آلفرد نوبل (۱۸۳۳ تا ۱۸۹۶) مخترع و محقق سوئدی که از اختراع دینامیت در سال ۱۸۶۶ ثروت عظیمی به دست آورده بود، در وصیت‌نامه‌ای که یک سال پیش از مرگ در سال ۱۸۹۵ تنظیم کرد؛ ثروت خود را به بنیادی بخشید تا از افرادی تقدیر کند که طی یک سال گذشته با اقدامات خود بیشترین منفعت را به بشریت رسانده‌اند.

نوبل اعلام کرده بود مجموع ثروت او باید در اوراق قرضه امن سرمایه گذاری شود و در نتیجه ۳۱ میلیون و ۵۰۰ هزار کرون سوئد (برابر با حدودا دو میلیارد و ۹۵۱ میلیون دلار آمریکا)، برای تاسیس بنیاد نوبل استفاده شد.

وی در وصیت‌نامه خود تعیین کرد جوایز باید به پنج قسمت مساوی برای فعالان رشته‌های فیزیک، شیمی، پزشکی ادبیات و صلح اختصاص یابد.

بنیاد نوبل بعد از سه سال چالش‌های مستمر برای مدیریت اموال وی تاسیس شد و پنج نهادی که وی خواسته بود موافقت کردند، این جوایز را همانطور که می‌خواست به برندگان اعطا کنند. بنیاد نوبل از سال ۱۹۰۱ کار خود را با تعیین، اعلام و اعطای جوایز به برندگان در این رشته‌ها آغاز کرد.

این بنیاد دستورالعمل مشخصی را در مورد نحوه تقسیم اعطای نوبل در سال ۱۹۰۰ تدوین کرد و این دستورالعمل به تایید شاه اسکار دوم پادشاهی سوئد نیز رسید. با وجود صراحت وصیت نامه نوبل، اولین جایزه در سال ۱۹۰۱ و پنج سال بعد از درگذشت وی اهدا شد. این جایزه از آن زمان تاکنون هر ساله غیر از سال‌های جنگ‌های جهانی یعنی ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ و ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ (و سال‌هایی که جایزه در یکی از بخش‌ها برنده نداشته است) طی بیش از ۱۲۰ سال برگزار شده است. همچنین جایزه نوبل ادبیات به دلیل افشای فساد اخلاقی و مالی یک عضو آکادمی سوئد و همسرش، در سال ۲۰۱۸ برابر با ۱۳۹۶ اعطا نشد.

نوبل اقتصاد تنها عنوانی است که در وصیت نامه نوبل نیامده است و هزینه آنها را بانک مرکزی سوئد تامین می‌کند که در سیصدمین سال تاسیس این بانک؛ یعنی ۱۹۶۸ این جایزه را بنیان نهاد و برای اولین بار از سال ۱۹۶۹ آن را به برنده این بخش اعطا کرد.

زمان‌بندی اعلام جوایز نوبل ۲۰۲۴

اولین جایزه‌ای که از مجموع جوایز نوبل امسال اعلام می‌شود جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی است که برنده یا برندگان آن روز دوشنبه ۷ اکتبر (۱۶ مهر) ساعت ۱۱:۳۰ به وقت تابستانی اروپای مرکزی (حدود ساعت ۱۳ به وقت تهران) با حضور انجمن نوبل در دانشگاه علوم پزشکی کارولینسکا در منطقه سولنا حوالی شهر استکهلم خواهد بود.

جایزه بعدی جایزه نوبل فیزیک است که برگزیده یا برگزیدگان آن روز سه شنبه (۱۷ مهر، ۸ اکتبر) ساعت ۱۱:۴۵ دقیقه به وقت تابستانی اروپای مرکزی (ساعت ۱۳:۱۵ دقیقه به وقت تهران) و در محل فرهنگستان سلطنتی علوم سوئد اعلام می‌شود.

برنده یا برندگان جایزه نوبل شیمی نیز روز بعد یعنی نهم اکتبر (۱۸ مهر) ساعت ۱۱:۴۵ دقیقه به وقت تابستانی اروپای مرکزی در فرهنگستان سلطنتی علوم سوئد اعلام خواهند شد.

نوبل ادبیات نیز روز پنجشنبه ۱۰ اکتبر (۱۹ مهر) حوالی ساعت ۱۳ به وقت اروپای مرکزی (۱۴:۳۰ دقیقه به وقت تهران) و در محل فرهنگستان سوئد در استکهلم اعلام خواهد شد و بعد از آن جایزه صلح روز جمعه ۱۱ اکتبر ساعت ۱۱ به وقت تابستانی اروپای مرکزی (ساعت ۱۴:۳۰ به وقت تهران) در کمیته نروژی نوبل در موسسه نروژی نوبل اعلام می‌شود.

روز‌های شنبه و یکشنبه طبق روال هر ساله، جایزه‌ای اعلام نمی‌شود و جایزه علوم اقتصاد که جزء جوایز اصلی نوبل هم نیست روز دوشنبه ۱۴ اکتبر (۲۳ مهر) ساعت ۱۱:۴۵ دقیقه وقت محلی در فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد اعلام خواهد شد.

جوایز نوبلیست‌ها

برندگان جایزه نوبل، لوح طلا با تصویری از چهره نوبل و دیپلم افتخار و مبلغ نقدی دریافت می‌کنند که میزان آن بستگی به درآمد بنیاد نوبل ناشی از موقوفات وی دارد و معمولا از ۹ تا ۱۱ میلیون کرون سوئد (حدود یک میلیون دلار آمریکا) متغیر است. اما این جایزه در سال جاری ۱۱ میلیون کرون سوئد (بیش از یک میلیون و ۴۷ هزار دلار) است که در صورت برنده شدن یک یا چند نفر برای یک نوبل، بین آنها تقسیم خواهد شد. مراسم اهدای جوایز نوبل نیز ۱۰ دسامبر ۲۰۲۳ (۱۹ آذر) یعنی روز درگذشت آلفرد نوبل در محل سالن کنسرت استکهلم و طی یک مراسم رسمی برگزار می‌شود.

هزاران نفر در سراسر جهان واجد شرایط ارسال نامزدی برای جوایز نوبل هستند؛ از جمله استادان دانشگاه‌ها، قانونگذاران، برندگان قبلی جایزه نوبل و خود اعضای کمیته. اگرچه اسامی نامزد‌ها به مدت ۵۰ سال مخفی نگه داشته می‌شود، کسانی که این اسامی را پیشنهاد می‌کنند، گاهی اوقات پیشنهادات خود را به ویژه برای جایزه صلح نوبل به صورت علنی اعلام می‌کنند.