به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد ، نام علمي آن، Peganum harmala است كه اسم گونه، از واژة حرمل گرفته شده است. از جنس Peganum، چهار گونه در دنيا وجود دارد. گونة يادشده در بالا، در گسترة وسيعي از شمال آفريقا، ‌كشورهاي پيرامون درياي مديترانه و خاورميانه تا منطقة قفقاز، آسياي‌ميانه و هند و تبت، پراكندگي دارد. اين جنس، پيش‌تر به خانوادة Zygophyllaceae متعلق بود؛ ولي هم‌اكنون آن را در خانوادة Nitrariaceae قرار داده‌اند.

اسپند، گياهي است به ارتفاع 20 تا 100سانتي‌متر، به‌صورت بوته‌هاي پُربرگ و سبزرنگ و بدن كُرك، با برگ‌هاي باريك واجد بريدگي‌هاي نامنظم، داراي كاسة گل با پنج بريدگي، واجد گلبرگ‌هاي پنج‌تايي و جدا از هم به‌رنگ سفيد مايل به سبز يا زرد و بيضوي‌شكل، داراي ميوه به‌صورت كپسول و كروي‌شكل. ميوة اين گياه در هنگام رسيدن، با سه شكاف باز مي‌شود و هر حجرة آن، پُر از دانه‌هاي منشوري‌شكل به‌رنگ قهوه‌اي پُررنگ است.

بوته‌هاي اسپند معمولاً در زمين‌هاي باير، آیش و دست‌ورزي‌شده به‌صورت علف‌هرز مي‌رويد. همچنين در گورستان‌ها و در اطراف شهرها و آبادي‌ها ديده مي‌شود. اسپند، گياهي دگرآسيب (آللوپات) است. به‌عبارت ساده‌تر، گياهي بخيل است؛ زيرا اجازة رشد به گياه ديگري در اطراف خود نمي‌دهد. براي كساني كه در بيابان يا كوير، راه را گُم مي‌كنند، ديدن بوته‌هاي اسپند، نويدبخش نزديك‌شدن به آبادي خواهد بود.

تركيبات شيميايي

در گياه اسپند، آلكالوئيدهاي هارمين، هارمالين، هارمالول، ‌پگانين، كينازولين و بتاكاربولين شناسايي شده است. هارمين و هارمالين، كُندكنندة ضربان قلب هستند. پگانين، از شكوفه‌ها و ساقة اسپند به‌دست مي‌آيد. بتاكاربولين در مهار تومورهاي سرطاني، نقش به‌سزايي دارد.

خواص و كاربردها

دانة اسپند، تلخ و سمي است. از نظر حكماي طبّ سنّتي، طبع آن گرم‌وخشك است و از آن به‌عنوان ماده‌اي خواب‌آور، مُدِرّ، مُخدّر، مُعرِّق، قاعده‌آور، كِرم‌كش، زيادكنندة ترشح شير، ‌تب‌بُر، مُسكّن درد‌هاي معده، خشك‌كنندة اخلاط دستگاه تنفسي، ‌تحليل‌بَرندة بادهاي روده‌اي، مُسهِّل سودا و بلغم غليظ و رافع استسقاء و يرقان و دردهاي سياتيك، نام برده‌اند. همچنين، براي بيماري‌هاي صرع، فلج، جنون، نسیان و به‌طور كلي دستگاه عصبي، تجويز شده است. جوشاندة برگ اسپند را براي روماتيسم و پاشيدن پودر ريشة آن را براي ازبين‌بردن شپش، توصيه كرده‌اند. مخلوط كوبيدة دانه اسپند با عسل و زردة تخم‌مرغ، همراه با مقدار كمي زعفران و عصارة رازيانه، تيرگي و كدري ديد چشم را از بين مي‌برد. ماليدن روغن اسپند، براي رفع لقوه، رعشه، سُستي و پريدن ناگهاني يا متوالي عضلات، مفيد است. تنقية آن نيز مُسكِّن درد كمر و سياتيك است.

دود حاصل از درآتش‌افکندن اسپند، خاصيت ضدّعفوني‌كنندگي، گَندزدايي، ضدحساسيت و اثرات ضدّباكتريايي و ضدّقارچي قوي دارد. دودكردن مخلوط بذرهاي اسپند و گُلپر همراه با صمغ‌هاي كندل و كندور، بسيار رايج بوده و در بيشترِ مراسم اعم از شادي يا سوگواري از آن استفاده مي‌كنند.

در كتاب بحارالانوار (جلد59، صفحه234) از امام صادق(عليه‌السلام) نقل شده است كه "دودكردن اسپند و كندور را از ياد نبريد كه شفاي هفتاد بيماري در آن است". از قديم‌الايام، دودكردن اسپند براي رفع بلا و چشم‌زخم، رايج بوده است. دود اسپند، خاصيت دوركنندگي حشرات مزاحم را نيز داراست. در ميان‌ برخى ايرانيان‌ نيز رسم‌ است كه‌ دانه‌هاي‌ اسپند را به‌ چند رشتة نخ،‌ ‌كشيده و سپس‌ آنها را به‌ يكديگر بسته و از آنها شَدّه‌هايى‌ به‌ شكل‌هاي‌ چهارگوش‌ و سه‌گوش‌ و لوزي‌ و گِرد درمي‌‌آورند. سپس آن را همراه با پارچه‌هاي رنگين به‌صورت آويز يا ديواركوب، استفاده كرده و بر اين اعتقادند كه اهل خانه از گزند مصون مي‌مانند.

احتياط

استفاده از اسپند براي افراد گرم‌مزاج، منع شده است؛ اما در صورت نياز، اين افراد بايد آن را همراه ميوه‌ها يا آب‌ميوه‌هاي تُرش يا تُرشي‌جات استفاده كنند. خوردن آن براي خانم‌هاي باردار، منع شده است.

مقدار خوراك

در هر دورة درماني، نبايد بيش از 5 تا10گرم از دانة اسپند استفاده شود؛ لذا مقدار و ميزان مصرف آن بايد با نظر فرد حاذق تعيين شود. مثلاً ‌براي تسكين دردهاي دستگاه گوارش، فقط خوردن 7دانه اسپند، توصيه شده است./س