اسب کاسپین که پیشینه حضوری پنج هزار ساله در جنگلهای هیرکانی دارد اقدامات موثری از سوی برخی دوستداران اسب کاسپین در مازندران آغاز شد که پیوند این دو میراث کهن یعنی جنگلهای هیرکانی و اسب کاسپین بعد از سالها جدایی دوباره بر مدار بازگشت به اصالت قرار گرفت.

جمعی از دوستداران اسب کاسپین از استانهای مختلف کشور همزمان با اجرای طرحهای گردشگری در جنگل‌های هیرکانی آمل پرورش اسب کاسپین را در کنار مجموعه خود راه انداختندکه ضمن معرفی این نژاد اصیل اسب ایرانی در جهت احیای این میراث کهن گام‌های موثری برداشتند.

دوستداران طبیعت و محیط زیست ضمن ارج نهادن به این اقدام ارزشمند خواستار گسترش این رویه در همه مناطق جنگلی و اقامتگاه های گردشگری و پیست های اسب سواری استان شدند.

آنها بر این باورند در این مقطع زمانی که اسب کاسپین در مسیر ثبت جهانی به نام ایران قرار دارد ظرفیت های موجود رسانه ای، هنری و تفریحی باید برای معرفی اسب کاسپین بیشتر استفاده کرد تا ضمن ثبت جهانی این اسب به نام ایران از انقراض این گونه نادر جلوگیری شود.

این علاقمندان بر این باورند اقامتگاه های که در کنار جنگلهای هیرکانی شمال فعال هستند می توانند چند راس اسب کاسپین را در اقامتگاه های خود نگهداری کنند تا ضمن درآمد زایی به واسطه سوار کاری، اسب کاسپین برای همه اقشار جامعه معرفی شود.

برخی از هنرمندان مازندران بر این باورند فیلم های که در مازندران تولید می شود باید هنرمندانه اصالت چند هزار ساله این اسب و قابلیت های آن در فیلم بیان و برای همه مردم معرفی شود چون این اقدامات زمینه ای برای سرعت بخشی ثبت جهانی اسب کاسپین به نام ایران خواهد شد.

اسب کاسپین با نام لاتین «Caspian horse» با قدمت بیش از پنج هزار سال یکی از قدیمی‌ترین نژادهای اسب‌های موجود در جهان محسوب می شود. پراکندگی فعلی این اسب از شرق مازندران تا تالش در غرب گیلان است.

داستان جهانی شدن اسب کاسپین هم در نوع خودش جالب و جذاب است. لوئیز فیروز بانوی آمریکایی‌الاصل که به مدت بیش از چهار دهه به همراه همسرش نرسی فیروز به پرورش اسب در ایران مشغول بود، در دهه ۴۰ به دنبال اسب‌های کوچک و مناسبی برای آموزش سوارکاری به فرزندان خود بود. در سفری که سال ۱۳۴۴ خورشیدی برابر با ۱۹۶۵ میلادی به سواحل جنوبی دریای خزر، اولین بار اسبچه خزر (اسب کاسپین) را در یکی از روستاهای دور افتاده آمل به صورت تصادفی در حالی که به یک گاری بزرگ بسته شده بود و کیسه‌هایی را جابه‌جا می‌کرد، دید و مورد شناسایی قرار داد و متوجه حضور تعدادی از بقایای این نژاد در آن منطقه شد.

لوئیز ۲ اسبچه خزر را از محلی‌ها خرید و از آمل به تهران آورد. بعد از مدتی آموزش به این اسب، تحت تاثیر رفتار و حرکات آن، همچنین از روی کنجکاوی در ارتباط این اسب‌ها با حجاری‌های تخت جمشید، تصمیم به تحقیق روی این نژاد گرفت.

لوئیز فیروز با فرستادن نمونه خون، استخوان و موی این اسب به اروپا به نتایج جالبی دست یافت؛ این که اسب کاسپین قدیمی‌ترین اسب خونگرم دنیاست. شواهد ژنتیکی، گرافیکی و استخوان شناسی و نقوش سنگی روی پلکان‌های تخت جمشید و مهرها و مجسمه‌های بر جا مانده از آثار تمدن‌های باستانی همگی دال بر وجود اسب کاسپین از زمان‌های دور است.

سال ۱۳۴۵ با ورود اولین اسب به ایالت ویرجینیای آمریکا حرکت گسترش این نژاد به سایر نقاط جهان آغاز شد. سال ۱۳۴۹ چهار راس به جزایر برمودا (در غرب اقیانوس اطلس متعلق به انگلیس) و در سال ۱۳۵۰ یک جفت نریان و مادیان به نام‌های رستم و خورشید به پرنس فیلیپ ولیعهد انگلستان اهدا شد که از طریق مجارستان به آنجا منتقل شدند.

همه پای کار

مدیر انجمن ملی حفاظت از اسب کاسپین   اظهار کرد: اگر به دنبال ثبت جهانی و معرفی اسب کاسپین برای افکار عمومی هستیم همه باید پای کار باشند.

محمد جواد دهقان گفت: در شرایط فعلی باید از روش های مختلف در جهت معرفی اسب کاسپین استفاده شود و قابلیت های این گونه در خطر انقراض برای افکار عمومی روشنگری شود.

وی با بیان این مطلب که بر اساس بررسی‌های ژنتیکی ثابت شد که اسب کاسپین قدیمی‌ترین نژاد زنده رام شده در جهان محسوب می‌شود، اظهار کرد: احیای دوباره این اسب در جنگلهای هیرکانه بازگشت اصالت پنج هزار ساله به هیرکانی است.

وی گفت: تعداد این نوع اسب در جهان بسیار کم است و در کشور ما تا کنون حدود ۸۸ راس آن به ثبت جهانی رسید که این آمار باید افزایش یابد.

مدیر انجمن ملی حفاظت از اسب کاسپین با بیان این که در کل کشور تعداد این نوع اسب ۳۳۰ راس است، اظهار کرد: همه دوست‌داران میراث کهن باید تلاش کنند تا تعداد این گونه نادر در کشور ما بیشتر از آمار فعلی افزایش یابد.

وی افزود: با توجه به این که اسب کاسپین کوچک‌تر از گونه‌های دیگر اسب در کشور است برای استفاده در سوارکاری کودکان و نوجوانان بسیار مطلوب است و این ظرفیت مناسبی برای مناطق گردشگری محسوب می شود.

در حال حاضر روستای کمدره از توابع بخش دشت‌سر آمل در مازندران خاستگاه اصلی اسب کاسپین یا اسبچه خزر است. این گونه جانوری با تلاش‌هایی که در این روستا انجام شد و پیگیری انجمن ملی حفاظت از کاسپین به ثبت ملی رسیده تا از این حیوان ارزشمند و کهن‌ترین نژاد اسب به عنوان بخشی از هویت تاریخی مازندران و شمال کشور حفاظت شود.

اسب کاسپین یا اسبچه خزر با قدمت بیش از پنج هزار سال که با نام‌های دیگری چون اسبچه خزر و گیلِ اسب نیز شناخته شده است در تاریخ و فرهنگ مازندران نیز قدمتی به بلندای تاریخ دارد.

این اسب با پرونده "اسب کاسپین، مهارت های سنتی، پرورش ونگهداری" با شماره ۲۸۷۸ روز ۱۶ /۰۷/ ۱۴۰۲ در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است.

اسب خزری یا کاسپین، همان‌طور که از نامش پیداست، به اکوسیستم مناطق شمالی ایران تعلق دارد. سال ۱۳۹۰ در گوهرتپه مازندران گورستانی متعلق به سه هزار و ۴۰۰ سال قبل از میلاد کشف شد که در آن فسیل‌های اسب خزری وجود داشت. همچنین کتیبه‌هایی در مناطق تخت جمشید وجود دارد که تصویر این اسب ایرانی را نشان می‌دهد. امپراتوری عظیم ایران در گذشته، به نیروهای حیوانی قوی برای حمل‌و نقل احتیاج داشته و از این اسب کمک می‌گرفته است.

تا سال ۱۳۴۵، اسب کاسپین فقط در ایران وجود داشت. سپس این حیوان زیبا به سایر مناطق جهان از جمله آمریکا و اروپا نیز راه یافت. در حال حاضر اسب خزری در مناطق شمالی ایران پراکنده است. این مناطق شامل نواحی شمال شرقی ایران از جمله ترکمن‌صحرا و مناطق شمال غربی مانند آستارا و تالش است. در گذشته به این نژاد اسبچه خزری نیز گفته می‌شد، اما امروزه ثابت‌ شده که این نژاد یک اسب کامل است.

اسب کاسپین زیبا دارای بدنی متناسب است، اما مانند بسیاری از نژادها بدن پر و تنومندی ندارد. به همین خاطر به او اسبچه یا اسب مینیاتوری هم گفته می‌شود. البته مینیاتوری بودن این نژاد خیلی مشهود نیست و نمی توان به راحتی تفاوت بدنی آن را با سایر اسب‌ها تشخیص داد. اسب نژاد کاسپین دارای استخوان‌بندی محکم، سم بیضی و سفت، سر کوچک، چشمان درشت و برجسته، گوش‌های ایستاده و بافاصله و پیشانی محدب است.

پوست نژاد خزری بسیار براق، درخشان و نازک است و یال و دم ظریف اما پرپشت و صاف دارد. اسب خزر به رنگ‌های سفید، سیاه، نیلی، خاکستری و قهوه‌ای تیره و روشن دیده می‌شود. ازنظر ظاهری این اسب شباهت زیادی به نژادهای آخال تکه و عربی دارد. قد اسب بالغ به طور میانگین ۱۱۷ تا ۱۲۷ سانتی‌متر و وزن آن ۲۵۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم است. طول عمر این اسب در صورت مراقبت و نگهداری صحیح به ۲۵ تا ۳۰ سال می‌رسد.

هوش و تمایل اسب خزری برای یادگیری مهارت‌های جدید، شگفت‌انگیز است. این نژاد به طور کلی رفتار دوستانه‌ای دارد و هم با تازه‌کارها و هم با بچه‌ها به خوبی ارتباط برقرار می‌کند. راه رفتن اسب کاسپین بیشتر با نام شناور معروف است زیرا بسیار با وقار و نرم حرکت می‌کند. آن‌ها علاوه بر بدن عضلانی و قوی، بسیار چابک هستند و تحرک بالایی دارند. همین امر منجر به پرش‌های بلند و بدون نقص اسب خزری شده است. اسب‌های کاسپین مانند اجداد خود در ایران باستان عاشق کشیدن کالسکه و گاری هستند.

منبع: ایرنا