صدور سالانه 50 میلیون قبض جریمه رانندگی، مرگ تلخ بیش از 20 هزار نفر در تصادفات رانندگی که به اندازه تلفات 10 سال برخی از کشور اروپایی است، ثبت 28 درصد این کشته‌ها به نام عابران، افزایش 28 درصدی مرگ موتورسواران و... می‌گوید در حالی که تصادفات رانندگی هشتمین عامل مرگ و میر در دنیا است، اما در کشور ما از رکورد جهانی جلو افتاده و دومین عامل مرگ و میر در ایران را از آن خود کرده است.

این راندن هنوز مشکل دارد

برخی رانندگان دائم‌ با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند و در بسیاری از روزها شانس همراه آنهاست که هیچ اتفاقی برایشان نمی‌افتد.

رانندگی بد برخی‌ رانندگان صدای اعتراض راننده‌های با تجربه و حرفه‌ای را هم درآورده است، خیلی از آنها حتی با داشتن گواهینامه پایه 2، ابتدایی‌ترین مسائل رانندگی را بلد نیستند و این موضوع در رانندگان جوان بیشتر به چشم می‌آید.

این که کسی با چند جلسه تمرین و عقب و جلو کردن ماشین که فرمان هنوز براحتی در دست‌هایش جا خوش نکرده گواهینامه می‌گیرد و خیابان‌ها را با سرعت زیاد طی می‌کند، کابوس وحشتناکی است که با وقوع تصادفی مرگبار به واقعیت تبدیل می‌‌شود.

نسل جدید رانندگان ما آموزش رانندگی را در بیشتر مواقع در اتوبان‌ها و خیابان‌های شلوغ شهر به تنهایی، بدون رعایت هیچ یک از موارد ایمنی می‌آموزند و نکته جالب اینجاست که بسیاری از رانندگان ناشی و کارآموز هم با وجود در دست داشتن گواهینامه هنوز تابلوهای راهنمایی و رانندگی را از یکدیگر تشخیص نمی‌دهند.

در کشورهای اروپایی آزمون‌های رانندگی سخت‌ترین و مشکل‌ترین آزمون‌هاست و تحت هیچ شرایطی به هیچ کس حتی با رانندگی متوسط که ممکن است حتی ماهرتر از رانندگان حرفه‌ای ما هم باشند گواهینامه داده نمی‌شود.

شواهد نشان می‌دهد بیشتر تصادفات رانندگی که به خسارت‌های جبران‌ناپذیر منجر شده است، از سوی رانندگان جوان، کم تجربه، عجول و در یک کلمه ناشی به‌وجود آورده است، رانندگانی که فاصله راننده‌شدن‌شان از زمانی که رانندگی برای آنها ممنوع بود تا هنگامی که با گرفتن گواهینامه قانون اجازه نشستن پشت فرمان اتومبیل را به آنها می‌دهد چند هفته‌ای بیشتر نگذشته است و شکل‌گیری همه این اتفاقات تلخ و ناگوار، یعنی این که یک جای کار می‌لنگد.

چهارچرخ‌های ناایمن

دو سال پیش بود که انتقادهای جدی پلیس نسبت به ایمنی خودروهای داخلی بالا گرفت. جنجال بر سر شماره‌گذاری «وانت پیکان» و پس از آن اعلام نام خودروی «پراید» به عنوان ناایمن‌ترین خودروی کشور، آن هم از زبان فرمانده ناجا که با استناد به حوادث رانندگی خونباری که این خودروی ناایمن آنها را رقم زده بود، ازجمله این موارد است.

این اولین بار بود که مسئولان یکی از دستگاه‌های متولی در حوزه ترافیک و تصادفات بصراحت نام یکی از خودروهای ناایمن داخلی را عنوان کرد.

فرمانده نیروی انتظامی‌ با انتقاد از برخی مجوزها برای ادامه تولید خودروهای ناایمن گفت: اگرچه ممکن است خودروی پراید یک روز ایمن بوده باشد، اما امروز پراید ایمن نیست و باید بگوییم ناایمن‌ترین خودروی کشورمحسوب می‌شود.

سردار اسماعیل احمدی‌مقدم، ایمنی خودرو را مولفه‌ای دانست که باید خودروسازان توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند و تصریح کرد: تولیدکنندگان باید برای ارتقای علمی استانداردهای خود گام بردارند، از سوی دیگر ما نیز در زمینه استانداردهای خودرو نباید عقب‌نشینی‌های مکرر داشته باشیم و باید با دادن مهلت‌هایی منطقی، خودروسازان را مکلف به رعایت استانداردها کنیم.

هر چند با سختگیری‌های پلیس طی دو سال اخیر کارخانه‌های داخلی تولید خودرو با مقاومت‌های فراوانی که در ابتدای کار داشتند، سرانجام متقاعد شدند با نصب تجهیزاتی مانند ترمز ای.‌بی.‌اس و کیسه هوا نسبت به ایمن‌سازی خودروهای تولیدی خود اقدام کنند، ولی ادامه وقوع حوادث رانندگی که کارشناسان وجود نقص فنی و مشکلات جدی در سیستم ایمنی خودرو را دلیل آن تشخیص می‌دهند، گویای این واقعیت است که هنوز ایمنی خودروهای داخلی تا رسیدن به استانداردهای مطلوب فاصله دارد.

جاده‌های حادثه‌خیز

تقریبا 90 درصد سفرها در کشورمان از طریق جاده‌ها و به صورت زمینی انجام می‌شود، وقتی این موضوع را در کنار آمار سالانه 23 هزار کشته تصادفات رانندگی در ایران می‌گذاریم، آن وقت اهمیت نقش جاده در وقوع حوادث رانندگی بوضوح آشکار می‌شود.

وجود 2000 نقطه حادثه‌خیز و خطرآفرین در جاده‌های کشور براساس اعلام مسئولان پلیس راه ناجا، مهر تائیدی بر این مدعاست که بخش قابل‌توجهی از تصادفات رانندگی در کشورمان را جاده‌های ناایمن رقم می‌زنند؛ مسیرهای ناایمنی که کوچک‌ترین غفلت و بی‌توجهی از سوی برخی رانندگان بی‌احتیاط کافی است تا در هر یک از این نقاط ، حادثه و تصادفی مرگبار را رقم بزند.

از سوی دیگر هر ساله با آغاز تعطیلات نوروزی یا تعطیلات چند روزه‌ای که در طول سال وجود دارد، بسیاری از هموطنان ترجیح می‌دهند از فرصت به وجود آمده برای سفر بهره ببرند، در این میان بخش قابل توجهی از این سفرها به سمت جاده‌های شمالی کشور انجام می‌شود، به طوری که این جاده‌ها در ایام تعطیلات با بار ترافیک سنگینی مواجه می‌شوند تا جایی که پلیس چاره‌ای ندارد جز این‌که محدودیت‌های تردد را در این مسیرها به اجرا بگذارد.

سرازیر شدن حجم بالایی از سفرها به سمت جاده‌های شمالی کشور و ترافیک سنگین و در پی آن آمار بالای وقوع تصادفات جرحی و فوتی در این مسیرها، تا جایی موجب نگرانی پلیس شد که دو سال پیش مسئولان پلیس راه کشور نسبت به محدود بودن ظرفیت این جاده‌ها هشدار دهند.

کار تا جایی پیش رفت که مسئولان پلیس، حتی وضع یکی از جاده‌های شمالی کشور را خطرناک اعلام و تاکید کردند‌ این جاده ایمنی لازم را برای سفر ندارد.

هرچند مسئولان پلیس راه کشور به دلیل برخی مصلحت‌اندیشی‌ها هیچ گاه نام این محور شمالی را اعلام نکردند، اما از مسئولان وزارت راه خواستند هرچه سریع‌تر نسبت به ایمن‌سازی این محور شمالی کشور اقدام کنند.

کمبود تابلو و علائم هشداردهنده

کارشناسان ترافیک و تصادفات می‌گویند یکی از ویژگی‌های مهم یک جاده ایمن، گویا بودن آن است؛ این ‌که آن جاده به وسیله علائم و تابلوها با مسافران سخن بگوید، این در حالی است که بررسی‌های کارشناسی پلیس نشان می‌دهد نبود علائم هشداردهنده و تابلوهای نشان‌دهنده مسیر تاکنون تصادفات رانندگی خونینی را رقم زده و خانواده‌های بسیاری را داغدار کرده است.

سرهنگ البرزی، جانشین پلیس راه کشور در گفت‌وگو با جام‌جم، جاده‌های فرعی و راه‌های روستایی را حادثه‌خیزترین مسیرها عنوان می‌کند که تصادفات خونینی در آن رقم می‌خورد. وی می‌گوید: این محورها چه از لحاظ ایمنی راه و چه از لحاظ نصب تابلوها و علائم فقیر است‌‌ و مسئولان وزارت راه و سازمان راهداری باید در این زمینه اقدامات جدی‌تری انجام دهند. البته مسئولان وزارت راه نیز معتقدند در این زمینه بیکار ننشسته‌اند. مدیرکل دفتر ایمنی راه و حریم سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور‌ به اجرای طرحی از سوی سازمان راهداری اشاره می‌کند که براساس آن قرار است در محورهایی که بیش از اندازه استاندارد تابلو و علائم نصب شده باشد، این تابلوها حذف شده و به جای آن در محورهای فرعی و روستایی که با کمبود در این زمینه مواجه است، نصب شود.

امان از رانندگان قانون گریز

رانندگان قانون گریز را که حتما می‌شناسید، همان‌هایی که از وقتی پایشان به پدال گاز می‌رسد تا وقتی که به مقصد برسند، اگر یکی دو تخلف را به نام خودشان ثبت نکنند، اصلا روزشان شب نمی‌شود.

اینها رانندگانی هستند که نه‌تنها بیش از سایرین در خطر تصادف خسارتی یا منجر به جرح و فوت قرار دارند، بلکه همین قانون‌گریزی‌شان هم‌گاهی کار دستشان می‌دهد.

از آنجا که بررسی‌های پلیس از صحنه تصادفات، موضوع رعایت نکردن قوانین و ارتکاب تخلفات در وقوع حوادث رانندگی را بسیار موثر می‌داند، از همین رو پس از یک سال دوندگی مسئولان پلیس راهور کشور و بررسی‌هایی که در مجلس روی آیین‌نامه جدید راهنمایی و رانندگی انجام شد، سرانجام در اردیبهشت ‌90 قانون جدید جرایم رانندگی به اجرا درآمد. قانون جدید بر مبنای افزایش مبلغ جریمه‌های رانندگی و ثبت نمره منفی استوار بود، مسئولان پلیس راهور امیدوار بودند با افزایش مبلغ جریمه‌ها و محرومیت از رانندگی برای آن دسته از رانندگانی که نمره منفی آنها به حد نصاب برسد، میزان قانونمندی رانندگان ایرانی را افزایش دهند.

هرچند حالا با گذشت دو سال از اجرای قانون جدید مسئولان پلیس راه می‌گویند اجرای این قانون میزان صدور قبوض جریمه که ارتباط مستقیمی با میزان ارتکاب تخلف و به دنبال آن وقوع تصادفات رانندگی دارد را در کشور کاهش داده است، اما هنوز هم رقم سالانه بیش از 20 هزار کشته تصادفات رانندگی در کشور گویای این واقعیت است که هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله است.

ضرورتی به نام فرهنگسازی

وقتی در یک شهر سواره‌رو کارکرد پیاده‌رو، پیاده‌رو کارکرد پارکینگ، موتورسیکلت کارکرد تاکسی و... را پیدا کند؛ وقتی ملاک رعایت قوانین از سوی برخی رانندگان فقط دیدن پلیس باشد و اگر پلیس نباشد آن وقت است ‌ آشفته بازاری می‌شود که نگو و نپرس، می‌توان انتظار داشت ‌ عدد کشته‌های حوادث رانندگی به 20 هزار نفر در سال برسد. عضو پژوهشکده حمل و نقل دانشگاه امیرکبیر، اگرچه تصادفات رانندگی را موضوعی می‌داند که چند عامل در وقوع آن دخیل است‌، اما معتقد است: آنچه فرهنگ رانندگی در جامعه را می‌سازد ریشه در سه عامل دارد: ارزش‌های حاکم بر جامعه، قوانین و مقررات موجود و تعادل رفتاری رانندگان. سیدهادی هاشمی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: بسیاری از ارزش‌های فرهنگی در جامعه به این دلیل نهادینه نمی‌شود که قوانین حاکم برآن ضعیف است.

وی تاکید می‌کند: قوانین قوی، فرهنگ را هم نهادینه می‌کند و اگر در جامعه‌ای هنوز فرهنگ صحیح رانندگی نهادینه نشده دلیل اصلی‌ این است که قوانین موجود یا قوی و کارآمد نیست یا از ضمانت اجرایی کافی برای برخورد با متخلفان بهره‌مند نیست.

هاشمی معتقد است: هرچند در کشور ما برای تخلفات رانندگی مجازات‌های نسبتا سنگینی در نظر گرفته شده، اما در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر که اتفاقا نسبت به کشور ما از آمار تصادفات و تخلفات پایین‌تری نیز برخوردارند، میزان مجازات در نظر گرفته شده برای رانندگان متخلف به هیچ عنوان قابل مقایسه با کشور ما نیست.

وی تصریح می‌کند: اگر چنین شود، رانندگان متخلف به این موضوع مهم پی خواهند برد که رانندگی هم مانند بسیاری از کارهای دیگر در جامعه فرهنگ خاص خود را می‌طلبد و در کنار داشتن خودروی شخصی یا گرفتن گواهینامه باید به این موضوع که آیا آن راننده فرهنگ لازم برای نشستن پشت فرمان و رانندگی در میان خودروهای دیگر را هم دارد یا نه توجه داشت.

رئیس پلیس سابق راهور تهران‌ با اشاره به این که متاسفانه امروزه تخلف رانندگی در جامعه ما امری نکوهیده تلقی نمی‌شود، توضیح می‌دهد: اگرچه ما در زمینه تخلفات رانندگی قوانین نسبتا محکمی داریم و حتی فتوای علما نیز در این زمینه وجود دارد، اما متاسفانه بسترهای جامعه به گونه‌ای است که ارتکاب تخلفات رانندگی امری نکوهیده محسوب نمی‌شود. هاشمی در این زمینه نقش رسانه‌ها و مسئولان پلیس راهور را نهادینه شدن فرهنگ صحیح رانندگی و سوق دادن افراد جامعه به لزوم قانونمداری در رانندگی را که در نهایت به کاهش تخلفات و تصادفات منجر می‌شود، بسیار تاثیرگذار ارزیابی می‌کند.

مسئولان ترافیکی کشور در حالی از مرگ سالانه بیش از 20 هزار نفر در تصادفات رانندگی ابراز نگرانی می‌کنند که به این باور رسیده‌اند اگر جاده‌های کشور استاندارد شوند، خودروهای داخلی ایمن شوند و اشتیاق رانندگان به رعایت قوانین افزایش یابد، شاید بتوان به کاهش آمار کشته‌های تصادفات رانندگی امیدوار بود.