشخصات امام زمان علیه السلام

توصیف ویژگی‌های ظاهری و باطنی: امام عسکری علیه السلام به شیعیان، ویژگی‌های ظاهری و باطنی امام زمان علیه السلام را توصیف می‌کردند تا آنها بتوانند امام خود را بشناسند.

تاکید بر اسم و کنیه: ایشان به شیعیان نام و کنیه امام زمان علیه السلام را می‌گفتند تا آنها بتوانند به راحتی ایشان را خطاب کنند.

معرفی امام زمان (عج): ایشان با توصیف ویژگی‌های امام زمان (عج) و بیان روایات درباره ظهور ایشان، در دل شیعیان امید و انتظار را زنده نگه می‌داشتند.

۳. آموزش شیعیان برای مقابله با مشکلات:

تقویت ایمان و صبر: امام عسکری (ع) با تاکید بر اهمیت ایمان و صبر، شیعیان را برای تحمل سختی‌ها و مشکلات آماده می‌کردند.

آموزش احکام و معارف دینی: ایشان با آموزش احکام و معارف دینی به شیعیان، آنها را برای زندگی در شرایط سخت و پیچیده آماده می‌کردند.

تاکید بر وحدت و انسجام: امام عسکری (ع) بر اهمیت وحدت و انسجام بین شیعیان تاکید می‌کردند و آنها را از تفرقه و اختلاف برحذر می‌داشتند.

۴. ایجاد شبکه ارتباطی قوی:

انتخاب نمایندگان و وکلای خاص: امام عسکری (ع) برای ارتباط با شیعیان در مناطق مختلف، نمایندگانی را انتخاب می‌کردند که مسئولیت انتقال پیام‌های امام و هدایت شیعیان را بر عهده داشتند.

ایجاد شبکه مخفی: برای حفظ امنیت و ارتباط با شیعیان، شبکه‌ای مخفی ایجاد شد که اطلاعات و پیام‌های امام از طریق آن به دست شیعیان می‌رسید.

۵. تاکید بر حفظ احکام و دستورات دینی:

حفظ قرآن و سنت: امام عسکری (ع) بر حفظ قرآن و سنت تاکید می‌کردند و شیعیان را به مطالعه و عمل به آنها فرا می‌خواندند.

ترویج معارف اهل بیت (ع): ایشان با ترویج معارف اهل بیت (ع)، به غنی‌سازی اندیشه‌های شیعیان کمک می‌کردند.

۶. آماده‌سازی برای دوران غیبت:

تبیین ویژگی‌های عصر غیبت: امام عسکری (ع) با بیان ویژگی‌های عصر غیبت، شیعیان را برای این دوران آماده می‌کردند و به آنها می‌آموزاند که چگونه در این دوران به وظایف خود عمل کنند.

تاکید بر حفظ ارتباط با امام زمان (عج): ایشان به شیعیان می‌آموزاند که چگونه در دوران غیبت با امام زمان (عج) ارتباط برقرار کنند و از ایشان کمک بگیرند.

۷. تدبیر در حفظ امنیت امام زمان (عج):

غیبت صغرا: یکی از مهم‌ترین تصمیمات امام عسکری (ع)، آغاز دوران غیبت صغرا بود. این تصمیم با توجه به شرایط خطرناک آن زمان و برای حفظ جان امام زمان (عج) اتخاذ شد.

انتخاب نواب خاص: امام عسکری (ع) افرادی را به عنوان نواب خاص خود انتخاب کردند تا ارتباط بین خود و شیعیان را برقرار کرده و از این طریق، امنیت امام زمان (عج) را تضمین کنند.

۸. تقویت بنیان‌های اعتقادی شیعیان:

تاکید بر توحید و عدل الهی: امام عسکری (ع) با تاکید بر توحید و عدل الهی، به شیعیان آموختند که در شرایط سخت و پیچیده، به وعده‌های الهی امیدوار باشند.

 تقویت باور به معاد: با تاکید بر باور به معاد و پاداش و کیفر اعمال، امام عسکری (ع) انگیزه شیعیان را برای انجام اعمال صالح افزایش داد.

۹. آموزش شیعیان برای حفظ وحدت و انسجام:تاکید بر اطاعت از امام: امام عسکری (ع) با تاکید بر اطاعت از امام، از تفرقه و اختلاف بین شیعیان جلوگیری کردند.

آموزش شیعیان برای مقابله با شبهات: ایشان با آموزش شیعیان برای مقابله با شبهات و شایعات، از انحراف آنها جلوگیری کردند.
 
۱۰. ایجاد ساختار سازمانی برای شیعیان: تشکیل شبکه وکلاء: امام عسکری (ع) با تشکیل شبکه وکلاء، ارتباط خود را با شیعیان در سراسر جهان حفظ کرده و به آنها هدایت می‌دادند.

ایجاد کتابخانه‌های مخفی: برای حفظ معارف اسلامی و شیعی، کتابخانه‌های مخفی ایجاد شد که در آنها کتب ارزشمند دینی نگهداری می‌شد.

۱۱. آماده‌سازی شیعیان برای دوران غیبت کبری:

تبیین ویژگی‌های غیبت کبری: امام عسکری (ع) با بیان ویژگی‌های غیبت کبری، شیعیان را برای این دوران طولانی آماده کردند.

تاکید بر حفظ ارتباط با امام زمان (عج): ایشان به شیعیان آموختند که چگونه در دوران غیبت کبری با امام زمان (عج) ارتباط برقرار کنند و از ایشان کمک بگیرند.

 تاکید بر صبر و انتظار: امام عسکری علیه السلام شیعیان را برای دوران غیبت آماده می‌کردند و به آنها می‌آموختند که در این دوران صبر و شکیبایی پیشه کنند.

در نتیجه امام حسن عسکری علیه‌السلام با تدابیر هوشمندانه و برنامه‌ریزی دقیق، شیعیان را برای ورود به عصر غیبت آماده کردند. ایشان با تقویت ایمان، آموزش معارف دینی، ایجاد شبکه ارتباطی قوی و تاکید بر وحدت و انسجام، زمینه را برای بقای شیعه و تداوم نهضت انتظار فرج فراهم کردند. در مجموع امام یازدهم نه تنها شیعیان را برای دوران غیبت آماده کردند، بلکه بنیان‌های اعتقادی و سازمانی شیعه را نیز تقویت نمودند. این اقدامات باعث شد تا شیعه در طول تاریخ غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف، با وجود همه مشکلات و سختی‌ها، حفظ شود و به عنوان یک مکتب پویا و زنده به حیات خود ادامه دهد. امام حسن عسکری علیه‌السلام با تدابیر هوشمندانه و جامع خود، نه تنها شیعیان را برای دوران غیبت آماده کردند، بلکه بنیان‌های اعتقادی و سازمانی شیعه را نیز تقویت نمودند.