اعتیاد یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که فرد و جامعه با آن روبه‌رو هستند و آثار مخرب بسیاری در حوزه‌های جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی، و معنوی بر زندگی افراد دارد. این پدیده مخرب به‌تدریج فرد را از زندگی عادی و سالم دور کرده و او را به سمت مشکلات متعدد سوق می‌دهد. 

 اثرات جسمی و سلامتی

رضا مهرعلی عضو انجمن آسیب های اجتماعی  در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: اعتیاد به مواد مخدر و الکل تأثیرات عمیقی بر سلامت جسمانی فرد می‌گذارد. مصرف مداوم این مواد باعث تخریب بافت‌های مختلف بدن و ایجاد بیماری‌های متعدد می‌شود. به عنوان مثال، مواد مخدر می‌توانند باعث آسیب جدی به دستگاه تنفسی، قلب و عروق، کبد و سیستم عصبی شوند. افرادی که به مواد مخدری مانند هروئین یا مت‌آمفتامین معتاد هستند، به سرعت دچار کاهش وزن شدید، ضعف عمومی بدن، و ابتلا به بیماری‌های عفونی و غیرعفونی می‌شوند.

او گفت: یکی از اثرات جدی اعتیاد، تضعیف سیستم ایمنی بدن است. مصرف مواد مخدر یا الکل باعث کاهش توانایی بدن در مقابله با عفونت‌ها می‌شود و در نتیجه افراد معتاد بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های خطرناکی همچون ایدز و هپاتیت، به‌ویژه در صورت استفاده از سوزن‌های مشترک، قرار می‌گیرند. همچنین، مشکلات تغذیه‌ای ناشی از عدم توجه به نیازهای غذایی، ضعف و خستگی شدید و حتی کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی مهم بدن را به دنبال دارد.

 اثرات روانی و احساسی

مهرعلی تصریح کرد: اعتیاد به‌طور مستقیم بر سلامت روان فرد تأثیرگذار است. افراد معتاد اغلب دچار اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، و اختلالات خواب می‌شوند. این افراد ممکن است نوسانات خلقی شدید را تجربه کنند و به‌دلیل تأثیرات مواد مخدر بر سیستم عصبی مرکزی، دچار رفتارهای پرخاشگرانه یا ناپایدار شوند. احساس بی‌قراری، خشم ناگهانی و مشکلات در کنترل هیجانات از دیگر مشکلات روانی است که افراد معتاد با آن مواجه می‌شوند.

او گفت: افزون بر این، وابستگی روانی به مواد مخدر باعث کاهش توانایی فرد در کنترل رفتارها و تصمیم‌گیری می‌شود. افراد معتاد به‌دلیل ناتوانی در ترک مواد، اغلب احساس ناامیدی و بی‌انگیزگی می‌کنند و این مسائل به تدریج به کاهش عزت نفس و حتی ایجاد افکار خودکشی منجر می‌شود. در حقیقت، فرد معتاد به‌دلیل تغییرات شیمیایی در مغز، دیگر نمی‌تواند لذت‌های طبیعی زندگی را تجربه کند و برای هرگونه احساس رضایت یا آرامش، به مصرف مواد نیاز دارد.

 پیامدهای خانوادگی

مهرعلی بیان کرد: اعتیاد تأثیر مخربی بر زندگی خانوادگی فرد می‌گذارد. فرد معتاد به‌دلیل تمرکز بیش از حد بر تأمین و مصرف مواد، از مسئولیت‌های خانوادگی خود غافل می‌شود. این غفلت می‌تواند به بحران‌های شدید در روابط زناشویی و ارتباط با فرزندان منجر شود. بسیاری از همسران افراد معتاد به‌دلیل رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی، پرخاشگری و حتی خشونت خانگی از سوی فرد معتاد، دچار آسیب‌های روحی و جسمی می‌شوند.

او گفت: فرزندان نیز از پیامدهای اعتیاد والدین در امان نیستند. کودکان خانواده‌هایی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند، اغلب دچار مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی، و کمبود توجه و محبت می‌شوند. این کودکان به‌دلیل عدم ثبات عاطفی در خانواده، ممکن است در آینده خود نیز به مواد مخدر روی آورند یا در روابط اجتماعی خود با مشکلات جدی مواجه شوند.

مهرعلی بیان کرد:از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی ناشی از اعتیاد به‌شدت بر خانواده تأثیرگذار است. هزینه‌های بالای تأمین مواد مخدر، به‌علاوه ناتوانی فرد معتاد در حفظ شغل یا کسب درآمد، فشارهای مالی سنگینی را بر خانواده وارد می‌کند. این فشارها ممکن است به فروپاشی اقتصادی خانواده و حتی از دست دادن مسکن یا اموال منجر شود.

 پیامدهای اجتماعی و شغلی

مهرعلی تصریح کرد: اعتیاد نه تنها زندگی شخصی و خانوادگی فرد را مختل می‌کند، بلکه اثرات قابل‌توجهی بر زندگی اجتماعی و شغلی او دارد. فرد معتاد به‌تدریج از جامعه دور می‌شود و ممکن است به‌دلیل رفتارهای ناپایدار و غیرقابل‌پیش‌بینی خود، از دوستان و همکاران فاصله بگیرد. این انزوا معمولاً باعث کاهش اعتماد به نفس و افزایش مشکلات روانی فرد می‌شود.

او گفت: در محیط کار، افراد معتاد به‌دلیل کاهش تمرکز، خستگی مداوم و عدم توانایی در انجام مسئولیت‌ها، با مشکلات جدی مواجه می‌شوند. بسیاری از افراد معتاد شغل خود را از دست می‌دهند یا قادر به پیشرفت در حرفه خود نیستند. این وضعیت به کاهش درآمد و تشدید مشکلات اقتصادی منجر می‌شود. از سوی دیگر، برخی افراد معتاد برای تأمین هزینه‌های اعتیاد خود به رفتارهای غیرقانونی مانند سرقت یا قاچاق مواد مخدر روی می‌آورند که این موضوع نه تنها مشکلات قانونی را برای آن‌ها به‌وجود می‌آورد، بلکه جامعه را نیز با مشکلات جرائم و ناامنی مواجه می‌کند.

 مشکلات قانونی و قضایی

مهرعلی بیان کرد: اعتیاد اغلب فرد را به سمت مشکلات قانونی سوق می‌دهد. بسیاری از مواد مخدر غیرقانونی هستند و حمل، مصرف یا فروش آن‌ها می‌تواند به دستگیری و محکومیت منجر شود. افراد معتاد ممکن است برای تأمین هزینه‌های اعتیاد خود به جرائمی مانند سرقت، کلاهبرداری یا حتی خشونت دست بزنند که این موضوع می‌تواند آن‌ها را به درگیری با سیستم قضایی و حتی زندانی شدن بکشاند.

او گفت: زندان و دیگر مجازات‌های قانونی نه تنها اثرات روانی و اجتماعی منفی بر فرد دارند، بلکه بازگشت به زندگی عادی پس از تحمل مجازات نیز بسیار دشوار است. افرادی که سابقه محکومیت دارند، اغلب با تبعیض‌های اجتماعی مواجه می‌شوند و به‌سختی می‌توانند به جامعه بازگردند یا شغل مناسبی پیدا کنند. این چرخه معیوب ممکن است فرد را دوباره به سمت مصرف مواد و ارتکاب جرم سوق دهد.

 اثرات تحصیلی

مهرعلی تصریح کرد: اعتیاد به مواد مخدر یا الکل به‌ویژه در میان جوانان و نوجوانان می‌تواند تأثیرات بسیار مخربی بر تحصیل و آینده تحصیلی آن‌ها داشته باشد. دانش‌آموزان و دانشجویانی که به مواد مخدر وابسته می‌شوند، اغلب دچار افت شدید تحصیلی می‌شوند. کاهش تمرکز، ناتوانی در انجام تکالیف و شرکت در کلاس‌ها، و در نهایت ترک تحصیل از جمله پیامدهای رایج اعتیاد در میان دانش‌آموزان و دانشجویان است.

او گفت:افت تحصیلی می‌تواند آینده فرد را تحت تأثیر قرار دهد و باعث شود فرصت‌های شغلی و حرفه‌ای مناسبی در دسترس او نباشد. این مسئله نه تنها باعث کاهش کیفیت زندگی فرد می‌شود، بلکه او را در معرض خطرات بیشتری مانند بیکاری و مشکلات اقتصادی قرار می‌دهد.

 مشکلات معنوی و اخلاقی

مهرعلی تصریح کرد: اعتیاد به مواد مخدر می‌تواند به‌طور عمیقی باورها و ارزش‌های معنوی و اخلاقی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. افرادی که به مواد مخدر وابسته می‌شوند، اغلب احساس شرمساری، گناه و بی‌ارزشی می‌کنند. آن‌ها ممکن است از باورها و ارزش‌های اخلاقی که قبلاً به آن‌ها پایبند بودند، فاصله بگیرند و درگیر رفتارهای ضد اخلاقی مانند دروغ‌گویی، خیانت یا سرقت شوند.

او گفت: در بسیاری از موارد، افراد معتاد از دین و باورهای معنوی خود نیز دور می‌شوند و این دوری می‌تواند به تشدید احساس پوچی و بی‌هدف بودن در زندگی منجر شود. بازگشت به مسیر معنوی و اخلاقی پس از تجربه اعتیاد، معمولاً نیازمند حمایت‌های روانی، اجتماعی و معنوی جدی است.

مهرعلی بیان کرد: پیشگیری و درمان اعتیاد به مواد مخدر و الکل نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه است که شامل برنامه‌های آموزشی، مشاوره، درمان پزشکی، و حمایت اجتماعی می‌شود. در ادامه به بررسی راهکارهای مؤثر در پیشگیری و درمان اعتیاد می‌پردازیم.

آموزش و آگاهی‌بخشی

او گفت:آموزش به عنوان یکی از کلیدهای اصلی پیشگیری از اعتیاد شناخته می‌شود. آگاهی‌بخشی در مورد خطرات و عواقب مصرف مواد مخدر و الکل باید از سنین پایین آغاز شود. برنامه‌های آموزشی می‌توانند شامل؛ ارائه دوره‌های آموزشی در مدارس به دانش‌آموزان و والدین درباره خطرات اعتیاد و روش‌های مقابله با فشار همسالان، برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای عمومی در جامعه برای ارتقاء آگاهی عمومی درباره اعتیاد و روش‌های پیشگیری، استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای پخش پیام‌های آگاهی‌دهنده و پیشگیری از اعتیاد باشند.

 مشاوره و حمایت روانی

مهرعلی بیان کرد: ارائه مشاوره و حمایت روانی به افراد و خانواده‌ها نقش بسزایی در پیشگیری از اعتیاد دارد. این اقدامات شامل؛برگزاری جلسات مشاوره برای افرادی که در معرض خطر اعتیاد هستند و خانواده‌های آن‌ها، آموزش خانواده‌ها برای شناسایی علائم اعتیاد و چگونگی حمایت از اعضای خود، تأسیس گروه‌های حمایتی برای افرادی که در حال مبارزه با اعتیاد هستند، به‌خصوص در زمینه تقویت مهارت‌های مقابله‌ای باشند.

 بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی

مهرعلی بیان کرد: دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی می‌تواند به طور قابل توجهی در پیشگیری و درمان اعتیاد مؤثر باشد. این خدمات شامل؛ ارائه درمان‌های مؤثر شامل مشاوره‌های روانی، درمان دارویی و برنامه‌های توانبخشی به افراد معتاد، ایجاد و تقویت مراکز درمانی و کلینیک‌ها برای ارائه خدمات پزشکی و روانی به افراد معتاد، حذف موانع مالی و جغرافیایی برای دسترسی به درمان و خدمات بهداشتی، به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار، هستند.

برنامه‌های بازتوانی و توانمندسازی

او گفت: برنامه‌های بازتوانی و توانمندسازی به افراد کمک می‌کند تا پس از درمان به زندگی عادی خود بازگردند. این برنامه‌ها شامل؛ ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای به افراد معتاد به‌منظور کمک به آن‌ها برای یافتن شغل و بازگشت به جامعه، فراهم کردن کمک‌های مالی موقت برای افرادی که در حال بازتوانی هستند تا بتوانند به بهبود وضعیت اقتصادی خود بپردازند،تشویق به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی برای بازگشت به جامعه و ایجاد ارتباطات سالم هستند.

 سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری

مهرعلی تصریح کرد: نظام‌های سیاسی و اجتماعی باید به‌طور فعال در مبارزه با اعتیاد و پیشگیری از آن مشارکت کنند. این اقدامات شامل؛ تصویب و اجرای قوانین محدودکننده برای کنترل دسترسی به مواد مخدر و جلوگیری از قاچاق آن‌ها، تأمین منابع مالی برای تحقیقات علمی در زمینه اعتیاد، عواقب آن و راهکارهای مؤثر درمان و پیشگیری، ایجاد سیاست‌های جامع ملی برای پیشگیری و درمان اعتیاد، شامل همکاری بین سازمان‌های دولتی، غیر دولتی و جامعه مدنی، هستند.

 نقش جامعه و فرهنگ

او گفت: نقش جامعه و فرهنگ در پیشگیری از اعتیاد بسیار حائز اهمیت است. اقدامات فرهنگی و اجتماعی شامل؛ ارتقاء فرهنگ سلامتی و زندگی سالم از طریق برنامه‌های فرهنگی و ورزشی، معرفی و تبلیغ الگوهای مثبت در جامعه که به دوری از مصرف مواد و زندگی سالم توجه دارند،برگزاری فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی برای ایجاد حس تعلق به جامعه و کاهش احساس تنهایی هستند.

مشارکت خانواده

مهرعلی بیان کرد: خانواده‌ها می‌توانند نقش کلیدی در پیشگیری و درمان اعتیاد داشته باشند. برخی از اقدامات خانواده‌ها شامل؛ ارائه حمایت عاطفی و روانی به اعضای خانواده به‌ویژه جوانان برای مقابله با فشارهای اجتماعی و اقتصادی، ایجاد ارتباط مؤثر بین اعضای خانواده و تشویق به گفتگو درباره مسائل و چالش‌های مربوط به اعتیاد،آموزش خانواده‌ها در شناسایی علائم اولیه اعتیاد و اقدام به موقع برای درمان، می شود.

خبرنگار:عطیه رضایی