آنچه مردم از برنامه‌های انتخاباتی رسانه ملی انتظار دارند
وظیفه اصلی رسانه‌ها ابتدا انتقال اطلاعات، اخبار و در مرحله بعد تفسیر و تحلیل است. رسانه‌ها باید اخبار را به منظور آگاهی و اطلاع‌رسانی به مردم انتقال دهند. نه‌فقط درباره انتخابات، بلكه هر حادثه و پدیده‌ای كه در جامعه اتفاق می‌افتد، رسانه‌ها موظف هستند اخبار آن را انتقال دهند.
به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، وظیفه اصلی رسانه‌ها ابتدا انتقال اطلاعات، اخبار و در مرحله بعد تفسیر و تحلیل است. رسانه‌ها باید اخبار را به منظور آگاهی و اطلاع‌رسانی به مردم انتقال دهند. نه‌فقط درباره انتخابات، بلكه هر حادثه و پدیده‌ای كه در جامعه اتفاق می‌افتد، رسانه‌ها موظف هستند اخبار آن را انتقال دهند. مردم می‌خواهند بدانند در دنیا چه خبر است. خبر برای آنها ارزش دارد و در مرحله پس از دریافت خبر، می‌خواهند خبر تجزیه و تحلیل داشته باشد.
در جریان انتخابات هم مردم وارد حوزه تحلیل می‌شوند، بنابراین به اطلاع‌رسانی، تحلیل و تفسیر لازم برای كمك كردن به مردم و حضورشان در رأی‌گیری نیاز است به همین منظور نقشی كه رسانه‌های جمعی بویژه رادیو، تلویزیون و مطبوعات و در مرحله بعد رسانه‌های الكترونیكی دارند، رساندن آگاهی به مردم، هوشیارسازی و آماده كردن آنها برای یك تصمیم درست است.
طبیعتا اگر مردم شناخت درستی از افكار، آمار و ارقام نامزدهای انتخاباتی داشته باشند، رای آنها ارزش بالاتری خواهد داشت، زیرا مبتنی برآگاهی است. در اینجا معلوم میشود اگر ما در جامعه حضور آگاهانه و هوشیارانه مردم همراه با اخذ آرای ناشی از آگاهی و دانش آنها را داشته باشیم رای‌گیری حاصل خوبی خواهد داشت، زیرا برگرفته از مشاركت آگاهانه مردم است. همیشه مشاركت آگاهانه مردم حاصل و نتیجه بهتری از مشاركت ناآگاهانه و تصمیمات مبتنی بر احساس و تعصب داشته است.
در بحث آسیب‌شناسی برنامه‌های انتخاباتی تلویزیون باید بگویم یكی از مهم‌ترین وظایف صدا و سیما ارائه برنامه‌های نامزدهای انتخاباتی است و هر نامزد انتخاباتی كه وارد عرصه میشود براساس دانش، تجربه و شناختی كه از مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه دارد راه حل و برنامه‌هایی پیشنهاد می‌كند و مبتنی بر آن برنامه‌ها، شعارهایی بر‌می‌گزیند و تبلیغات هم خواهد كرد. در ادامه ستادهای انتخاباتی نامزدها براساس برنامه‌هایی كه نامزد انتخاباتی در نظر دارد، تبلیغات می‌كنند كه ممكن است از تلویزیون هم به نمایش گذاشته شود، اما واقعیت آن است كه صدا و سیما یك وظیفه مهم دارد و آن صرف‌نظر از تبلیغاتی است كه معمولا نامزدهای انتخابی برای خود راه می‌اندازند.
آنها باید ورای این تبلیغات، برنامه‌هایی تولید كنند كه شناخت دقیق‌تری از نامزدها به مردم داده شود، زیرا تبلیغات جنبه‌های مثبت نامزدها را مطرح می‌كند. در اینجا رسانه و وسایل ارتباط جمعی وظیفه دارند پرسش‌های مردم را به اطلاع نامزدها برسانند و متقابلا پاسخ آنها را علنی كنند.
در صورت داشتن برنامه‌هایی مبتنی بر دانش و پیش‌بینی‌های عقلی می‌توانیم شاهد یك رقابت خوب باشیم، در غیر این صورت ممكن است در هیاهوی تبلیغات، آرایی كه قرار است با هوشیاری به نامزدهای انتخاباتی برسد مخدوش شود؛ بنابراین صدا و سیما می‌تواند با برنامه‌های خبری، ارائه تفسیر و برگزاری مناظره‌های تلویزیون مخاطب بیشتری را همراه كند. البته در این مسیر می‌توان از تجربیات كشورهای پیشرفته نیز استفاده كرد، هرچند ما نیز در دوره قبل از انتخابات ریاست جمهوری تجربیات خامی در این زمینه داشتیم، اما این تجربیات خام می‌توانند پخته‌تر شوند و به شكل بهتری شاهد حضور همه‌جانبه نامزدهای انتخاباتی و مردم در صحنه انتخابات باشیم.
ما باید جامعه خودمان را كه یك جامعه ایرانی ـ اسلامی است بشناسیم، زیرا نمی‌توانیم مثل برخی كشورها حریم اخلاقی را شكسته یا در برنامه‌های تبلیغاتی، نامزدهای انتخاباتی را مانند كالا به فروش برسانیم. اتفاقا در این زمینه یك نویسنده آمریكایی می‌گوید وقتی می‌خواستند ریچارد نیكسون را رئیس‌جمهور آمریكا كنند ما به او می‌گفتیم چگونه لبخند بزن، لباس بپوش یا غذا بخور و در این زمینه كتابی هم باعنوان «یك رئیس‌جمهور به فروش می‌رسد» چاپ شد. در واقع ما یك آدم را مثل كالا بسته‌بندی كردیم و به مردم فروختیم!
البته در ادامه، ماجرای واترگیت به وجود آمد. ماجرا از این قرار بود كه طرفداران ریچارد نیكسون در ساختمان رقیبان انتخاباتی خود به این نام در واشنگتن، شنود گذاشته بودند و وقتی پلیس متوجه شد، ریچارد نیكسون به دلیل دروغگویی مجبور به استعفا شد. روزنامه واشنگتن پست افشاكننده این ماجرا بود. آنها تحقیقات بسیاری طی ماه‌های متوالی كرده و در نتیجه متوجه شدند رئیس‌جمهور خود در این ماجرا نقش داشته است و این قضیه سبب شد «روزنامه‌نگاری تحقیقی» باب شود.
یكی از شیوه‌هایی كه معمولا در دنیا برای اطلاع‌رسانی انتخاب می‌كنند، مناظره است؛ اما ما در دوره گذشته به دلیل كمبود تجربه آمدیم مناظره‌های تلویزیون را به صورت پخش مستقیم ارائه كردیم. به هر حال برنامه‌های زنده لغزش‌ها و پرش‌هایی دارند. با به‌كارگیری شیوه پخش غیرمستقیم، به حریم خصوصی افراد تجاوزی نمی‌شود. آنها مجبورند فقط برنامه‌های خود را ارائه كنند و به همدیگر اهانت نكنند و پای شخص سومی را هم وسط نكشند، اما متاسفانه برنامه‌های زنده آسیب و زیان‌هایی با خود به همراه دارد.
نقش مجری در مناظره‌های انتخاباتی
نه‌تنها مجری مناظرات انتخاباتی، بلكه همه مجری‌ها در برنامه‌های كودك، نوجوان، خانواده و برنامه‌هایی كه برای عموم تولید شده‌اند باید اصولی را رعایت كنند. ارائه جمع‌بندی از بخش‌های مختلف از وظایف مجری است؛ اما چه كسی می‌تواند این كار را انجام دهد؟ مجری‌ای كه خودش علم و تسلط كافی به موضوعات مطرح شده داشته باشد و راهبردها را خوب بشناسد، نباید اجازه دهد مخاطب از پای گیرنده بلند شود، مباحث تكراری مطرح شود، طرفین مناظره از بحث دور شوند، وارد حریم خصوصی یكدیگر شوند یا مدارك و شواهدی را كه آسیب اخلاقی و روحی به افراد دیگر می‌رساند، رو كنند.
یك مجری برنامه مناظره باید از دانش، تجربه، هوشیاری و آگاهی بسیاری برخوردار باشد، زیرا محور اصلی برنامه اوست. نه‌تنها باید زمان را دقیقا كنترل كند، بلكه باید بحث را نظارت كرده و به سمت هدف سازمان صدا و سیما كه همان آگاهی دادن به مخاطب است، بكشاند. گاهی دیده میشود یك مجری به دلیل نداشتن تجربه كافی به جای آن كه جدال رسانه‌ای میان دو نفر را كاهش و به سمت بحث‌های عقلانی سوق دهد، آن را دامن می‌زند و گسترش می‌دهد. شأن سازمان صدا و سیما به عنوان یك رسانه ملی و دانشگاه عمومی حكم می‌كند مناظره‌ها را در محیطی سالم، منصفانه و با حضور مجریان بسیار حرفه‌ای برگزار كند.
پیشنهاد استفاده از استادان دانشگاه
پیشنهاد میشود مجری مناظره‌هایی كه در دانشگاه‌ها برگزار میشود از استادان باشد، تست و امتحان گرفته و بهترین مجری را انتخاب كنند نه آن كه یكشبه تصیم بگیرند و بگویند آقای فلانی مدیر فلان شبكه است و در دانشگاه هم تدریس می‌كند پس همین را انتخاب كنیم. شاید آن فرد قوی باشد، اما لازم است از مجریان قوی‌تری هم تست بگیریم و بعد به انتخاب اقدام كنیم.
گر چه فلسفه اصلی انتخابات، آگاه بودن و انتخاب فرد صالح است، اما در انتخاب مجری مناظره به دنبال انتخاب اصلح نیستیم و گاهی انتساب می‌كنیم نه انتخاب و اینجاست كه رسانه معتبر و مورد اعتماد مردم دچار خدشه خواهد شد. اعتماد چیزی نیست كه اگر شكننده شد یا ترك برداشت بتوان آن را بند زد، بلكه رو به زوال و شكستن می‌رود.
اعتماد به رسانه مسأله بسیار مهمی است. رقبای ما خارج از كشور مرتب در حال افزایش اعتماد هستند، گرچه تعداد افرادی كه به آن رسانه‌ها روی می‌آورند كم است؛ اما متاسفانه اعتماد بالایی را در آنها ایجاد كرده است و صدا و سیمای ما به دلیل داشتن مخاطب انبوه موظف است اعتماد مخاطبان را افزون كند.
دو راه برای دستیابی به این هدف وجود دارد. ابتدا داشتن برنامه‌های قوی و مجریان حرفه‌ای و دوم این برنامه‌ها را قبل و پس از پخش به بوته داوری و امتیازدهی استادان سرشناس حوزه علم سیاست و ارتباطات بگذارند. آنها می‌توانند اشتباهات خود را بیرون بكشند تا برنامه‌های بعدی با كیفیت بیشتری پخش شوند.
دكتر امیدعلی مسعودی/عضو هیات علمی و مدیرگروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره
طبیعتا اگر مردم شناخت درستی از افكار، آمار و ارقام نامزدهای انتخاباتی داشته باشند، رای آنها ارزش بالاتری خواهد داشت، زیرا مبتنی برآگاهی است. در اینجا معلوم میشود اگر ما در جامعه حضور آگاهانه و هوشیارانه مردم همراه با اخذ آرای ناشی از آگاهی و دانش آنها را داشته باشیم رای‌گیری حاصل خوبی خواهد داشت، زیرا برگرفته از مشاركت آگاهانه مردم است. همیشه مشاركت آگاهانه مردم حاصل و نتیجه بهتری از مشاركت ناآگاهانه و تصمیمات مبتنی بر احساس و تعصب داشته است.
در بحث آسیب‌شناسی برنامه‌های انتخاباتی تلویزیون باید بگویم یكی از مهم‌ترین وظایف صدا و سیما ارائه برنامه‌های نامزدهای انتخاباتی است و هر نامزد انتخاباتی كه وارد عرصه میشود براساس دانش، تجربه و شناختی كه از مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه دارد راه حل و برنامه‌هایی پیشنهاد می‌كند و مبتنی بر آن برنامه‌ها، شعارهایی بر‌می‌گزیند و تبلیغات هم خواهد كرد. در ادامه ستادهای انتخاباتی نامزدها براساس برنامه‌هایی كه نامزد انتخاباتی در نظر دارد، تبلیغات می‌كنند كه ممكن است از تلویزیون هم به نمایش گذاشته شود، اما واقعیت آن است كه صدا و سیما یك وظیفه مهم دارد و آن صرف‌نظر از تبلیغاتی است كه معمولا نامزدهای انتخابی برای خود راه می‌اندازند.
آنها باید ورای این تبلیغات، برنامه‌هایی تولید كنند كه شناخت دقیق‌تری از نامزدها به مردم داده شود، زیرا تبلیغات جنبه‌های مثبت نامزدها را مطرح می‌كند. در اینجا رسانه و وسایل ارتباط جمعی وظیفه دارند پرسش‌های مردم را به اطلاع نامزدها برسانند و متقابلا پاسخ آنها را علنی كنند.
در صورت داشتن برنامه‌هایی مبتنی بر دانش و پیش‌بینی‌های عقلی می‌توانیم شاهد یك رقابت خوب باشیم، در غیر این صورت ممكن است در هیاهوی تبلیغات، آرایی كه قرار است با هوشیاری به نامزدهای انتخاباتی برسد مخدوش شود؛ بنابراین صدا و سیما می‌تواند با برنامه‌های خبری، ارائه تفسیر و برگزاری مناظره‌های تلویزیون مخاطب بیشتری را همراه كند. البته در این مسیر می‌توان از تجربیات كشورهای پیشرفته نیز استفاده كرد، هرچند ما نیز در دوره قبل از انتخابات ریاست جمهوری تجربیات خامی در این زمینه داشتیم، اما این تجربیات خام می‌توانند پخته‌تر شوند و به شكل بهتری شاهد حضور همه‌جانبه نامزدهای انتخاباتی و مردم در صحنه انتخابات باشیم.
ما باید جامعه خودمان را كه یك جامعه ایرانی ـ اسلامی است بشناسیم، زیرا نمی‌توانیم مثل برخی كشورها حریم اخلاقی را شكسته یا در برنامه‌های تبلیغاتی، نامزدهای انتخاباتی را مانند كالا به فروش برسانیم. اتفاقا در این زمینه یك نویسنده آمریكایی می‌گوید وقتی می‌خواستند ریچارد نیكسون را رئیس‌جمهور آمریكا كنند ما به او می‌گفتیم چگونه لبخند بزن، لباس بپوش یا غذا بخور و در این زمینه كتابی هم باعنوان «یك رئیس‌جمهور به فروش می‌رسد» چاپ شد. در واقع ما یك آدم را مثل كالا بسته‌بندی كردیم و به مردم فروختیم!
البته در ادامه، ماجرای واترگیت به وجود آمد. ماجرا از این قرار بود كه طرفداران ریچارد نیكسون در ساختمان رقیبان انتخاباتی خود به این نام در واشنگتن، شنود گذاشته بودند و وقتی پلیس متوجه شد، ریچارد نیكسون به دلیل دروغگویی مجبور به استعفا شد. روزنامه واشنگتن پست افشاكننده این ماجرا بود. آنها تحقیقات بسیاری طی ماه‌های متوالی كرده و در نتیجه متوجه شدند رئیس‌جمهور خود در این ماجرا نقش داشته است و این قضیه سبب شد «روزنامه‌نگاری تحقیقی» باب شود.
یكی از شیوه‌هایی كه معمولا در دنیا برای اطلاع‌رسانی انتخاب می‌كنند، مناظره است؛ اما ما در دوره گذشته به دلیل كمبود تجربه آمدیم مناظره‌های تلویزیون را به صورت پخش مستقیم ارائه كردیم. به هر حال برنامه‌های زنده لغزش‌ها و پرش‌هایی دارند. با به‌كارگیری شیوه پخش غیرمستقیم، به حریم خصوصی افراد تجاوزی نمی‌شود. آنها مجبورند فقط برنامه‌های خود را ارائه كنند و به همدیگر اهانت نكنند و پای شخص سومی را هم وسط نكشند، اما متاسفانه برنامه‌های زنده آسیب و زیان‌هایی با خود به همراه دارد.
نقش مجری در مناظره‌های انتخاباتی
نه‌تنها مجری مناظرات انتخاباتی، بلكه همه مجری‌ها در برنامه‌های كودك، نوجوان، خانواده و برنامه‌هایی كه برای عموم تولید شده‌اند باید اصولی را رعایت كنند. ارائه جمع‌بندی از بخش‌های مختلف از وظایف مجری است؛ اما چه كسی می‌تواند این كار را انجام دهد؟ مجری‌ای كه خودش علم و تسلط كافی به موضوعات مطرح شده داشته باشد و راهبردها را خوب بشناسد، نباید اجازه دهد مخاطب از پای گیرنده بلند شود، مباحث تكراری مطرح شود، طرفین مناظره از بحث دور شوند، وارد حریم خصوصی یكدیگر شوند یا مدارك و شواهدی را كه آسیب اخلاقی و روحی به افراد دیگر می‌رساند، رو كنند.
یك مجری برنامه مناظره باید از دانش، تجربه، هوشیاری و آگاهی بسیاری برخوردار باشد، زیرا محور اصلی برنامه اوست. نه‌تنها باید زمان را دقیقا كنترل كند، بلكه باید بحث را نظارت كرده و به سمت هدف سازمان صدا و سیما كه همان آگاهی دادن به مخاطب است، بكشاند. گاهی دیده میشود یك مجری به دلیل نداشتن تجربه كافی به جای آن كه جدال رسانه‌ای میان دو نفر را كاهش و به سمت بحث‌های عقلانی سوق دهد، آن را دامن می‌زند و گسترش می‌دهد. شأن سازمان صدا و سیما به عنوان یك رسانه ملی و دانشگاه عمومی حكم می‌كند مناظره‌ها را در محیطی سالم، منصفانه و با حضور مجریان بسیار حرفه‌ای برگزار كند.
پیشنهاد استفاده از استادان دانشگاه
پیشنهاد میشود مجری مناظره‌هایی كه در دانشگاه‌ها برگزار میشود از استادان باشد، تست و امتحان گرفته و بهترین مجری را انتخاب كنند نه آن كه یكشبه تصیم بگیرند و بگویند آقای فلانی مدیر فلان شبكه است و در دانشگاه هم تدریس می‌كند پس همین را انتخاب كنیم. شاید آن فرد قوی باشد، اما لازم است از مجریان قوی‌تری هم تست بگیریم و بعد به انتخاب اقدام كنیم.
گر چه فلسفه اصلی انتخابات، آگاه بودن و انتخاب فرد صالح است، اما در انتخاب مجری مناظره به دنبال انتخاب اصلح نیستیم و گاهی انتساب می‌كنیم نه انتخاب و اینجاست كه رسانه معتبر و مورد اعتماد مردم دچار خدشه خواهد شد. اعتماد چیزی نیست كه اگر شكننده شد یا ترك برداشت بتوان آن را بند زد، بلكه رو به زوال و شكستن می‌رود.
اعتماد به رسانه مسأله بسیار مهمی است. رقبای ما خارج از كشور مرتب در حال افزایش اعتماد هستند، گرچه تعداد افرادی كه به آن رسانه‌ها روی می‌آورند كم است؛ اما متاسفانه اعتماد بالایی را در آنها ایجاد كرده است و صدا و سیمای ما به دلیل داشتن مخاطب انبوه موظف است اعتماد مخاطبان را افزون كند.
دو راه برای دستیابی به این هدف وجود دارد. ابتدا داشتن برنامه‌های قوی و مجریان حرفه‌ای و دوم این برنامه‌ها را قبل و پس از پخش به بوته داوری و امتیازدهی استادان سرشناس حوزه علم سیاست و ارتباطات بگذارند. آنها می‌توانند اشتباهات خود را بیرون بكشند تا برنامه‌های بعدی با كیفیت بیشتری پخش شوند.
دكتر امیدعلی مسعودی/عضو هیات علمی و مدیرگروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره
