اشکان ممبینی کارشناس مسائل بین‌الملل در یادداشتی نوشت؛ تحولات قفقاز جنوبی ازجمله موضوعات مهمی است که همواره از نظر سیاسی و امنیتی دارای اهمیت ویژه‌ای بوده است. یکی از این تحولات مهم که در سال‌های اخیر در راس اخبار جهان و منطقه بوده، موضوع کریدور زنگزور است.

کریدور زنگزور پروژه‌ای است که آذربایجان پس از پیروزی در جنگ قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ آن را عنوان کرد، اما شاهد آن هستیم که این گذرگاه مدتی است به کانون تنش در منطقه تبدیل شده است. این کریدور به عنوان مسیر ترانزیتی در نظر گرفته شده است که آذربایجان را به منطقه نخجوان و ترکیه را به آسیای مرکزی متصل می‌کند. ایران ایجاد این گذرگاه را یک تغییر ژئوپلیتیک در منطقه می‌داند و تاکید کرده که هرگز چنین تغییری را برنمی‌تابد.

گشایش کریدور زنگزور تهدیدی جدی برای صلح و ثبات منطقه محسوب می‌شود، زیرا این پروژه بخشی از تلاش ناتو برای نفوذ هرچه بیشتر در منطقه قفقاز جنوبی است و این موضوع امنیت همه کشور‌های منطقه را به خطر می‌اندازد. از این رو، جمهوری اسلامی ایران بار‌ها اعلام کرده که با هر تغییری در مرز‌های بین‌المللی کنونی مخالف است و در عین حساس بودن نسبت به تغییر مرز‌های بین‌المللی باید بر متقاعد کردن کشور‌های روسیه، آذربایجان و ارمنستان نسبت به خطرات امنیتی این کریدور تمرکز کرد. برای تحقق این امر باید از برخورد‌های سلبی که موجب نارضایتی همسایگان می‌شود اجتناب و دستگاه دیپلماسی می‌بایست در اجرای سیاست تقویت روابط با کشور‌های مجاور، رایزنی مستمر با روسیه، آذربایجان و ارمنستان را به‌صورت دوجانبه یا چند جانبه در دستور کار قرار دهد.

توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که ناتو می‌تواند از مجرای ترکیه و با استفاده از دالان زنگزور به جمهوری آذربایجان متصل شود و سناریو‌های متنوع سیاسی و امنیتی را علیه امنیت منطقه به‌خصوص امنیت جمهوری اسلامی ایران دنبال کند. در عین حال، برخی کشور‌ها به‌دنبال توسعه‌ی نفوذ خود در منطقه‌ی قفقاز -و به‌ویژه آسیای مرکزی- از مجرای دالان تورانی و اتصال مستقیم به جمهوری آذربایجان هستند و در سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در این زمینه انجام شده است.

باتوجه به تحرکات جدید، باید متذکر شد که جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گونه تغییری در مرز‌های ژئوپلیتیک کنونی را نمی‌پذیرد و مخالف هر‌گونه تنش در منطقه است و آن را در راستای منافع خود نمی‌داند. 

تغییر در مرز‌ها خط قرمز ایران به شمار می‌رود و این امر موضوعی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه بر آن تأکید کردند و فرمودند: "اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی ایران با آن مخالفت خواهد کرد، زیرا این مرز راه ارتباطی چند هزار ساله است. "

تجربه نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد تنش و مشکلات در نقاط مختلف جهان، اختلافات مرزی است و لذا مسلم است جمهوری اسلامی ایران با تجربه فراوان و ارزشمند، هیچ‌گونه تغییری را در مرز‌های ژئوپلیتیک کنونی نخواهد پذیرفت و اگر قرار باشد هر کشوری در منطقه قفقاز بخواهد با تغییر مرزها، امنیت را در شمال غرب ایران بر هم بزند، قطعاً با پاسخ قاطع جمهوری اسلامی ایران مواجه خواهد شد.

موضع جمهوری اسلامی ایران همیشه احترام به تمامیت ارضی کشور‌ها و حفظ مرز‌های بین‌المللی مطابق با منشور سازمان ملل متحد است. مرز‌های کشور‌ها محترم هستند و منافع همه کشور‌های منطقه در این است که منطقه قفقاز جنوبی محلی برای حفظ صلح، ثبات و امنیت باشد و نباید اقداماتی انجام شود که صلح و ثبات منطقه را به خطر بیندازد.

متأسفانه برخی مشکلات در منطقه از قبیل جنگ اوکراین باعث حضور غیرقانونی و مفسده‌برانگیز اتحادیه اروپا، فرانسه، آمریکا و رژیم صهیونیستی شده است و درصورت ادامه‌ این روند، عملاً منطقه‌ی بسیار حساس قفقاز جنوبی به عاملی برای تهدید امنیت کل کشور‌ها تبدیل خواهد شد. دالان زنگزو نباید به مسئله‌ای مناقشه برانگیز تبدیل شود و روابط راهبردی و رو به رشد ایران و روسیه را تحت تاثیر قرار دهد.

وی در انتها گفت:بدیهی است روابط راهبردی ایران با کشور‌های همسایه مسیر خود را طی خواهد کرد و کشور‌های منطقه کاملا واقف هستند که موضوعات امنیت ملی تعارف بردار نیستند و تهران نیز بار‌ها ثابت کرده که در عین حفظ روابط راهبردی با کشورها، درخصوص منافع ملی با احدی تعارف ندارد و هر نوع مسیر ارتباطی در داخل قلمرو هر یک از کشور‌ها باید تحت کنترل و حاکمیت و قوانین آن کشور و بدون مداخله طرف‌های ثالث انجام شود.