پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، مسیر‌های کریدور شرق-غرب دچار تحولاتی شدند که برای بعضی از کشور‌ها منفعت و برای بعضی دیگر، خسارت به همراه داشت. 

مسیر شمالی چین-اروپا، مسیری که چین را از طریق روسیه به اروپا وصل می‌کرد، با تحریم‌های اتحادیه اروپا دچار اختلال شد. پس از آن، با توجه به همسایگی چین با قزاقستان و مراودات ترانزیتی قبلی، قزاقستان به هاب ترانزیتی چین تبدیل شد به طوری چند هفته اخیر، KTZ، راه آهن قزاقستان، اعلام کرد که به دلیل شلوغی بیش از حد گذرگاه‌های مرزی قزاقستان و چین، مجددا ممنوعیت قبلی تردد کانتینر‌های ورودی را تا پایان ماه در گذرگاه دوستیک تمدید می‌کند.

عملکرد قابل توجه قزاقستان در مسیر ترانزیتی چین-اروپا

براساس گزارش راه آهن قزاقستان، در ۸ ماه نخست ۲۰۲۴، حمل و نقل بار از طریق گذرگاه ریلی دوستیک – آلاشانکو، به ۹.۱ میلیون تن رسیده است که رشد ۲۰ درصدی را تجربه کرده است. همچنین گذرگاه‌های اصلی چین و قزاقستان، آلاشنکو و خورگوس هستند که در سال ۲۰۲۳، تقریبا نیمی از ۱۷۰۰۰ قطار مسیر چین-اروپا را به خود اختصاص داده اند.

در راستای شکوفایی ترانزیت زمینی و کاهش ازدحام در کریدور شرق-غرب، اخیرا قزاقستان اقداماتی را طراحی یا انجام داده است. ساخت خط ریلی ۱۳۰ کیلومتری در آلماتی به منظور کاهش ۴۰ درصدی ترافیک بار در هاب آلماتی، افزایش ظرفیت مویتنی-دوستیک که اتصال چین به قزاقزستان را از طریق آلاشانکو فراهم می‌کند، برنامه ریزی برای آغاز ساخت یک خط ریلی جدید از ایاگوز به بختی در شمال شرق قزاقزستان به منظور ایجاد گذرگاه مرزی ریلی جدید، توافق راه آهن قزاقستان و بندر لیانیونگنگ برای ساخت یک هاب کانتینری در بندر آکتائو که ظرفیت کانتینری آن را به ۳۰۰ هزار TEU می‌رساند، ترجیح ترانزیت بر صادرات در راه آهن قزاقستان (به عنوان نمونه ممنوعیت موقت صادرات کالا‌های کشاورزی قزاقستان از طریق ریل به چین به دلیل ازدحام در گذرگاه‌های مرزی با چین) و سایر موارد، از جمله این اقدامات هستند.

مزایای موقعیت جغرافیایی ایران در مسیر چین-اروپا را نمی‌توان نادیده گرفت. در این راستا، کارشناس حمل و نقل و ترانزیت محمد مهدی کریمی قهی می‌گوید که با توجه به آن که حمل زمینی و یکپارچه کالا به خصوص ریلی، برای بازرگانان اهمیت ویژه‌ای داشته است، ایران می‌تواند با مسیر شرق-غرب عبوری از خاک خود، دور زننده بی ثباتی‌های سیاسی، ظرفیت پایین مسیر ترانس کاسپین، عبور از دریا و افزایش تخلیه و بارگیری و همچنین افزایش زمان و هزینه انتقال کالا را کاهش دهد. 

این کارشناس معتقد است، همچنین این مسیر علاوه بر حمل و نقل زمینی یکپارچه، عبور از کشور‌های کمتر و ایجاد فضای امن‌تر برای بازرگانان را در اختیار ذینفعان این کریدور قرار می‌دهد. کمیسین مشترکی با کشور‌های چین، قزاقستان، ترکمنستان و ترکیه با محوریت ایران، می‌تواند کریدور شرق-غرب عبوری از ایران را احیا کند.

احیای کریدور شرق-غرب عبوری از مسیر ایران، بازی برد-برد ایران و چین

با احیای کریدور شرق-غرب عبوری از مسیر ایران، بازار ترانزیتی ۳۰ میلیون تنی در زنجیره ارزش جهانی که بازیگران اصلی آن دو قطب اقتصادی چین و اتحادیه اروپا هستند، نصیب ایران می‌شود. 

اهمیت ایران به عنوان شاهراه تجارت جهانی، شهرتی چند هزار ساله دارد و جاده ابریشم گواهی بر این واقعیت است؛ جاده‌ای که امروز چین به عنوان دومین ابرقدرت اقتصادی جهان، در تلاش است تا آن را در قالب ابتکار کمربند-راه (BRI) دوباره احیا کند. 

بدون تردید موقعیت و جغرافیای ایران در این طرح تجاری بزرگ را نمی‌توان نادیده گرفت؛ زیرا دسترسی چین به بازار‌های اروپا، آمریکا، آفریقا و غرب آسیا، در شرایط کنونی عمدتا از طریق دریایی صورت می‌گیرد که صرفه نظر از مسافت طولانی و زمان بر بودن، ریسک‌های امنیت این مسیر دریایی نیز همچنان باقی است که بازرگانان چینی با تحولات، قدرت نمایی و مداخله جویی برخی کشور‌ها از جمله آمریکا، دست و پنجه نرم می‌کنند؛ بنابراین استفاده چین از مزیت جغرافیایی ایران و حضور ایران در این زنجیره ارزش جهانی، بازی برد-برد را برای طرفین شکل می‌دهد.

منبع: فارس