امروزه با توجه به افزایش استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در بین اقشار مختلف جامعه، آگاهی داشتن از نحوه استفاده از این رسانه‌ها برای همه افراد امری ضروری به حساب می‌آید تا بتوانند با توجه به زمانی که صرف می‌کنند، حداکثر استفاده را داشته و درست یا نادرستی این اطلاعات را تشخیص دهند. کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. با پیشرفت فناوری و افزایش دسترسی کودکان و نوجوانان به رسانه‌ها، به خصوص حضور در اکثر شبکه‌های اجتماعی، ضرورت این امر دو چندان می‌شود؛ بنابراین باید در این زمینه به کودکان و نوجوانان آگاهی‌های لازم را بدهیم تا آنها بتوانند توانایی شناسایی انواع مختلف رسانه و درک انواع پیام‌ها را داشته باشند. این موضوع تحت عنوان سواد رسانه‌ای برای کودکان مطرح می‌شود.

در دنیای اشباع شده از رسانه‌های مختلف، با سواد بودن مستلزم تسلط بر مجموعه‌ای از مهارت‌ها فراتر از خواندن و نوشتن است. به محض این که کودکان شروع به استفاده از رسانه‌ها می‌کنند، سواد رسانه‌ای ابزار قدرتمندی برای کمک به بهبود درک و تجربه یادگیری آنهاست. هر رسانه وسیله‌ای است که از طریق آن پیامی برای مخاطب ارسال می‌شود. آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان و نوجوانان نه تنها از آنها در مقابل اثرات منفی رسانه‌ها محافظت می‌کند، بلکه به شکلی فعال و هوشمند در استفاده از رسانه‌ها و ارتباطات رسانه‌ای، آنها را تربیت می‌کند. به این بهانه با سالومه حاج آقایی روانشناس بالینی به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید: 

سواد رسانه‌ای برای کودکان و نوجوانان به چه معناست؟

منظور از رسانه، رسانه‌های سنتی مثل رادیو و تلویزیون، بیلبورد‌های تبلیغاتی حاشیه بزرگراه‌ها، پیام‌های متنی ساده گوشی‌ها، شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های کامپیوتری، انواع تبلیغات و ... است.

سواد رسانه‌ای مهارت مهم زندگی در قرن حاضر برای کودکان و نوجوانان است. مهارتی برای درک پیام‌ها در رسانه‌ها است.

ضرورت استفاده از سواد رسانه‌ای برای کودکان و نوجوانان چیست؟

خانواده‌ها سعی می‌کنند تا به فرزندان‌شان آموزش‌های مختلفی مانند آموزش‌های درسی، موسیقی، زبان، مهارت‌های ورزشی و ... را بیاموزند، تا از این طریق آنها، بهتر بتوانند درآینده به صورت مستقل زندگی خود را مدیریت کنند. یکی از آموزش‌های ضروری و مناسب با شرایط کنونی زندگی انسان، آموزش سواد رسانه‌ای و مهارت‌های مرتبط با آن است، زیرا که بخش زیادی از زندگی روزمره ما را، تعامل با انواع رسانه‌ها تشکیل می‌دهند.

مقابله با اخبار جعلی و اطلاعات غیرقابل اعتماد یکی از این ضرورت‌هاست. این مهارت به فرزند ما کمک می‌کند تا بتواند از بین حجم انبوه اخبار و اطلاعاتی که از سوی رسانه‌ها به آنها داده می‌شود، اخبار صحیح را از ناصحیح تشخیص داده و خود را در برابر آسیب‌های ناشی از مواجهه با اطلاعات نادرست مصون دارند. با داشتن سواد رسانه‌ای، رسانه‌ها توانایی کنترل و جهت‌دهی افکار شما را ندارند. شما هستید که با آگاهی کافی شرایط را تحت کنترل خودتان در می‌آورید.

توسعه تفکر انتقادی مورد دیگری است که باید به آن اشاره کرد. تفکری منطقی است که برتصمیم گرفتن درباره این که چه چیزی را باور کنیم یا انجام دهیم، تمرکز دارد.

توانایی تشخیص اخبار جعلی مورد بعدی است، آموزش تفکر انتقادی در مورد رسانه‌ها به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا اطلاعاتی را که با آنها مواجهه می‌شوند، تجزیه و تحلیل و ارزیابی کنند. نحوه تفکر ما را بهتر می‌کند. ما را به نتایج درست‌تری می‌رساند. پرسیدن سوال مناسب، پیدا کردن اطلاعات ضروری، جمع‌بندی ارائه استدلال منطقی و نتیجه مطمئن از جمله این موارد است.

کودکان هرروز با منابع مختلف اطلاعاتی مواجه می‌شوند. باید از سنین پایین با استفاده آگاهانه از رسانه‌ها، آشنا شوند. فرزندتان یاد می‌گیرد که محتوای خاص را به طور مناسب ارزیابی و پردازش کند.

سواد رسانه‌ای فرزندان را قادر می‌سازد تا اطلاعات خاص را از میان طیف وسیعی از انتخاب‌های رسانه‌ای انتخاب کرده که از نظر علاقه و سودمندی برای آنها جذاب باشد؛ بنابراین مصرف رسانه به طور تصادفی اتفاق نمی‌افتد، بلکه فرزندان آن را انتخاب می‌کنند.

برای آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان و نوجوانان از چه روش‌هایی می‌توان استفاده کرد؟

تشویق به گفتگو یکی از این روش‌هاست. در واقع شنونده خوب بودن و صحبت کردن با فرزندان‌مان آنها را تشویق می‌کند تا منابع را زیرسوال برده و دیدگاه‌های مختلف را قبل از اظهارنظر در نظر بگیرند.

یکی از آموزش‌های ضروری و مناسب با شرایط کنونی زندگی انسان، آموزش سواد رسانه‌ای و مهارت‌های مرتبط با آن است، زیرا که بخش زیادی از زندگی روزمره ما را، تعامل با انواع رسانه‌ها تشکیل می‌دهندآموزش ارزیابی منابع روش دیگری است؛ بنابراین مواردی مانند تشویق به استفاده درست از اطلاعات، تشخیص اطلاعات درست و نادرست، فراوانی اطلاعات موجود به صورت آنلاین، آموزش به کودکان درباره نحوه شناسایی منابع معتبر، بررسی اطلاعات واقعی و تشخیص اطلاعات غلط بسیار مهم هستند. کودکان باید به خوبی آموزش ببینند تا بتوانند از رسانه ایمن و معقول استفاده کنند.

از سنین پایین آموزش را شروع کنند. والدین باید به فرزندان خود کمک کنند تا راه خود را پیدا کنند و از آنها در برابر خطرات خاص محافظت کنند.

برای اجرای موفقیت‌آمیز سواد رسانه‌ای کودکان و نوجوانان همکاری بین اقشار مختلف جامعه (والدین، معلم‌های مدارس، رسانه‌ها) ضروری است. باید به فرزندان‌مان آموزش دهیم که استفاده نادرست آسیب می‌زند و همچنین مدیریت زمان استفاده را به آنها بیاموزیم.

چه محتوایی مناسب فرزند ما است؟

تاثیرات مخرب برخی رسانه‌های غیراخلاقی را برای فرزندمان توضیح دهیم. محدودیت سنی را باید در نظر بگیریم. والدین باید با سبک فرزندپروری مقتدرانه نظارت بر فرزندان خود داشته باشند. والدین باید در پیشرفت علم وتکنولوژی همگام با فرزندان خود باشند.

آمار‌ها نشان می‌دهند در سه سال اخیر کودکان ۸ تا ۱۲ ساله روزانه ۵/۵ ساعت و نوجوانان ۱۳ تا ۱۸ ساله روزانه ۸/۵ ساعت از وقت آزاد روزانه خود را صرف استفاده از اینترنت می‌کنند.

استفاده از رسانه‌ها چه مزایایی برای کودکان و نوجوانان دارد؟

رسانه‌ها منبع خوب اطلاعات هستند. اطلاعات و نظریات جدید را می‌توان از طریق آنها بدست آورد. آگاهی ما درباره حوادث و جزئیات، اتفاقات و اخبار روز را افزایش می‌دهند. باعث ارتباط و دوستی‌های جدید و همکاری با کودکان دیگر در پروژه‌های مختلف می‌شوند. به ارتباطات خانوادگی در سراسر دنیا کمک می‌کنند. آگاهی ما درباره اطلاعات پزشکی و سلامت بدن را افزایش می‌دهند.

معایب استفاده از رسانه‌ها برای کودکان و نوجوانان چیست؟

 از جمله این معایب دیرخوابیدن کودکان و نوجوانان، استراحت و خواب ناکافی است، همچنین استفاده بیشتر از پنج ساعت از این رسانه‌ها منجر به اضافه وزن و کم شدن فعالیت حرکتی در کودکان و نوجوانان می‌شود. انجام ندادن تکالیف مدرسه، مورد دیگری است که باید به آن اشاره کرد. پخش شدن اطلاعات شخصی و خصوصی نیز از معایب دیگر آن است. کلاهبرداری و شایعه پراکنی نیز در این فضا بسیار زیاد است. ارتباط با اعضای خانواده‌ها کم‌تر می‌شود. کودکان و نوجوانان از دنیای واقعی دور می‌شوند و افسردگی در بین آنها افزایش پیدا می‌کند. مسائل رفتاری و خشونت افزایش می‌یابد.

آموزش به کودکان درباره حریم خصوصی و شخصی، آنها باید از خطرات احتمالی مرتبط با به اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی، تعامل با غریبه‌ها و شرکت در فعالیت‌ای آنلاین آگاه باشند. رفتار مسئولانه را تشویق کنید و آنها را راهنمایی کنید که چگونه از حریم خصوصی خود محافظت کنند.

منبع: ایسنا