فلسفه و احکام زکات فطره
از نظر فقهي زکات فطره بر تمام کساني که قبل از غروب شب عيد فطر بالغ، عاقل و غني باشند، واجب است.
به گزارش
مجله شبانه باشگاه
خبرنگاران،پرداخت فطريه، واجبي عبادي است که خداوند در پايان يک ماه روزه داري و حضور در ضيافت الهي براي مردم تعيين کرده است. فطر در اصل به معناي شکافتن است. هرچند به نوشته قاموس قرآن «فطر» در بسياري از آيات به معناي آفريدن و پديد آوردن آمده است.
اما درباره اين که چرا به مقدار پول يا جنسي که روزه داران در پايان ماه به نيازمندان مي دهند، فطريه گفته شده است، مي توان گفت، اين نام گذاري يا به اين علت است که زمان پرداخت و اداي آن، روز عيدفطر است و يا به دليل آن است که فطريه، زکات بدن و مالي است که براي بيمه شدن جسم و روح و يا در مجموع خلقت انسان پرداخت مي شود و چون يکي از معاني «فطر» خلقت است، به آن فطريه گفته شده است.
فلسفه زکات فطره
در متون ديني براي فطريه که به آن زکات بدن هم گفته مي شود و در حقيقت پرداخت مالي است که باعث سلامت و بيمه شدن جسم و روح مي شود، فلسفه و فوايد متعددي برشمرده شده است. از جمله اين که، زکات فطره مکمل و تمام کننده روزه است، همان گونه که صلوات بر پيامبر گرامي اسلام(ص) مکمل و تمام کننده نماز شمرده شده است.
در اين باره از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: هر کس که روزه اش را به کلام صالح ختم کند، خداوند روزه اش را قبول مي کند. سوال شد يابن رسول ا...(ص) قول و عمل صالح چيست؟ فرمود: قول صالح شهادت «لا اله الا ا...» و عمل صالح، پرداخت زکات فطره است.
حضرت امام خميني(ره) در تحريرالوسيله در اين زمينه مي فرمايند: «منظور از زکات بدن همان زکات فطره است که درباره اش روايت وارد شده که اگر کسي زکات فطره اش داده نشود بيم فوت درباره اش هست و نيز آمده که دادن آن مايه تماميت روزه است همچنان که فرستادن صلوات بر محمد(ص ) و آل او عليهم السلام مايه تمام و کمال نماز است.»
زکات فطره بر چه کساني واجب است؟
از نظر فقهي زکات فطره بر تمام کساني که قبل از غروب شب عيد فطر بالغ، عاقل و غني باشند، واجب است. البته کساني که تحت تکفل هستند و به اصطلاح نان خور ديگري مي باشند، فطريه آن ها بر عهده همان کسي است که نان خور او هستند ولو اين که در شهر ديگري زندگي کنند. به عنوان مثال، کسي که دانشجوست و در شهر ديگري درس مي خواند اما خرجي خود را از خانواده مي گيرد، زکات او بر عهده خانواده است.
زمان اداي زکات فطره
زکات فطره از نوع واجبات زمان دار است، همچون نمازهاي روزانه که زمان خاصي دارد. اين تکليف اولا، واجبي مستقل است و اختصاصي به روزه داران ندارد. ثانيا، زمان وجوب آن از غروب شب عيدفطر تا ظهر روز عيدفطر است. (البته با تفصيلي که در رساله ها آمده است) به اين معنا که بر مکلفان واجب است بعد از اثبات حلول ماه شوال فطريه را کنار بگذارند و اگر نماز عيد فطر مي خوانند، بايد پيش از نماز، پرداخت کنند يا کنار بگذارند و اگر نماز عيد نمي خوانند، تا ظهر روز عيد فطر مهلت دارند.
حال اگر کسي زکات فطره اش را در اين فاصله زماني نپرداخت و کنار هم نگذاشت، به فتواي آيت ا...مکارم شيرازي و نيز آيت ا...سيستاني بايد به نيت «ما في الذمه» يعني بدون اين که قصد ادا و قضا کند، فطره خود را بدهد.
مقدار زکات فطره
مقدار زکات فطره براي هر نفر به اندازه يک صاع (تقريبا سه کيلو) است از آن چه غذاي نوع مردم هر محل است، اعم از گندم و جو يا خرما يا برنج و مانند اين ها و اگر پول يکي از اين ها هم داده شود، کافي است.
به چه کسي مي توان زکات فطره داد؟
زکات فطره به نيازمندان و مساکين پرداخت مي شود. در اصطلاح فقهي، فقير به کسي گفته مي شود که مخارج سال خود و خانواده اش را ندارد و کسبي هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عيالش را تأمين کند. البته در صورتي مي توان به چنين شخصي فطريه داد که اولا، شيعه اماميه باشد (به فتواي آيت ا...مکارم شيرازي، آيت ا...سيستاني و آيت ا...صافي گلپايگاني احتياط واجب اين است که شيعه باشد اما به فتواي برخي مراجع ديگر مانند آيت ا... نوري همداني احتياط مستحب آن است که شيعه باشد.) ثانيا، متظاهر به گناه نباشد و آشکارا گناه نکند (مانند اين که بي نماز و يا شرابخوار باشد) اگرچه لازم نيست عادل باشد.
ثالثا، اين که از افراد واجب النفقه و تحت تکفل زکات دهنده نباشد. هرچند به فتواي برخي فقها، اگر واجب النفقه بدهکار باشد، مي توان به او فطريه داد در صورتي که بدهکاري او مربوط به خرجي و نفقه اش نباشد. در اين باره، حضرت آيت ا... خامنه اي در پاسخ به استفتائات فتوا مي دهند که «اگر فرزندان فقير باشند، پدر و مادر بايد مخارج واجب آنان را بپردازند و نمي توان چيزي از زکات فطره را بابت مخارج زندگي به آن ها داد ولي براي اداي دين و مايحتاجي که تأ مين آن بر پدر واجب نيست، اشکال ندارد.»
فقها در اين جا نکته اي را يادآور شده اند و آن اين که اگر کسي بگويد فقيرم، نمي شود به او زکات فطره داد، مگر آن که از گفته او اطمينان پيدا شود، يا انسان بداند که قبلا فقير بوده است. بنابراين بايد به کسي زکات فطره داد که انسان از فقير بودن او اطمينان داشته باشد، يا لااقل از ظاهر حالش گمان پيدا شود و يا بداند سابقا فقير بوده و رفع فقر او ثابت نشده باشد.
آيا مي توان به فقيران شهر ديگر زکات فطره داد؟
فقها در مصرف زکات فطره اولا، خويشان فقير را بر ديگران مقدم دانسته اند (البته اين تقدم واجب نيست)، ثانيا، برخي از آنان فتوا داده اند که در صورت بودن فقير در مکاني که زکات فطره بر فرد واجب شده است، زکات را نمي توان به مکان ديگري انتقال داد. به فتواي آيت ا... سيستاني زکات دهنده «اگر در محل خودش مستحق پيدا شود، احتياط واجب آن است که فطره را به جاي ديگر نبرد، ولي اگر برد و به مستحق رساند کافي است و اگر به جاي ديگر ببرد و تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.»
همچنين، آيت ا... مکارم شيرازي در رساله خود فتوا داده اند: «احتياط واجب آن است که زکات فطره را در همان محل مصرف کند، مثلا نمي تواند براي بستگانش که در شهر ديگري هستند بفرستد، مگر اين که در آن محل مستحقي پيدا نشود و هرگاه با وجود مستحق، فطره را به جاي ديگري ببرد و تلف شود ضامن است، ولي حاکم شرع مي تواند با توجه به مصالح نيازمندان اجازه دهد آن را به محل ديگري ببرند.»/خراسان
اما درباره اين که چرا به مقدار پول يا جنسي که روزه داران در پايان ماه به نيازمندان مي دهند، فطريه گفته شده است، مي توان گفت، اين نام گذاري يا به اين علت است که زمان پرداخت و اداي آن، روز عيدفطر است و يا به دليل آن است که فطريه، زکات بدن و مالي است که براي بيمه شدن جسم و روح و يا در مجموع خلقت انسان پرداخت مي شود و چون يکي از معاني «فطر» خلقت است، به آن فطريه گفته شده است.
فلسفه زکات فطره
در متون ديني براي فطريه که به آن زکات بدن هم گفته مي شود و در حقيقت پرداخت مالي است که باعث سلامت و بيمه شدن جسم و روح مي شود، فلسفه و فوايد متعددي برشمرده شده است. از جمله اين که، زکات فطره مکمل و تمام کننده روزه است، همان گونه که صلوات بر پيامبر گرامي اسلام(ص) مکمل و تمام کننده نماز شمرده شده است.
در اين باره از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: هر کس که روزه اش را به کلام صالح ختم کند، خداوند روزه اش را قبول مي کند. سوال شد يابن رسول ا...(ص) قول و عمل صالح چيست؟ فرمود: قول صالح شهادت «لا اله الا ا...» و عمل صالح، پرداخت زکات فطره است.
حضرت امام خميني(ره) در تحريرالوسيله در اين زمينه مي فرمايند: «منظور از زکات بدن همان زکات فطره است که درباره اش روايت وارد شده که اگر کسي زکات فطره اش داده نشود بيم فوت درباره اش هست و نيز آمده که دادن آن مايه تماميت روزه است همچنان که فرستادن صلوات بر محمد(ص ) و آل او عليهم السلام مايه تمام و کمال نماز است.»
زکات فطره بر چه کساني واجب است؟
از نظر فقهي زکات فطره بر تمام کساني که قبل از غروب شب عيد فطر بالغ، عاقل و غني باشند، واجب است. البته کساني که تحت تکفل هستند و به اصطلاح نان خور ديگري مي باشند، فطريه آن ها بر عهده همان کسي است که نان خور او هستند ولو اين که در شهر ديگري زندگي کنند. به عنوان مثال، کسي که دانشجوست و در شهر ديگري درس مي خواند اما خرجي خود را از خانواده مي گيرد، زکات او بر عهده خانواده است.
زمان اداي زکات فطره
زکات فطره از نوع واجبات زمان دار است، همچون نمازهاي روزانه که زمان خاصي دارد. اين تکليف اولا، واجبي مستقل است و اختصاصي به روزه داران ندارد. ثانيا، زمان وجوب آن از غروب شب عيدفطر تا ظهر روز عيدفطر است. (البته با تفصيلي که در رساله ها آمده است) به اين معنا که بر مکلفان واجب است بعد از اثبات حلول ماه شوال فطريه را کنار بگذارند و اگر نماز عيد فطر مي خوانند، بايد پيش از نماز، پرداخت کنند يا کنار بگذارند و اگر نماز عيد نمي خوانند، تا ظهر روز عيد فطر مهلت دارند.
حال اگر کسي زکات فطره اش را در اين فاصله زماني نپرداخت و کنار هم نگذاشت، به فتواي آيت ا...مکارم شيرازي و نيز آيت ا...سيستاني بايد به نيت «ما في الذمه» يعني بدون اين که قصد ادا و قضا کند، فطره خود را بدهد.
مقدار زکات فطره
مقدار زکات فطره براي هر نفر به اندازه يک صاع (تقريبا سه کيلو) است از آن چه غذاي نوع مردم هر محل است، اعم از گندم و جو يا خرما يا برنج و مانند اين ها و اگر پول يکي از اين ها هم داده شود، کافي است.
به چه کسي مي توان زکات فطره داد؟
زکات فطره به نيازمندان و مساکين پرداخت مي شود. در اصطلاح فقهي، فقير به کسي گفته مي شود که مخارج سال خود و خانواده اش را ندارد و کسبي هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عيالش را تأمين کند. البته در صورتي مي توان به چنين شخصي فطريه داد که اولا، شيعه اماميه باشد (به فتواي آيت ا...مکارم شيرازي، آيت ا...سيستاني و آيت ا...صافي گلپايگاني احتياط واجب اين است که شيعه باشد اما به فتواي برخي مراجع ديگر مانند آيت ا... نوري همداني احتياط مستحب آن است که شيعه باشد.) ثانيا، متظاهر به گناه نباشد و آشکارا گناه نکند (مانند اين که بي نماز و يا شرابخوار باشد) اگرچه لازم نيست عادل باشد.
ثالثا، اين که از افراد واجب النفقه و تحت تکفل زکات دهنده نباشد. هرچند به فتواي برخي فقها، اگر واجب النفقه بدهکار باشد، مي توان به او فطريه داد در صورتي که بدهکاري او مربوط به خرجي و نفقه اش نباشد. در اين باره، حضرت آيت ا... خامنه اي در پاسخ به استفتائات فتوا مي دهند که «اگر فرزندان فقير باشند، پدر و مادر بايد مخارج واجب آنان را بپردازند و نمي توان چيزي از زکات فطره را بابت مخارج زندگي به آن ها داد ولي براي اداي دين و مايحتاجي که تأ مين آن بر پدر واجب نيست، اشکال ندارد.»
فقها در اين جا نکته اي را يادآور شده اند و آن اين که اگر کسي بگويد فقيرم، نمي شود به او زکات فطره داد، مگر آن که از گفته او اطمينان پيدا شود، يا انسان بداند که قبلا فقير بوده است. بنابراين بايد به کسي زکات فطره داد که انسان از فقير بودن او اطمينان داشته باشد، يا لااقل از ظاهر حالش گمان پيدا شود و يا بداند سابقا فقير بوده و رفع فقر او ثابت نشده باشد.
آيا مي توان به فقيران شهر ديگر زکات فطره داد؟
فقها در مصرف زکات فطره اولا، خويشان فقير را بر ديگران مقدم دانسته اند (البته اين تقدم واجب نيست)، ثانيا، برخي از آنان فتوا داده اند که در صورت بودن فقير در مکاني که زکات فطره بر فرد واجب شده است، زکات را نمي توان به مکان ديگري انتقال داد. به فتواي آيت ا... سيستاني زکات دهنده «اگر در محل خودش مستحق پيدا شود، احتياط واجب آن است که فطره را به جاي ديگر نبرد، ولي اگر برد و به مستحق رساند کافي است و اگر به جاي ديگر ببرد و تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.»
همچنين، آيت ا... مکارم شيرازي در رساله خود فتوا داده اند: «احتياط واجب آن است که زکات فطره را در همان محل مصرف کند، مثلا نمي تواند براي بستگانش که در شهر ديگري هستند بفرستد، مگر اين که در آن محل مستحقي پيدا نشود و هرگاه با وجود مستحق، فطره را به جاي ديگري ببرد و تلف شود ضامن است، ولي حاکم شرع مي تواند با توجه به مصالح نيازمندان اجازه دهد آن را به محل ديگري ببرند.»/خراسان
