به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران به نقل از سرزمین خبر، وزارت راه و شهرسازي ، حتي پيش از ادغام و در دولت هاي مختلف، ‌يد طولانی در اجراي پروژه هاي طویل نه از بعد مسير بلکه در بعد زمان دارد که از جمله آن ها مي توان به فرودگاه بين المللي امام خميني(ره) و آزاد راه تهران- شمال اشاره کرد. در اين ميان پروژه برقي کردن خط ريلي تهران مشهد اگرچه هنوز آغاز نشده است و طبق آخرين اعلام مسئولان هنوز در مرحله مطالعاتی است اما حدود 8 سال از مطرح شدن طرح و حدود 5 سال از تصويب آن مي گذرد.

طرح ملی برقی کردن خط راه آهن تهران - مشهد که يکي از آرزوها و اهداف بلند صنعت حمل و نقل کشور از سال‌ها قبل بوده است در تیر ماه سال 1386 در قالب قانون توسعه حمل و نقل عمومی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که بر اساس آن قانون مقرر شد 3 ساله زمان سفر به مشهد با 7 ساعت کاهش به 5 ساعت برسد.

به گفته مدیر کل تدارکات راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران مهم‌ترین اهداف پیش روی این طرح افزایش سرعت قطارها در مسیر به 200 کیلومتر در ساعت برای ناوگان مسافری و 120 کیلومتر در ساعت برای ناوگان باری است.

کاهش زمان سیر به 6 ساعت در بخش مسافری، افزایش ظرفیت حمل مسافر به 50 میلیون نفر در 2 فاز (فاز اول 20 میلیون نفر) و افزایش ظرفیت حمل بار به 11.7 میلیون تن در سال در دو فاز (فاز اول 5 میلیون تن) از دیگر اهداف پیش روی اجرای این پروژه است.

برخي مسئولان از به بهره برداري رساندن اين طرح تا پایان سال 92 خبر مي دهند اما سوال این است که آيا طرحي که 8 سال زمان برده تا مطالعه و مناقصه آن برگزار شود يک سال و نيمه به بهره برداري خواهد رسيد؟

آغاز مطالعات از سال 82

مطالعه خط تهران مشهد که کليه پيش نيازهاي فني از جمله دو خطه بودن، علايمي شدن و قابليت ارتقاي سرعت را داراست، در سال 1382 در معاونت برنامه ريزي راه آهن آغاز شد اما به مرحله اجرايي شدن نرسيد؛ تا آن که پس از اثبات اقتصادي بودن طرح، در سال 1385 در سفر اول هيئت دولت به استان خراسان رضوي تصويب و مدت زمان اجراي آن از زمان امضاي قرارداد 30 ماه اعلام شد.

اين طرح در تيرماه سال 1386 نيز به تاييد معاونت برنامه ريزي و نظارت راهبردي رياست جمهوري رسيد .در ابتدا گفته شد این پروژه به کنسرسیومی از چهار شرکت داخلی شامل تام ایران خودرو، واگن پارس، پرسان وهیربدان داده می شود تا قطار برقی تهران- مشهد ظرف سه سال توسط این کنسرسیوم به بهره برداری برسد.

اما در آبان ماه 1387 از ميان 20 شرکت توانمند اعلام شده براي اجرای این پروژه، برنده مناقصه معرفي شد که به دلیل برخی اتفاقات پیش آمده این مناقصه با دخالت سازمان بازرسي باطل شد.

در دي ماه سال 89 مناقصه برقي شدن اين خط براي دومين بار برگزار و مهلت آن ابتدا تا 12 ارديبهشت و سپس 20 خرداد ماه سال90 تمديد شد.
 

بر اساس اطلاعات موجود، مهر 90 بود که در حاشیه نشست خبری رئیس ستاد مدیریت حمل‌ونقل و سوخت کشور خبر واگذاری برقی کردن قطار تهران-مشهد به قرارگاه خاتم‌الاوصیاء از سوی سید محمد علیزاده، جانشین فرمانده قرار گاه سازندگی خاتم‌الاوصیا رسانه‌ای شد.

پس از اتفاقات آبان سال ۸۷ که مناقصه‌ بین ۲۰ شرکت توانمند باطل شد تا همین چند ماه پیش راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در بازه‌های زمانی معین خبر از اعلام برنده مناقصه این پروژه در آینده‌ای نزدیک می‌داد.پس از آنکه نيکزاد- وزير راه و شهرسازي-اعلام کرد با يکي از فعالان بخش خصوصي براي برقي کردن راه آهن تهران مشهد تفاهم کرده ايم و اين پروژه با سرمايه بالغ بر 4 هزار و 100 ميليارد تومان طي مدت دو سال اجرا مي شود بالاخره مشخص شد قرارداد چهار هزار و ۱۰۰ میلیارد تومانی برقی کردن راه‌آهن تهران-مشهد با قرارگاه خاتم الاوصيا امضا شده است.

 
اجراي پروژه از سوی قرارگاه خاتم الاوصيا

در اين باره نورالله بيرانوند - مجري طرح برقي کردن راه آهن- با بيان اين که اجراي اين پروژه به قرارگاه خاتم الاوصيا واگذار شده است، گفت: مدت اجراي پروژه در فاز اول دو سال تعيين شده است. وي همچنين به متوقف شدن روند برگزاري مناقصه بين المللي اشاره و اضافه کرد: ساخت شبکه بالاسري، خط و تامين ناوگان با سرعت 200 کيلومتر در ساعت از جزئيات اين قرارداد است و در فاز دوم توسعه لوکوموتيو و واگن صورت مي گيرد.

وی همچنین با بیان این‌که قرارداد به صورت قطعی منعقد شده است گفت: در مقابل این سرمایه‌گذاری، بهره‌برداری این خط ‌آهن به مدت 39 سال در اختیار قرارگاه خاتم‌الاوصیا قرار خواهد گرفت.

زمان در نظر گرفته شده برای اجرای طرح چقدر است؟
 
بر اساس این قرارداد زیرساخت‌های برقی کردن این مسیر ریلی باید در مدت دو سال فراهم شود، اتفاقی که تا پیش از این در هیچ جای دنیا روی نداده است.

همان زمانی که خبر واگذاری ساخت این پروژه به قرار گاه سازندگی خاتم‌الاوصیا رسانه‌ای شد، سید محمد علیزاده، جانشین فرمانده این قرارگاه از اختلاف خود با علی نیکزاد، وزیر راه و شهرسازی در خصوص زمان مد نظر دولت برای اجرای پروژه مذکور پرده برداشت.
 

وی با استناد به این‌که سابقه برقی کردن خط‌ آهنی با این وسعت در جهان وجود ندارد، تاکید کرد که حداقل زمان برای برقی کردن قطار تهران-مشهد سه سال است.

بر اساس نرم جهانی برای اجرای چنین پروژه‌ای حداقل پنج سال زمان نیاز است و اتمام پروژه مذکور در ۲۴ ماه رکوردی تاریخی را برای ایران بر جای خواهد گذاشت. اما آیا این هدف رنگ واقعیت به خود می‌گیرد. تقریبا یکماه دیگر به سالروز واگذاری پروژه برقی کردن قطار تهران- مشهد به خاتم‌الاوصیاء مانده است، اما بر اساس اظهارات دست‌اندرکاران این پروژه اقدام چندانی در خصوص آغاز عملیات اجرایی صورت نگرفته است و پروژه هنوز در نقطه صفر درجا می‌زند.

اولین وعده افتتاح قطار برقی تهران- مشهد

اولین وعده افتتاح قطار برقی تهران- مشهد راعبدالعلی صاحب محمدی مدیر عامل راه آهن جمهوری اسلامی ایران داد. وی در2 مرداد امسال در گفت و گویی اعلام کرد قطار برقی تهران-مشهد امسال با هدف افزایش ظرفیت جابجایی مسافر با سرعت اولیه 160 كیلومتر در ساعت به بهره برداری می رسد.

وعده افتتاح اين طرح در سال‌جاري در حالی از سوی مدیر عامل راه آهن داده شد که هنوز طراحي تفصيلي این طرح پايان نيافته و هنوز اجراي آن عملا شروع نشده است.

درست چند روز پس از این اظهارات (5 مرداد امسال) ، صاحب محمدی طی اظهارات دیگری اعلام کرد :عملیات اجرایی پروژه راه آهن تهران- مشهد آغاز شده است ودرباره طولانى شدن طرح مطالعاتى اين پروژه تصريح كرد: برقى كردن قطار در ايران تجربه جديدى بود و در اين راستا مناقصاتى برگزار شد و تلاش هايى صورت گرفت كه به ثمر نرسيد كه باعث شد زمان زيادى براى طرح مطالعاتى و شروع عمليات اجرايى آن صرف شود.

مدیر عامل راه آهن با اشاره به اين كه براى برقى كردن خط آهن تهران - مشهد يك مشاور داخلى و يك مشاور خارجى انتخاب شده است، افزود: در اين پروژه از چهار پيمانكار استفاده شده است. وی همچنین اضافه كرد: سال گذشته مذاكراتى را با يك شركت خصوصى (خاتم الاوصیا) شروع كرديم و اين شركت حاضر شد با سرمايه گذارى ۴۱۰۰ ميليارد تومانى این پروژه را انجام دهد.انجام دهد.

دو هفته پس از این اظهارات صاحب محمدی، نوبت به معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی استاندار خراسان رضوی رسید؛ رضا عبدالملکی هم در 18 مرداد از اتمام پروژه برقی کردن راه آهن تهران - مشهد با ۱۵ میلیارد تومان اعتبار تا پایان سال ۹۱ خبر داد.

پایان سال 92زمان افتتاح راه آهن برقی تهران-مشهد

هنوز چند روزی از وعده مدیر عامل راه آهن برای افتتاح راه آهن برقی تهران- مشهد نگذشته بود که مدیر طرح برقی کردن این خط ریل گفت : با توجه به پیشرفت پروژه برقی کردن راه آهن تهران – مشهد، این خط تا پایان سال 92 به بهره برداری خواهد رسید.

نورالله بیرانوند بیان داشت: قرارداد مشاوره طرح برقی کردن راه آهن تهران – مشهد با یک شرکت صاحب نام اروپایی منعقد شده است تا طراحی جامع و تفصیلی را انجام دهد.

وی همچنین از مشارکت شرکت‌های مشاور متخصص داخلی در اجرای این پروژه در جهت تبادل اطلاعات و انتقال دانش فنی خبر داد و افزود: در همین راستا نقشه برداری و برخی مطالعات توسط متخصصان صاحب نام داخلی انجام می شود.

بیرانوند مبلغ نهایی سرمایه گذاری را 4 هزار و 100 میلیارد تومان اعلام و اظهار داشت:در مرحله اول بخش خصوصی نسبت به سرمایه گذاری 2 هزار و 500 میلیارد تومان و در بازه زمانی 24 ماهه انجام خواهد شد و به این جهت بنا شده که این پروژه تا پایان سال 92 به پایان برسد.

بنا به گفته مدیر کل تدارکات راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران این پروژه بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری بخش خصوصی محسوب می‌شود که 12 زیر پروژه دارد که شامل زیرسازی، اصلاح مسیر، اصلاح هندسی، شبکه برق بالاسری، خطوط انتقال برق، تأمین ناوگان، بهره‌برداری، پست‌های کشش و از این قبیل است.

تاثیرنوسان نرخ ارز در قیمت اجرای پروژه

مجری طرح برقی کردن راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در جدیدترین اظهارات خود با اشاره به روند آغاز طراحی تفضیلی طرح برقی شدن قطار تهران- مشهد با بیان اینکه سرمایه‌گذار تأکید کرده که این پروژه را 24 ماهه به بهره‌برداری می‌رساند، گفت: قرارداد به صورت قطعی و بدون اعمال نوسانات نرخ ارز منعقد شده و قرار است در مقابل این سرمایه‌گذاری، بهره‌برداری خط به مدت 39 سال در اختیار وی قرار گیرد.

بیرانوند با بیان اینکه بهره‌برداری و نگهداری کل مسیر در اختیار بهره‌بردار خواهد بود، اظهار داشت: راه‌آهن سعی دارد مدیریت مسیر را به صورت کامل واگذار کند.

مجری طرح برقی کردن راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در خصوص نوسانات نرخ ارز و تغییرات احتمالی نرخ قرارداد اظهار داشت: تاکنون هیچ مکاتبه‌ای از سوی سرمایه‌گذار مبنی بر میزان تأثیر نرخ ارز در قیمت اجرای پروژه به دست راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران نرسیده است.

مدیر کل تدارکات راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران البته اظهار امیدواری کرده که تأثیرات نرخ ارز در هزینه پروژه به دلیل استفاده از ناوگان داخلی کم باشد.
 

مشکلاتی که تحقق وعده ها را غیر ممکن می کند

یکی از مشکلات عمده‌ای که در مسیر اجرای این پروژه وجود دارد عدم وجود فناوری ساخت تجهیزات و ادوات مورد نیاز این خط ریلی است.
هر چند در حال حاضر شش واگن‌ساز در کشور فعالیت می‌کنند، اما هیچکدام از آنها حتی سابقه تحقیق و توسعه در خصوص طراحی و ساخت واگن‌های مخصوص خطوط برقی را ندارند چه برسد به تولید این قبیل تجهیزات.

البته این فقط یک بعد ماجراست، چراکه به دلیل محدودیت‌های جهانی عملا ورود فناوری‌های مربوط به خطوط برقی به کشور کار سختی است.

همچنین براي خط سريع السير بايد از ابتدا خط جديد ساخته شود و خط موجود تهران - مشهد براي اين منظور كافي نيست. خط جديد نيز بايد به صورت دوخطه و برقي باشد اين موضوعات همراه با سيستمهاي ويژه علايم و ارتباطات و ناوگان مخصوص و لزوم كيفيت بسيار بالاي تجهيزات و مصالح روسازي و كيفيت اجرايي هم هزينه بر است و هم زمان بر.
 
سرانجام این وعده‌ها

در حال حاضر وزارت راه و شهرسازی روی طرح مسکن مهر متمرکز شده و مجالی برای رسیدگی به بخش حمل‌ونقل ندارد. وزارتخانه صنعت نیز در یک سال سپری شده نتوانسته توجه زیادی به صنایع مختلف از جمله صنایع زیرساختی داشته باشد و در راستای حل مشکلات اقتصادی کشور موضوع واردات را پیگیری کرده است.

بر اساس برآوردهای صورت گرفته برای راه‌اندازی راه‌آهن برقی تهران-مشهد۸۰۰ واگن فوق مدرن و ۲۰۰ لکوموتیو نیاز است، هر چند مجموعه راه‌آهن سابقه درخشانی در خصوص استفاده از تولیدات ساخت داخل ندارد، اما بر اساس تاکید وزارت راه و شهرسازی و وزارت صنعت تجهیزات مورد نیاز برای خط ‌آهن مذکور باید از سازندگان داخلی تامین شود.

در این بین باید دید واگن‌سازان داخلی می توانند در مدت زمان یاد شده از عهده این کار بزرگ برآیند؟

آیا وزیر راه و شهرسازی دولت دهم می تواند این پروژه ملی را افتتاح کند؟