رايج‌ترين ماده اي که از آن ، به عنوان سفيد کننده استفاده مي‌شود، آب ژاول است. ماده اصلي و موثر در آب ژاول ، هيپوکلريت سديم (NaOCl) است. هيپوکلريت سديم ، ترکيبي فوق‌العاده قوي است که درصد خيلي کمي از آن (5 درصد) را در آب حل مي‌کنند و با نام‌هاي مختلف و به عنوان سفيد کننده به بازار عرضه مي‌کنند. بنابراين سفيد کننده‌ها و آب ژاول ، همان محلول 5 درصد هيپوکلريت سديم هستند.

آب ژاول را برای گندزدایی و بوزدایی به کار می‌برند. از این ماده در صنعت به عنوان رنگ‌زدا و سفیدکننده پارچه و خمیر کاغذ استفاده می‌شود. در خانه‌ها برای ضدعفونی کردن سبزی‌ها و سفید کردن رخت‌ها به هنگام رختشویی از آب ژاول استفاده می‌کنند. این محلول با نام‌های گوناگون در بازار به فروش می‌رسد.

آب ژاول (مایع سفید کننده و وایتکس نیز گفته می‌شود)محلولی است حاوی درصدی از هیپوکلریت سدیم (NaOCl) در آب.این نسبت بسته به مصارف مختلف، متفاوت است.

آب ژاول ماده‌ای سمی است. رنگ آن نزدیک به زرد و طعم و بوی آن تند است.خاصیت ضدعفونی کننده آب ژاول به دلیل تولید کلر آزاد می‌باشد.چنانچه به اشتباه نوشیده شود باید فورا شیر نوشید.

مزيت آب ژاول اين است که خاصيت ضدعفوني کننده نيز دارد، زيرا يک سفيدکننده کلردار است. افزودن مقدار کمي پربورات به آب ژاول ، قدرت سفيدکنندگي آن را افزايش مي‌دهد. البته بايد توجه داشت که محلول هيپوکلريت سديم ، ناپايدار است و در مجاورت نور و گرما ، يون -OCl تجزيه شده، اکسيژن آزاد مي‌کند و در نتيجه از شدت عمل آن کاسته مي‌شود. لذا بايذ آن را در ظروف مات و نيز دور از گرما نگهداري کرد. همچنين بهتر است محلول‌هاي تازه استفاده شود، زيرا بهر حال در اثر ماندن بسادگي تجزيه مي‌شود. NaOCl ----> NaCl + O2

*** فرایند تولید

آب ژاول را از دمیدن گاز کلر درمحلول سدیم هیدروکسید تهیه می‌کنند. از جمله آزمایش‌هایی که روی آب ژاول انجام می‌شود تعیین مقدار کلر آزاد وتعیین مقدار NaOHاست.

آب ژاول محلولی ناپایدار است ودر اثر حرارت و نور به تدریج خاصیت خود را از دست می‌دهد.

*** تولید به روش تزریق گاز کلر

Cl۲ + NaOH ----> NaClO + NaCl + H۲O

همانطور که از واکنش بالا پیداست، چنانچه گاز کلر را در محلول سود سوزآور وارد کنید، آب ژاول تولید می‌شود. تمامی مخازن و لوله‌های داخل آن که برای تولید مایع سفید کننده بکار می‌روند باید از جنس PVC باشند، زیرا گاز کلر در مجاورت با رطوبت با هر فلزی ترکیب ‌شود باعث خوردگی آن می‌شود.

در داخل مخزن سود را میریزند و از پایین گاز کلر را وارد می‌کنند. میل ترکیبی گاز کلر با سود بسیار زیاد است، به همین دلیل گاز کلر در خلال زمانی که از ته مخزن به سطح مخزن می‌رسد، جذب می‌شود.

در اینجاست که هرچه خروجی گاز کلر از سطح مخزن کمتر باشد نشاندهنده این است که واکنش دارد به خوبی صورت می‌گیرد.

آنچه در رابطه با تهیه آب ژاول به روش فوق اهمیت دارد، دقت در کنترل، به هنگام تولید آن است زیرا چنانچه تزریق کلر قبل از خاتمه عمل متوقف نشود، واکنش برعکس شده و بسرعت دما بالا می‌رود و محصول از بین می‌رود. حسگری که اوپراتور واحد تولید آب ژاول را در قطع به موقع تزریق گاز کلر یاری می‌دهد ORP نام دارد و بر اساس اکسایش /کاهش کار می‌کند.

اگر pH به حدود ۱۲/۲ تا ۱۲ برسد واکنش پایان یافته‌است. از آنجائیکه هرچه محیط سردتر باشد واکنش نیز بهتر صورت می‌گیرد بایستی دقت شود تا دما از ۴۲ درجه سانتیگراد بالاتر نرود. در یک تولید نرمال، گاز کلر از حدود ۲۰ درجه شروع شده و در دمای ۴۲ درجه پایان می‌گیرد.

این محلول را برتوله، کشف کرد و چون نخست در محله ژاول پاریس تولید می‌شد، به آب ژاول معروف شد.

*** تولید در ایران

از آنجا که در ایران این محصول با نام تجاری وایتکس عرضه شده بیشتر با این نام شناخته می‌شود. اگرچه سایر شرکت‌های سازنده آب ژاول از عبارت مایع سفید کننده استفاده می‌کنند. از جمله شرکت های تولید کننده عمده آب ژاول در ایران می‌توان به پتروشیمی شیراز و پتروشیمی بندر امام و پتروشیمی اروند اشاره کرد.

*** روش‌هاي تهيه آب ژاول

متداول‌ترين روش براي تهيه هيپوکلريت سديم ، عبارت از عبور دادن گاز کلر از درون محلول قليايي سديم هيدروکسيد مي‌باشد که در نتيجه آن ، کلر بطور همزمان هم اکسيد ( به فرم -OCl ) و هم احيا ( به فرم -Cl ) مي‌گردد. فرمول واکنش به شرح زير است:

Cl2 + 2NaOH ----> NaCl + NaOCl + H2O

*** الکتروليز محلول NaCl

روش وسيع ديگري که براي تهيه هيپوکلريت سديم استفاده مي‌شود، الکتروليز محلول غليظ نمک سديم کلريد است. اين سلولهاي الکتروليتي ، ديافراگم يا غشائي نداشته و در جريان بالا و در محلولي نسبتا خنثي بکار گرفته مي‌شوند. اين سلول‌ها جهت بکار گيري در درجه حرارت پائين طراحي مي‌شوند که محلول سود سوزآور کاتد را به تماس با کلر متصاعد شده از آند در مي‌آوردند.

*** واکنش سديم بي‌کربنات با کلسيم هيپوکلريت

روش ديگري براي تهيه سديم هيپوکلريت مي‌باشد که فرمول واکنش به شرح زير مي‌باشد:

Na2CO3 + Ca(OCl)2 ----> 2NaOCl + CaCO3

*** قدرت اکسيدکنندگي سديم هيپوکلريت

بطور کلي ، سفيد کننده، در واقع يک عامل اکسيد کننده مي‌باشد. فعاليت آن ، به اين وسيله اندازه گيري مي‌شود که چه مقدار کلر قابل دسترسي وجود دارد. کلر فعال (کلر قابل دسترس) اندازه اي از قدرت اکسيدکنندگي کلر موجود در سفيد کننده مي‌باشد. در پودرهاي سفيد کننده CaOCl2 مقدار کلر قابل دسترس همان درصد کلر در پودر مي‌باشد.

اما در سديم هيپوکلريت مقدار کلر قابل دسترس دو برابر در صد موجود در پودرهاي سفيد کننده مي‌باشد. زيرا قدرت اکسيدکنندگي -OCl دو برابر اکسيدکنندگي Cl2 است. احياي -OCl (کلر با اکسايش +1) به -Cl (کلر با اکسايش -1) با دو الکترون انجام مي‌شود، در حاليکه احياي Cl2 به -Cl با يک الکترون براي هر کلر انجام مي‌گيرد.

*** کاربردهاي آب ژاول

محلول هيپوکلريت (آب ژاول) تمام ميکروب‌ها اعم از قارچ ، ويروس و باکتري را نابود مي‌کند. از اين بعنوان يک ضد عفوني کننده و ماده دفع بو در لبنياتها ، مخازن آب ، دفع فاضلاب‌ها و براي اهداف خانگي از قبيل ضد عفوني کردن لگن‌ها و وان حمام ، لباس‌ها ، آشپزخانه و... مناسب است و نيز از آن ، در ضد عفوني کردن آزمايشگاههايي که در معرض ويروس هپاتيت هستند (مثل همودياليز) و اماکن تهيه و توزيع مواد غذايي استفاده مي‌شود.

همچنين از محلول رقيق‌تر آن در شستشوي زخم‌هاي آلوده که باز تازه نباشند، استفاده مي‌شود. در طول جنگ جهاني اول ، در معالجه زخم‌ها بعنوان محلول ضد عفوني کننده و التيام‌بخش مورد استفاده قرار گرفته بود. استفاده از آب ژاول در لباسشويي و براي ضد عفوني کردن لباس‌ها توصيه مي‌شود. حتي خود لباسشويي را هم مي‌تواند با آب ژاول و آب داغ ضد عفوني کنيد. بدين ترتيب که مقداري آب ژاول را درون لباسشويي ريخته و بگذاريد تا با آب داغ (بدون لباس) ده دقيقه کار کند.

همانطور که قبلا ذکر شد، ماده اوليه اکثر سفيد کننده‌ها که در قديم به آب ژاول معروف بوده‌اند، هيپوکلريت سديم است. آب ژاول براي پاک کردن لکه‌هاي کپک ، خون ، قهوه ، تنباکو ، آب ميوه و بسياري ديگر از لکه‌ها مناسب است. براي از بين بردن اين لکه‌ها ، يک قاشق آب ژاول را در يک ليوان آب بريزيد و به کمک قطره چکان روي لکه بريزيد. آب ژاول بعنوان سفيد کننده براي پنبه ، کتان ، چتائي ، ابريشم مصنوعي ، خمير کاغذ و مرکبات مفيد است در حقيقت بيشترين کلر خريداري شده جهت سفيد کردن محصولات سلولزي قبل از استفاده به هيپوکلريت تغيير داده مي‌شود.

***احتياط در استفاده از آب ژاول

آب ژاول ، باعث از بين رفتن پشم مي‌شود، براي همين بايد از آن براي پارچه‌هاي پشمي و نيز ابريشمي و چرم استفاده کرد همچنین خيس کردن زياد پارچه‌ها در آب ژاول سبب ضعيف شدن الياف آنها مي‌شود. آب ژاول ، سبب خوردگي فلزات و وسايل فلزي مي‌شود.

آب ژاول ، ماده اي بسيار سمي است و نبايد آن را در محيطهاي بسته بکار برد و از بکار بردن آن به همراه جوهر نمک و موادي مثل آن نيز بايد جدا خودداري کرد (يعني هميشه آن را به تنهايي و بدون مخلوط با پاک کننده‌هاي ديگراستفاده کنيد). زيرا اين دو با هم ، گاز بسيار سمي و کشنده کلر را تشکيل مي‌دهند.

ماده موثر آب ژاول (سديم هيپوکلريت) ، پوست ، چشم و ريه‌ها را تحريک مي‌کند و به آنها آسيب مي‌رساند، لذا از تماس مستقيم آن با دست بايد پرهيز کرد و از ورود ناگهاني آن به چشم بايد جلوگيري نمود.