رئیس‌جمهور سند ملی توسعه صنایع دستی کشور مصوب جلسه ۹۰۳ در تاریخ ۶ شهریورماه ۱۴۰۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی را به وزارتخانه‌های مربوطه ابلاغ کرد. این سند بر اساس مصوبه ۴۹۱ و ۴۹۵ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده بود.

متن کامل سند ملی توسعه صنایع دستی کشور به شرح زیر است:

مقدمه

صنایع دستی ایران، مجموعه‌ای از صنایع هنری و سنتی است که ضمن رعایت ضوابط شرعی و قانونی با محوریت خلاقیت، ذوق و زیبایی‌شناسی در هر واحد آن، با بهره‌گیری از مواد اولیه قابل دسترس؛ تولید می‌شود. فرآیند ساخت، پرداخت و تولید این هنر- صنعت‌های مبتنی بر حکمت، معنویت و عرفان، به صورت فردی یا گروهی، عمدتاً با دست و با کمک ابزار خاص انجام می‌گیرد [۱]. محصولات صنایع دستی، اشیائی کاربردی- تزئینی هستند که از مواد اولیه در دسترس با قابلیت تولید گسترده و قابل عرضه در بازار تولید می‌شوند.

ایران؛ در میان کشور‌های جهان؛ رتبه نخست را به لحاظ شهر‌ها و روستا‌های جهانی صنایع دستی دارا است. با این جایگاه، ظرفیت لازم برای کسب رتبه اول در صادرات صنایع دستی به خوبی برای کشور فراهم است. ضمناً؛ تحولات فناورانه، حقیقتی گریزناپذیر است که بر عموم حوزه‌ها و صنایع، از جمله صنایع‌دستی اثرگذار خواهد بود. طراحی نظام سیاستی و راهبرد‌هایی متناسب با این تحولات فناورانه به ویژه در فناوری‌های هوش مصنوعی، زنجیره بلوک، متاورس و اینترنت اشیاء از بایسته‌های این سند است.

صنایع دستی ایران، علیرغم برخورداری از ویژگی‌های منحصر به فرد از جمله آثار معنوی و روحانی، تقویت هویت اسلامی ایرانی، ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی، ایجاد قدرت نرم، ارتقای امنیت فرهنگی- اجتماعی و اشتغال‌آفرینی خانواده‌محور؛ از مسائل و مشکلات بسیاری رنج می‌برند و هنوز در متن ادبیات پیشرفت و آبادانی کشور قرار نگرفته‌‏اند.

سند حاضر، به منظور سیاست‌گذاری صحیح برای رونق سرمایه‌گذاری جدی در صنایع دستی و هموارسازی ورود گسترده تولیدات هنرمندان ایرانی در بازار‌های جهانی و در امتداد اقدام ملی ۱۵ راهبرد کلان ۹ سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور، بند ۱۳ ماده ۴ سند تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی و بند ۱۷ سیاست‌های کلی ابلاغی برنامه هفتم جمهوری اسلامی ایران و با هدف اجرایی‌سازی آنها؛ تهیه و تدوین شد.

بخش اول: مبانی، ارزش‌ها و اصول

صنایع دستی ایرانی - اسلامی، ابزار حفظ و بازنمایی فرهنگ بومی و اصالت فرهنگی

صنایع دستی ایرانی - اسلامی برخاسته از بینش و حکمت ایرانی اسلامی

صنایع دستی ایرانی - اسلامی، مؤثر در توانمندسازی زنان، تحکیم خانواده، بهبود معیشت خانوار و پیوند نسلی

صنایع دستی ایرانی - اسلامی، هویت‌بخش، عزت‌آفرین و مؤثر در رفع محرومیت‏‌ها

صنایع دستی ایرانی - اسلامی، ابزار ثروتآفرینی و توسعه اقتصاد هویت‌بنیاد

صنایع دستی ایرانی - اسلامی، ابزار سلیقه‌سازی و پاسخگویی به ذائقه مصرف‌کننده

صنایع دستی ایرانی - اسلامی، مستلزم رونق با استفاده از ظرفیت‌‏ها و توانمندی‌‏های مردم و بخش خصوصی

صنایع دستی ایران - اسلامی، ظرفیت کم‌نظیر برون‌گرایی، صادرات فرهنگی و ویژندسازی هویت ملی

بخش دوم: اهداف

هدف اصلی

۲-۱- حفظ، احیا، ارتقا و روزآمدسازی ارزش‏های معنوی و مادی صنایع دستی در تراز سبک زندگی اصیل اسلامی - ایرانی

اهداف فرعی

۲-۱-۱- افزایش سهم صنایع دستی اصیل ایرانی - اسلامی از تولید ناخالص ملی

۲-۱-۲- توسعه بازار‌های هدف صنایع دستی اصیل ایرانی - اسلامی در سطوح ملی و بین‌المللی

۲-۱-۳- گسترش مخاطبان و افزایش شاغلان و فعالان صنایع دستی اصیل ایرانی - اسلامی

۲-۱-۴- افزایش سرمایه‌گذاری در راستای ارتقاء زنجیره ارزش صنایع دستی اصیل ایرانی - اسلامی

۲-۱-۵- توجه به فناوری‌های نوین بر پایه میراث فرهنگی و تولید محصول اصیل و نوآورانه

۲-۱-۶- حمایت از هنرمند، توانمندسازی صنعتگر و تشویق بازرگانان حوزه صنایع دستی اصیل ایرانی - اسلامی

۲-۱-۷- راهبری و اثرگذاری بر مکاتب هنری صنایع دستی جهانی

۲-۱-۸- نشان‌سازی صنایع دستی ایران در سطح جهانی به عنوان نماد سنتی و فرهنگی ایران

۲-۱-۹- حفظ و تقویت سرمایه نمادین صنایع دستی در حوزه‌های تمدنی

۲-۱-۱۰- شناسایی و حمایت از راه‌اندازی و احیاء صنایع دستی در معرض فراموشی

بخش سوم: مسائل

۳-۱- عدم یکپارچگی فرابخشی در موضوع صنایع دستی و ضعف هماهنگی میان‌بخشی دستگاه‌ها و نهاد‌های دولتی و غیردولتی و ضعف هماهنگی درون‌بخشی به ویژه در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی

۳-۲- فقدان ادبیات و نظریات پشتیبان حکمرانی در صنایع دستی و فعال نبودن مراکز پژوهشی و اندیشکده‌ای در این عرصه

۳-۳- ضعف در طراحی و به‌روزرسانی محصولات با توجه به تغییر سبک زندگی و سلیقه بازار مصرف با تأکید بر حفظ اصالت و پیام هویتی

۳-۴- فقدان زیرساخت‌های حکمی- فلسفی بر مبنای دال‌های نمادین و نقوش برخاسته از بینش ایرانی - اسلامی

۳-۵- ضعف نظام جامع آموزشی و سیاستگذاری آموزشی تولید دانش و آموزش مهارت‌های مرتبط با صنایع دستی

۳-۶- فقدان شرکت‌های بزرگ در زنجیره ارزش صنایع دستی

۳-۷- فقدان نظام ارزیابی کیفی و ارزش‌گذاری کمی صنایع دستی

۳-۸- فقدان نظام حقوقی متناسب با ظرفیت‌های صنایع دستی به ویژه در زمینه صادرات

۳-۹- فقدان نظام حمایتی و توانمندسازی از جمله کم‌توجهی به منزلت اجتماعی چهره‌های برتر و پیشکسوتان صنایع‌دستی و فقدان نظام‌های تکریم منطقی و پایدار

۳-۱۰- حضور کمرنگ در عرصه‌های بین‌المللی و ضعف ارتباط با مجامع جهانی فعال در این حوزه

۳-۱۱- فقدان نظام آماری، رصد و آمایش منسجم تنوع صنایع دستی در کشور در جهت تقویت و توسعه آنها

۳-۱۲- ضعف بهره‌وری در تولید، کیفیت تولید و دسترسی به مواد اولیه

۳-۱۳- فقدان رویکرد اقتصادی به ظرفیت‌های صنایع دستی و ضعف ویژندسازی وتبلیغات

۳-۱۴- خلأ اطلس حاصل از آمایش سرزمینی ظرفیت‌های تولید کمی صنایع دستی بومی

۳-۱۵- سهم ناچیز صنایع دستی در سبد مصرف خانوار ایرانی (۰۳/۰ درصد از میانگین هزینه‌کرد هر خانوار در سال ۱۴۰۱)

۳-۱۶- بالا بودن قیمت محصولات صنایع دستی در رقابت با تولیدات خارجی و وجود محصولات تقلیدی و تقلبی با قیمت‌های ناچیز