سرپرست سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه امروز در جامعه ایران ۴۰۰ هزار زن سرپرست خانوار وجود دارد، گفت: در این سازمان، دفتر زنان و خانواده وجود دارد که این زنان شامل زنان طلاق گرفته، زنان شوهر فوت شده و زنان شوهر از کار افتاده را شامل میشود.
به نقل از سازمان بهزیستی کشور، سید جواد حسینی روز یکشنبه در ادامه به طرح طلاق توافقی اشاره کرد و افزود: سازمان بهزیستی با قوه قضاییه طرح طلاق توافقی را پیگیری میکند به گونهای که دادگاهها پس از تقاضای طلاق آنها را به مراکز مشاوره بهزیستی ارجاع میدهند این مراکز در نگاه اول به بازگشت آنان به زندگی و در نگاه دوم در صورت عدم امکان استمرار زندگی آنها را مجدد به دادگاه معرفی میکنند.
وی ادامه داد: در حوزه آسیبهای اجتماعی، زنان سرپرست خانوار، کودکان خیابانی، کودکان بیسرپرست، اعتیاد، فرار دختران و در مجموع آسیبهای اجتماعی بر اساس روش تحقیق باید به سراغ عاملی رفت که بیشترین تولید کننده و باز تولید آسیبهای اجتماعی است. این عامل و پدیده چیزی جز طلاق نیست، زیرا طلاق از یک سو به گسترش زنان سرپرست خانوار زنان خیابانی کودکان و بخش عمدهای از آسیبهای اجتماعی منجر خواهد شد.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور افزود: به نظر میرسد در اولویت کاری در حوزه اجتماعی مداخله در پدیده طلاق مهمترین کاری است که برنامهریزان و دستاندرکاران به ویژه در سازمان بهزیستی باید مورد توجه قرار دهند.
حسینی با اشاره به اینکه در این حوزه حلقههای زنجیره از ازدواج تا طلاق را باید طراحی کرد، گفت: اقدامات آموزشی و توانبخشی قبل از ازدواج در حین ازدواج و نیز زوجین در معرض آسیب و نهایتا طلاق را طراحی و با برنامههای مداخلات موثر به انجام رساند تا از این طریق به کنترل و کاهش پدیده طلاق که عامل بسیاری از آسیبهای اجتماعی است توفیق یافت.
وی اضافه کرد: در این زمینه به عنوان مثال در مرحله بعد از طلاق عموما زنان سرپرست خانوار دچار مشکلات جدی میشوند که طرح بیمه طلاق را در سال ۱۳۷۸ مطرح کردیم و هم اکنون نیز پیگیر اجرایی شدن آن برای کاهش کنترل عوارض طلاق به ویژه برای زنان سرپرست خانوار بوده و هستیم.
وی با تاکید بر تقویت نظام مشاوره تلفنی در سازمان بهزیستی، گفت: یکی از موفقیتهای سازمان بهزیستی کشور راه اندازی مشاوره تلفنی است که در حکم تردد امواج به جای تجمع افراد به افراد نیازمند یا در معرض آسیب خدمات ارائه میکند و از آن جهت مهم است که اول سرخط موضوعات آسیب است یعنی نقطه شروع که میتواند با این خدمات مداخله به هنگام طلایی را در بحث آسیبها رقم بزنند و از عمق آسیب یا گرفتار شدن در عمق آسیب افراد جلوگیری کند.
حسینی اضافه کرد: این خدمات موجب قرار گرفتن مددجویان در مسیر خدمات تخصصی میشود و امکان کنترل و کاهش آسیب و توانمندسازی را در آنان افزایش میدهد و باعث پیشگیری از آسیبهای اجتماعی میشود. گسترش کمی و بهرهوری سیستم خدمات تلفن مشاورهای و نیز روز آمد کردن مشاورین و توانمندسازی آنان از اهمیت بسیار ویژهای برخوردار است. خوشبختانه این خدمات ۲۵ سال است که شروع شده و انواع مشاوره از جمله خط ۱۲۳ اورژانس اجتماعی و خط ۱۴۸۰ مشاوره تلفنی در حال انجام است.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور با اشاره به اینکه اعتیاد نیز از جمله آسیبهای حساس و پردامنه اجتماعی است که خود موجب ۲۰ تا ۳۰ آسیب دیگر میشود و در کنار طلاق مبحث اعتیاد از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است، گفت: سازمان بهزیستی در حوزه اعتیاد دارای مراکز درمانی سرپایی اعتیاد است و بخشی از معتادان را از این طریق تحت پوشش قرار میدهد، از سوی دیگر سازمان بهزیستی و شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر در مراکز نگهداری یا کمپهای ماده ۱۵ و کمپ ماده ۱۶ که مخصوص معتادین متجاهر است فعال هستند.
وی افزود: ارائه خدمات در کمپ ماده ۱۵ به گونهای است که طی ۲۱ روز سم زدایی و ترخیص صورت میگیرد و امکان تمدید این زمان نیز وجود دارد و در کمپهای ماده ۱۶ که ستاد مبارزه با مواد مخدر آنها را تحت پوشش قرار دارد معتادین متجاهر در این کمپها نگهداری و فرایند ترک اعتیاد آنها محقق میشود؛ در کنار این محورها طرح NA نیز وجود دارد که به صورت اجتماعی و گروههای داوطلبانه معتادین و با تشکیل گروههای همدم فرایند بازپروری و ترک اعتیاد در آن محقق میشود و در کنار این موضوع با مراکز TC یا اجتماع درمان مدار مواجه هستیم که هم روش TC و هم NA روشهای درمان اجتماع مدار و توانمندسازی جامعه محور است که گسترش و توسعه کمی و کیفی آنها باید محقق شود.
حسینی تشریح کرد: سازمان بهزیستی با همکاری با ستاد شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر که در حوزه اعتیاد این ستاد چندین کمیته از جمله کمیته درمان، کمیته مبارزه با مواد مخدر و کمیته فرهنگی را دارد که مسئولیت کمیته فرهنگ با سازمان بهزیستی است که با هماهنگی دستگاهها به شکل بین بخشی به تصمیماتی رسیده و سعی در اجراییسازی آن خواهند داشت.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور با اعلام اینکه نکته مهم قابل توجه اینکه ما باید در حوزه اعتیاد و درمان اعتیاد به سبک کافه تریایی عمل کنیم، افزود: این به آن معنا است که شیوههای گوناگونی را طراحی و متناسب با وضع معتادین آنها را با این شیوهها ترک اعتیاد و بازتوانی و بازپروری مبتنی بر سلامت جامعه هدایت کنیم.
حسینی ادامه داد: ما هم به درمان سرپایی هم کمپهای ماده ۱۵ و ۱۶ هم روشهای TC هم روشهای NA که خصوصاً این دو تجارب بسیار مفیدی هستند، ابتکار داشته باشیم البته باید در نظر داشته باشیم که برای جلوگیری از عود مجدد که میزان آن در مبحث اعتیاد بسیار بالا است اشتغال زایی و بازتوانی جامعه محور معتادین و پذیرش اجتماعی و توجه مثبت به ایشان در صحنه خانواده، محیط، جامعه و کار امر بسیار مهمی است به قول «هاوارد بکر» آنها را از برچسب اعتیاد دور نموده و امکان جلوگیری از عود مجدد و بازگشت به زندگی سالم را فراهم میسازد.
وی گفت: به نظر میرسد درمان اجباری برای برخی از معتادین لازم و ضروری است به شرط اینکه به شکل دادگاه درمان مدار محقق شود؛ دادگاه درمان مدار این است که توسط احکام قضات مثلا یک سال زندان ۶ ماه کم یا اگر در این دوره جریان بازپروری و سمزدایی اتفاق نیفتد میزان مجازاتهای ناشی از آن افزایش یابد ما در مجموع تقویت برنامههای به اصطلاح اجتماع محور با شعار با مردم برای مردم توسط مردم راهکار اصلی است.
حسینی با تاکید بر اینکه در حوزه اجتماعی موضوعات طلاق، زنان سرپرست خانوار و به طور کلی آسیبهای اجتماعی باید پرداخته شود، گفت: تقویت مراکز روزانه بیش از گذشته باید در دستور کار قرار گیرد.
وی خانواده محور شدن خدمات و کار با مددجویان، سالمندان، کودکان، دختران فراری و بقیه افراد جامعه هدف بهزیستی بیش از پیش باید در مرکز توجه و برنامهریزی قرار گیرد، گفت:، چون این رویکرد در توانمندسازی و توان افزایی مددجویان بیش از هر روشی موثر است.
حسینی با بیان اینکه تقویت رویکرد تواناسازی و توانبخشی به جای رویکردهای اعانه بگیری باید در اولویت کار قرار گیرد، گفت: متاسفانه در بسیاری از موارد اعانه بگیری رواج یافته است ما باید به جای اعانه دادن جامعه را مناسب سازی کنیم، خدمات توانبخشی، وسایل و تجهیزات توانبخشی ارائه و سازمانها و مدارس و ادارات را مناسب سازی کنیم و از این طریق امکان توانمندسازی متناسب با جامعه محوری و رویکرد مشارکت فراگیر سایر دستگاهها در دسترسی پذیری و جامعه فراگیر و از این طریق امکان تحقق رویکرد دارایی مبنا و ثروت محور بر رویکرد محدودیت یا نقص محور بیش از گذشته فراهم آید.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور گفت: در سنوات اخیر ایجاد مراکز مثبت زندگی و راهاندازی آن که به حدود ۳۰۰۰ مرکز رسیده است رویکرد مناسبی است به ویژه با کارکردهای مثبت از جمله کوچک سازی دولت واگذاری خدمات به بخش مردمی همچنین امکان خدمات تجمیعی در دسترس و معلم محور از نکات مثبتی است که مراکز مثبت زندگی به دنبال داشته است به عنوان مثال یک میلیون و دویست پرونده مستمری بگیران زن بهزیستی به این مراکز سپرده شده است در کنار سایر خدماتی که به صورت تجمیعی در محله و در دسترس ارائه میدهند.
وی درباره مراکز مثبت زندگی گفت:، اما مراکز باید از جهاتی اصلاح شوند، زیرا کارکردهای نامناسبی را هم از خود بر جای گذاشته اند از جمله باعث شدهاند مراکز مددکاری و خیلی از موسسات دیگر کارایی خود را از دست داده و به حاشیه رانده شوند و موضوع دیگر اینکه از سرجمع سایر قسمتهای بهزیستی که خود باید خدمات درخور ارائه دهند اعتبارات کسر شده و به این مراکز اضافه شده که موجب ناکارآمدی آن بخشها نیز شده است و همچنین این مراکز هم با توجه به عدم توجه کیفی از ارائه خدمات تخصصی و کیفی مطلوب برخوردار نبوده اند.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور به خدمات پیشگیرانه سازمان بهزیستی پرداخت و گفت: در حوزه پیشگیری ما با دو مقوله مواجه هستیم یک ساختار سازمانی حوزه پیشگیری که حتماً باید احیا و ارتقا یابد و دیگر، برنامههای حوزه پیشگیری که باید به سمت برنامههای ارتقایی هدایت شود.
حسینی با بیان اینکه در سنوات اخیر ساختار معاونت پیشگیری در حوزههای اعتیاد و آسیبها ادغام شده است، افزود: این در حالی است که حوزه پیشگیری از ماموریتهای تخصصی سازمان بهزیستی است، ماموریتی که سایر دستگاهها به آن نمیپردازند به عنوان مثال اگر ما در حوزه درمان فعالیم وزارت بهداشت و درمان وجود دارد یا در حوزه آموزش وزارت آموزش و پرورش، اما در حوزه پیشگیری به طور مشخص تنها سازمان بهزیستی است که دارای ساختار اداری بود و این ماموریت را باید به انجام میرساند.
وی ادامه داد: احیای این ساختار در سازمان بهزیستی امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر میرسد همانگونه که میدانیم پیشگیری در سه سطح محقق میشود سطح اولیه که پیشگیری از ابتلا به بیماریها تنبلی چشم و ناشنوایی و پیشگیری در سطح ثانویه که به درمان مربوط میشود و پیشگیری در سطح ثالث که به امور توانبخشی میپردازد به نظر میرسد ساختارسازمانی در حوزه پیشگیری در سازمان بهزیستی باید هم احیا و هم تقویت شود.
وی گفت: در برنامههای پیشگیری برنامههای ارتقایی هم توسعه یافته و جهت برنامهها به این سمت هدایت شود، همه افراد آسیب دیده و در معرض آسیبها به برنامههای ارتقایی نیاز دارند که علاوه بر رفع آسیب، وضع توانبخشی انها ارتقا یابد مانند سلامت که اکنون سازمان جهانی بهداشت سلامت را نبود بیماری تعریف نمیکند بلکه سلامت ارتقایی و کیفیت سلامت هم در برنامهریزی بیش از گذشته لحاظ میشود.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور با اعلام اینکه در حوزه پیشگیری بخش اصلی کار با تشکلهای غیردولتی است، افزود: سازمان بهزیستی وضعیت نظارتی دارد که نظارت در این حوزه بسیار ضعیف است، باید نگاه به تشکلهای غیردولتی نگاهی حمایتی، توانمندسازانه و نظارت پذیرانه باشد.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور گفت: توانبخشی افراد دارای معلولیت به این نقطه تاکید دارد که هدف توانبخشی رسیدن به استقلال و حفظ آن در زندگی معلولان است و این هدف جز از طریق تامین زندگی اقتصادی و معیشتی معلولان و مهارت و اشتغالزایی تامین نمیشود. بهزیستی، درمان و توانمندسازی، مراقبت و حمایت از افراد در معرض آسیب، آسیب دیده، افراد دارای معلولیت، سالمندان زنان و کودکان را به عنوان جامعه هدف مورد نظر دارد و این ماموریتها را به منظور توانمندسازی، ارتقا کیفیت زندگی و سلامت جامعه با محوریت خانواده مورد توجه قرار میدهد.
حسینی با اشاره به اینکه سازمان بهزیستی برای تحقق این ماموریتها با کامیابیها و ناکامیابیها یا کارکردها و کژ کارکردیهایی روبرو بوده است، بیان داشت: این سازمان اگر بخواهد کارکردهای مثبت و مناسب خود را ارتقا وتوسعه بخشد باید مجموعه فعالیتها رویهها و سیاستهای خود را در یک قالب چهارگانه تبارشناسی شامل سیاستها و فعالیتهای تاسیسی و نوآورانه، سیاستها و فعالیتهای تعطیلی و توقیفی، سیاستها و فعالیتهای تعدیلی و تکمیلی و سیاستها و فعالیتهای تثبیتی یا استمراری مورد واکاوی قرار دهد.
وی اضافه کرد: سیاستهای تاسیسی و نوآورانه مثل ایجاد شهرکهای سلامت سالمندان، بیمه طلاق برای زنان سرپرست خانوار، طرحهای مشارکتی مثل بانک زمان، سیاستهای تعطیلی و توقیفی به عنوان مثال جهتگیری سیاستهای اعانه بگیری و پرداختهای نقدی را به سیاستهای مبتنی بر توانبخشی باید تغییر داد به عوض پول خدمات توانبخشی ارائه دهیم جامعه را مناسب سازی کرده دسترس پذیر کنیم و جامعه بدون مانع را ایجاد کنیم.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور افزود: سیاستهای تعدیلی و تکمیلی به عنوان مثال در سنوات اخیر مراکز مثبت زندگی در بهزیستی ایجاد شده است که موجب کاهش تصدیگری دولت و خدمات در دسترس شده که کارکردهای مناسب این مراکز است، اما در عین حال این روبکرد مراکز مددکاری را تضعیف کرده است اعتبارات از سایر بخشها به این بخش منتقل شده و فعالیتهای سایر بخشها تضعیف شده و نیز مجموع موجب تضعیف خدمات در سایر بخشها شده و خدمات این مراکز نیز از کیفیت کافی برخوردار نیست.
حسینی ادامه داد: سیاستهای تثبیتی و استمراری به سیاستهایی اطلاق میشود که از جنبههای مثبت برخوردار هست و باید تقویت شود که اورژانس اجتماعی، رویکرد خدمات خانواده محور طرح توانبخشی CBR از جمله آنهاست.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور با اشاره به اینکه رویکردهای مثبتی در ۱۵ سال اخیر در سازمان بهزیستی شکل گرفته است که نیازمند تقویت است، گفت: ورود به مباحث توانمندسازی مددجویان مثل زنان، افراد دارای معلولیت و ... که در سازمان بهزیستی به انجام میرسد، این رویکرد را میتوان به رویکرد دارایی محور در مقابل رویکرد نقص محور تعبیر کرد.
وی افزود: در رویکرد نقص محور ما بر این نقطه تاکید میکنیم که مددجویان چه کمبودهایی دارند و کمبودهای آنان را برآورده سازیم که البته به جای خود مناسب است، اما در رویکرد دارایی محور بر این نکته تاکید میکنیم که همه انسانها و مددجویان توانها، داراییها و سرمایههایی دارند که باید آنها را شناخت و شکوفا ساخت، شکوفایی این سرمایهها و توانمندیها موجب میشود تا مددجویان بالنده شده و نقصهایشان محو شود.
حسینی بر نگاه سازمان بهزیستی بر جنبههای پیشگیری تاکید کرد و گفت: متناسب با آن ورود نیروهای تخصصی به بدنه سازمان بهزیستی و تخصصی شدن بیشتر فعالیتهای سازمان از نکاتی است که شایسته است مورد تقویت قرار گیرد. اگر سازمان بهزیستی وجود نداشت و خدمات خود را ارائه نمیکرد نه تنها موضوع عدالت اجتماعی به زیر سوال میرفت و کیفیت زندگی بخش عمدهای از مردم دچار اشکال میشد بلکه آسیبهای اجتماعی و نیز امنیتی جامعه با چالشها و مشکلات بسیاری مواجه میشد.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه رویکردهای CBR و توانمندسازی مبتنی بر جامعه، محله و محیط از رویکردهای قابل توجه و تقویت است، گفت: فعالیتهایی مثل اورژانس اجتماعی که در زمینههای گوناگون به کمک مددجویان میآید و رویکردهای خانواده محور نیز از جهت گیریهای موثر و مناسب سازمان بهزیستی است که باید بر تقویت و گسترش آن تاکید کرد.
حسینی با اشاره به اینکه در حوزه افراد دارای معلولیت یک و نیم میلیون نفر تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور قرار دارند، گفت: از این تعداد یک میلیون مستمری میگیرند و ۵۰۰ هزار فرد دارای معلولیت هم خدمات معیشتی و خاص دریافت میکنند و حدود ۴۷ هزار نفر از خدمات مراکز روزانه معلولین و ۵۴ هزار معلول هم از مراکز شبانه روزی که بیشتر شامل بیماران روانی مزمن، افراد دارای معلولیتهای ذهنی شدید، جسمی شدید و سالمندان دارای معلولیت است بهره مند میشوند.
وی با اعلام اینکه مجموعه خدماتی که به افراد دارای معلولیت ارایه میشود وفق قانون حمایت از معلولان مصوب ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی است، گفت: میدانیم که شیوع معلولیتها بر اساس گزارشات سازمان ملل متحد به شکل طبیعی ۱۵ درصد از افراد جامعه را شامل میشود به نظر میرسد به دلیل وجود جنگ تحمیلی و آثار ناشی از آن و برخی دیگر از مسائل میزان شیوع از این حد در جامعه ایران بیشتر است، در اولین گام با رویکرد عدالت اجتماعی میزان پوشش خدمات به افراد دارای معلولیت را باید به حداکثر افزایش داد.
سرپرست بهزیستی کشور گفت: نکته حائز اهمیت آن است که مراکز توانبخشی خصوصی که خدمات به افراد دارای معلولیت را بر عهده دارند شایسته است تقویت شوند و به رویکرد کوچک سازی دولت توجه نشان داده شود لذا به نظر میرسد اولا ضمن گسترش این مراکز توسط بخش مردمی، مراکز بخش خصوصی توانبخشی کوچک سازی شوند تا از این طریق کرامت انسانی مددجویان حفظ شود.
حسینی افزود: افزایش پوشش خدمات به معلولین و مراکز و افزایش خدمات کیفی مستلزم مشارکت بیشتر مردم در این امر مهم میباشد و یکی از موارد مهمی که میتواند این مشارکت را برانگیزاند وموجب توسعه آن گردد، برندسازی نماد جایزه سالانه توانبخشی برای مراکز توانبخشی بهزیستی است.
وی گفت: به نظر میرسد باید حلقههای واسطه بین این مراکز و سازمان به عنوان نماینده دولت ایجاد شود؛ بهترین حلقههای واسط الگوبرداری از انجمن اولیا و مربیان مدارس آموزش و پرورش که هر مدرسه دارای انجمن اولیا و مربیان است از آن طریق ارتباط بین مدرسه و سازمان آموزش و پرورش برقرار میشود، در این مراکز نیز هر مرکز میتواند دارای انجمن اولیا شود که واسطه بین مرکز و ادارات و سازمانهای بهزیستی به عنوان نماینده دولت ارتباط مناسب برقرار میشود.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور گفت: موضوع رویکرد توانبخشی CBR است که توانبخشی مبتنی بر جامعه و محله و محیط را نشانه میگیرد همانطور که میدانیم جریان توانبخشی معلولان از یک مثلثی که یک ضلع آن معلول و ضلع دیگرش جامعه محلی و سومین را خانواده تشکیل میدهد، رویکرد توانبخشی رویکرد CBR یا مبتنی بر جامعه و محله که این رویکرد در سازمان بهزیستی آغاز شده و هم به شکل کمی و هم به شکل کیفی نیاز به تقویت و توسعه بیشتر دارد علاوه بر تقویت کیفی CBR تقویت کمی آن به ویژه به روستاها، شهرهای کوچک و خصوصاً حاشیه شهرها یک راهبرد اساسی است.
حسینی در خصوص مجموعه تجهیزات ورزشی، توانبخشی وآموزشی گفت: این موضوع موجب افزایش زندگی مطلوب و عادیسازی زندگی برای معلولان میشود.
سرپرست سازمان بهزیستی کشور گفت ادامه داد: بر اساس نظریه امتداد که در حوزه ارتباطات جمعی مطرح است وسایل ارتباط جمعی امتداد توسعه حواس انسانها هستند مثلاً صنعت مخابرات امتداد گوش، صنعت برق امتداد چشم، هوش مصنوعی امتداد مغز است با این نگاه باید گفت جامعه امروزی شایسته است، جامعه دوستدار انسان باشد و جامعه دوستدارانسان جامعهایست در دسترس مناسب سازی شده، برای همگان باشد.
وی اضافه کرد: بر اساس نظریه امتداد جامعه موظف است که با تکنولوژیها و وسایل برای کسانی که در یکی از اعضای بدن یا توانمندیهای ارگانیسمیک دارای مشکل هستند امکان امتداد زندگی با کیفیت را فراهم سازد اگر برای کسی که دارای کم بینایی است وسیله نوت تیکر یا کسی که دست یا پا ندارد دست یا پای مصنوعی یا ویلچر و امثال آن فراهم شود امکان زندگی کیفیتر برای او فراهم شده و جامعه یک گام به سمت جامعه دوستدار انسان که مولفه اصلیش جامعه دوستدار معلول است حرکت خواهد کرد.
حسینی ادامه داد: برای این منظور پیشنهاد میشود طرحی با عنوان نهضت مشارکتی توان افزایی توسط سازمان بهزیستی تدوین وتصویب شود که در آن اولا مجموعه این وسایل اعم از وسایل توانبخشی، ورزشی آموزشی که در سطح جامعه ایران و نظام بین المللی استفاده میشود شناسایی شود، ثانیا با جلب مشارکت بخش خصوصی به صورت برندسازی توان افزایی علاوه بر اعتبارات دولتی در راست تهیه این وسایل توسط مردم وخیرین اقدام شود و ثالثا با شرکتهای دانش بنیان داخلی برای هوشمندسازی این وسایل توان افزایی قرارداد منعقد شود به عنوان مثال برخی از این ویلچرها که برای معلولین جسمی -حرکتی استفاده میشود قابلیت هوشمندسازی سایر ابعاد سلامت را هم دارد.
وی در پایان گفت: توانبخشی افراد دارای معلولیت به این نقطه تاکید دارد که هدف توانبخشی رسیدن به استقلال و حفظ آن در زندگی معلولان است و این هدف جز از طریق تامین زندگی اقتصادی و معیشتی معلولان و مهارت و اشتغالزایی تامین نمیشود.