انفجار بمب در خودروی یک دیپلمات اسرائیلی در دهلی‌نو نشان می‌دهد هند برای تعدیل و مدیریت روابط خود با آمریکا و اسرائیل از یک سو و ایران از سوی دیگر چه کار دشواری را باید انجام دهد. ایران دخالت در این بمب‌گذاری را انکار کرده است؛ اما این حادثه معادله‌ای را پیچیده می‌کند که هند سال‌ها به خوبی از پس مدیریت آن برآمده است. با افزایش فشارهای آمریکا علیه ایران، دولت هند بیشتر و بیشتر خود را در موقعیتی پیچیده می‌بیند: وابستگی این کشور به نفت ایران و عدم تمایلش به پیوستن به تحریم‌ها علیه ایران، هند را با یکی از اولویت‌های امنیت ملی واشنگتن در تضاد قرار داده است.

بی‌طرف ماندن در یکی از شدیدترین رقابت‌های جهان، به مراتب دشوار شده است. اکنون نه تنها امکان ایجاد جبهه‌ای متحد جهت فشار بر تهران برای رها کردن برنامه غنی‌سازی اورانیوم، بلکه شراکت پرسود میان بزرگ‌ترین کشورهای دموکراتیک جهان [منظور: هند و آمریکا] نیز به خطر افتاده است. «ریچارد فاونتاین» عضو ارشد «مرکز امنیت جدید آمریکا» در واشنگتن، می‌گوید: «می‌توانیم از برخورد دو قطار آمریکا و هند جلوگیری کنیم؛ اما این کار نیازمند جدیت و تلاش است.»

ایران دومین منبع بزرگ نفت خام هند است و متخصصین می‌گویند که تغییر این منبع، دشوار و احتمالاً پرهزینه خواهد بود. با کاهش سرعت پیشرفت اقتصادی هند و همچنین افزایش قیمت‌های جهانی نفت، دهلی‌نو تمایلی ندارد این هزینه‌ها را بپردازد. هند همچنین از آن‌جا که نمی‌خواهد در امور سایر کشورها دخالت کند، دوست ندارد به ائتلافی به رهبری آمریکا و علیه یک کشور مسلمان ملحق شود؛ اقدامی که از نظر سیاسی [در هند] محبوب به شمار نمی‌آید. «رانجان ماتای» ویزر خارجه هند، ماه گذشته اعلام کرد: «ما تحریم‌های سازمان ملل [علیه ایران] را پذیرفته‌ایم. در قبال تحریم‌های دیگر مسئولیتی نداریم؛ و این موضع را نمی‌پذیریم.»

هند در سال‌های اخیر به آهستگی شروع به جایگزین کردن نفت ایران کرده است؛ سهم واردات نفت هند از ایران در سال‌های 2010 و 2011 نسبت به دو سال قبل از آن، از 4/16 درصد به 3/11 درصد رسیده است. «ماتای» همین هفته در انجمنی در واشنگتن اعلام کرد که این مقدار از سال 2011 تا کنون به «اندکی زیر 10 درصد» رسیده است.

«شاشانک جاشی» عضو [اندیشکده] «روسی» در لندن، می‌گوید: «دلایل محکم و باسابقه‌ای برای روابط خوب هند با ایران وجود دارد و این دلایل همچنان نیز پابرجا است.

البته، بسیاری نیز می‌گویند این تصور که هند روابط خود با ایران در بحث انرژی را کاملاً قطع کند، واقع‌گرایانه نیست. حتی قرار است در همین ماه هیئتی از هند به تهران برود تا راهی برای فرار از تحریم‌های بین‌المللی به رهبری آمریکا پیدا کنند؛ این تحریم‌ها پرداخت هزینه نفت ایران را برای هند دشوار کرده است.

چندی پیش هم سفیر ایران در هند اعلام کرد که دو کشور توافق کرده‌اند تا 45 درصد از مبلغ به روپیه هند پرداخت شود؛ ارزی که به طور کامل قابل تبدیل نیست و معمولاً برای چنین معامله‌ای مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؛ که نشان می‌دهد تهران آماده است تا به منظور حفظ جریان نفت به هند، تا حدی کوتاه بیاید.

هند نیز تمایلی ندارد تا، آن‌گونه که آمریکا می‌گوید، وابستگی خود را به واردات نفت از عربستان افزایش دهد. عربستان سعودی هم اکنون نیز بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت هند است؛ اما نقش این کشور در رواج دیدگاهی رادیکال از اسلام در منطقه، در [مقامات] هند سوءظن به وجود آورده است.

«سیدهارت واراداراجان» از متخصصین امور استراتژیک و ویراستار روزنامه «هندو»، می‌گوید: «ما با عربستانی‌ها صحبت می‌کنیم؛ اما چرا باید خود را به انرژی آن‌ها بیش از حد وابسته کنیم، در حالی که معتقد نیستیم این کشور از نفوذ خود در جنوب آسیا در جهت مثبتی استفاده می‌کند؟ فکر نمی‌کنم هند مایل باشد تا به خاطر فشار [غرب] موقعیت خود را به عنوان یکی از مشتریان بزرگ نفت ایران از دست بدهد.»

از دیدگاه هند هر تلاشی برای منزوی کردن ایران خطرناک است و نتیجه عکس می‌دهد. هند روابط تاریخی و فرهنگی طولانی با ایران عمدتاً شیعی دارد و در میان بیش از 150 میلیون مسلمان هند، ده‌ها میلیون نفر شیعه هستند. هند همچنین عمیقاً نگران پیامدهای بروز درگیری احتمالی میان غرب و ایران است؛ به ویژه اگر این درگیری موجب تشدید تنش‌های فرقه‌ای میان اهل سنت و شیعیان در منطقه شود.

«رانجیت سینگ کالها» سفیر سابق هند در عراق، می‌گوید: «بسیاری از مناطق نفت‌خیز تحت حکومت‌های شیعه هستند. کش‌مکش‌های فرقه‌ای است که باعث ایجاد مشکل می‌شود؛ ما از این نگران هستیم. این کش‌مکش‌ها ممکن است همه منطقه را آشفته کند.»

درگیری با ایران همچنین ممکن است آمریکا را مجبور به همکاری بیشتر با پاکستان کند؛ در قالب آن چه بسیاری «مجموعه نظامی - جهادی» می‌نامند.

همین هفته، «ماتای» تا آن‌جا که می‌شد، نگرانی‌های هند را در قالب دیپلماتیک بیان کرد. وی در حضور جمعی از اعضای «مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل» گفت: «صلح و ثبات و جو اعتدال در منطقه برای ما بی‌نهایت حیاتی است».

تحلیل‌گران می‌گویند منظور «ماتای» این است که بین بد و بدتر، هند، ایران مجهز به سلاح هسته‌ای را به جنگ ترجیح می‌دهد. اما موضع دولت هند در این میان مورد انتقاد واقع شده است.

«واراداراجان» می‌گوید هند باید با دو طرف [ایران و آمریکا] بیشتر صحبت می‌کرد و آن‌ها را از درگیری منصرف کند و «نماینده‌ای قوی و مستقل برای عقل‌گرایی در منطقه» می‌بود و همان نقش جهانی را به عهده می‌گرفت که عضویت دائم شورای امنیت از این کشور انتظار دارد.

«فونتاین» می‌گوید این تصور که هند همه واردات نفت خود از ایران را قطع کند، غیر واقع‌گرایانه است؛ با این حال، راهی میانه نیز وجود دارد. دهلی‌نو می‌تواند «تصویری فراهم کند از آن‌چه در منطقه اتفاق می‌افتد و همچنین پیام‌ها [ی غرب] را منتقل نماید».

وی تصریح می‌کند: «اما باید در مورد سیاست‌های هند و آمریکا [در قبال ایران] دقیق باشیم. وارد کردن علنی فشار به هند برای برخورد با ایران نتیجه‌ای را که آمریکا می‌خواهد در پی ندارد... سؤال این است که چگونه باید با هند به عنوان شریک همکاری کنیم».ن2