به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان قم، این نشست علمی نیم روزه با حضور علما، صاحب نظران و اساتید حوزه علمیه قم، در مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(ره) برگزار شد، تلاش گردید با طرح مباحث علمی و پرسش و پاسخ مناسب، ثمرات نظریه خطابات قانونی که از ابداعات بسیار مهم امام (ره) است، مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

معرفی مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(ره)

در ابتدای این نشست، حجت الاسلام والمسلمین سید مجتبی طاهری خرم آبادی، مدیر مدرسه تخصصی فقه امام خمینی، پس از خیرمقدم به اساتید و فضلای حاضر در جلسه، به بیان اهداف و فعالیت های این مدرسه پرداخت.

وی گفت: این مدرسه تخصصی سال 1389 به پیشنهاد یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سید حسن خمینی و با همت و مشارکت مرحوم آیت الله سیدحسن طاهری خرم آبادی تأسیس شد و درحال حاضر 40 نفر از طلاب و دانش پژوهان ممتاز در این مدرسه به تحصیل و تحقیق اشتغال دارند و در مقطع تخصصی و خارج فقه و اصول با نظریات و افکار امام خمینی(ره) آشنا می­‌شوند.

مدیر مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(ره)، مدت تحصیل در این مدرسه را شش سال اعلام کرد و ادامه داد: دانش پژوهان علاوه بر تخصص در شناخت اندیشه­های فقهی و اصولی حضرت امام(ره)، با اندیشه ایشان در دیگر علوم اسلامی هم آشنا می­شوند و طبق برنامه، هر ساله موظف به ارائه رساله علمی و تحقیقی می­باشند.

*دیدگاه های حضرت آیت الله سبحانی

پس از معرفی مدرسه، حضرت آیت­الله سبحانی که یکی از شاگردان پرسابقه و برجسته امام خمینی(ره) است، به عنوان سخنران اصلی این نشست علمی، پیرامون ثمرات خطابات قانونیه به ارائه بحث پرداختند.

ایشان که توفیق نگارش اولین تقریر از مباحث اصولی امام خمینی(ره) را در کتاب معروف «تهذیب الاصول»دارند، در رابطه با موضوع همایش، اظهار داشتند: علما و صاحب نظران قبول دارند که همه انسانها دارای حکم الله مشترک می باشند و تنها اشاعره در "مالانص فیه" قائل به تبعیت از نظرات مجتهدین هستند، اما این که هر فرد مکلف دارای خطابی خاص باشد، چند اثر و پیامد دارد:

1ـ تقسیم احکام به احکام انشایی و احکام فعلی؛ احکام انشایی برای افرادی است که واجد همه شرایط فعلیت تکلیف نیستند اما احکام فعلیه برای واجدین شرایط می­باشد.

2ـ شأنیت تکلیف؛ برای تکلیف باید شأنیت تکلیف برای مکلف حاصل بوده باشد و الا تکلیف به او قبیح است.

3ـ در تنجیز علم اجمالی اگر قبل از حصول علم اجمالی یکی از اطراف از محل ابتلاء خارج شده باشد اجتناب از اطراف دیگر واجب نمی­شود.

4ـ قدرت شرط تکلیف ؛ شخص عاجز، تکلیف ندارد و خطاب کردن به او قبیح است.

نظریه امام انقلابی در حوزه ایجاد می کند

معظم له ادامه دادند: امام خمینی(ره) گرچه مانند دیگر اصولیون وجود حکم الله المشترک را قبول دارد، ولی خطابات شخصیته را قبول ندارد و در مقابل به خطابات قانونیه معتقد است. اگر این نظریه امام در حوزه­های علمیه تبیین شود و مورد پذیرش علمی قرار گیرد، انقلابی در نظرات و دیدگاه ها به وجود خواهد آورد.

ایشان خاطرنشان کردند: امام راحل با تنظیر مسئله به چگونگی قانون­گذاری در مجامع بشری، معتقد است قانون برای همگان حجت است، ولی خطابات به فرد فرد نشده است و خطاب واحد است ولی متعلق آن متعدد است و بر همه مکلفین حجت است.

حضرت آیت الله سبحانی اضافه کردند: ایشان به مشهور این ایراد را می­گیرند که اگر در إنشاء قائل به انحلال شدید باید در إخبار هم قائل به انحلال شوید، در حالی که چنین نمی­کنید؛ البته إنشاء و فعلیت دراین نظریه غیر از إنشاء و فعلیتی است که در کتاب های رسائل شیخ انصاری و کفایه آخوند خراسانی آمده است. احکام برای همه فعلیت دارد و إنشاء در مورد احکامی صادق است که هنوز ابلاغ نشده باشد، ولی پس از ابلاغ برای همگان فعلی و حجت است. اگر شخصی معذور باشد، پیش مولی عذر خود را مطرح می­کند و در واقع در برابر این حجت، حجت دیگری در دست عاجز قرار دارد.

این مرجع تقلید تصریح کردند: « ابتلاء » شرط تکلیف نیست، چون جعل حکم به عنوان، کفایت می­کند، خطاب به غیر واحدین شرایط قبیح است، ولی جعل به عنوان تعلق می­گیرد که مصادیق متعدد دارد.

امام تعارض اطلاق دلیل اهم با دلیل مهم را هم غیر مهم می­داند

معظم له یادآور شدند: در مسئله ترتب هم دو امر در طول یکدیگر مورد پذیرش قرار می­گیرند که اهم مقدم بر مهم می­شود. درحالی که از نظر امام نباید به ترتب و رتبه­ها کار داشت و دو امر را در عرض هم نگاه می­کنیم. چون خطاب به شخصی نیست تا قبیح باشد وجوب اقامه نماز و وجوب از اله نجاست از مسجد مثلاً، هر دو در عرض هم فعلیت دارند که اگر هر دو ترک شوند دو عقاب در پی دارد. امام تعارض اطلاق دلیل اهم با دلیل مهم را هم غیر مهم می­داند و اطلاق در اینجا رامساوی بودن طرفین معنا نمی­کند، بلکه آن را به معنای تمام الموضوع معنا می­کند.

کاربردی سازی اصول فقه در آموزش و پژوهش

حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدصادق محمدی، رئیس انجمن اصول حوزه یکی دیگر از سخنرانان این نشست علمی بود که گزارشی از اقدامات و فعالیت­ها و برنامه­های این انجمن اصول ارائه کرد.

وی گفت: هدف اصلی انجمن اصول فقه ادامه سنت سلف صالح می­باشد و با توجه به عرصه­های مختلف انجمن در این راستا فعالیت خویش را آغاز کرده و در زمینه­هایی که برای تقویت اصول فقه حوزه مؤثر می­باشد، اقدام نموده است. از جمله این عرصه­ها کاربردی کردن اصول فقه در آموزش و پژوهش و همچنین بسط کاربرد اصول فقه در علوم مختلف حوزوی مرتبط با متون دینی می­باشد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی ادامه داد: انجمن اصول فقه در زمینه برگزاری نشست­های علمی در راستای تولید علم و برگزاری نشست­های آزاد اندیشی و برنامه مشاوره علمی و رفع مشکلات علمی دانش­پژوهان تلاش می­کند.

امام خمینی؛ پرابتکارترین شخصیت اصولی معاصر

در ادامه نشست علمی، حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد فاضل لنکرانی به ارائه مباحث خود پیرامون نظریه خطابات قانونیه و ثمرات فقهی ـ اصولی آن پرداخت.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، امام خمینی را پرابتکارترین شخصیت اصولی معاصر معرفی کرد و گفت: برخی از ابتکارات و نوآوری­های حضرت امام، تحولی عظیم در فقه و اصول حوزه­های علمیه شیعه ایجاد کرده و بسیاری از دیدگاه­های مشهور که از مسلمات پنداشته می­شوند را تغییر داده است.

وی تصریح کرد: نظریه خطابات قانونیه نیز از جمله ابتکارات ایشان است که در سراسر فقه ثمره دارد، چه در باب عبادات و چه در زمینه معاملات.

خط بطلان بر شبهات

حجت‌الاسلام والمسلمین فاضل لنکرانی در ادامه به برخی شبهه‌افکنی‌ها در جامعه اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر برخی گفتند که مثلا این که دیه زن نصف دیه مرد است، برای زمانی بوده که زن درخانه و مرد به تنهایی کارهای اقتصادی انجام می‌‌داده است که با ورود زن به کارهای اقتصادی این حکم نادرست است!؛ به اعتقاد بنده با خطابات قانونیه، خط بطلانی بر تمامی این شبهات کشیده می‌شود.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) تصریح کرد: وقتی شارع این مطلب را گفته است به عنوان خطاب قانونی،‌ اشخاص را در نظر نگرفته است، یعنی به مرد یا زن زمان خاصی توجه نداشته است، بلکه قانونی را بر اساس صلاح جامعه قرار داده است.

برنامه های پایانی

برپایه این گزارش، برنامه پرسش و پاسخ مناظره­گونه از برنامه های بخش پایانی این نشست علمی نیم روزه بود که با مشارکت اساتید حاضر در نشست برگزار شد و حجت الاسلام والمسلمین فاضل لنکرانی به اشکالات و پرسش­های حضار پاسخ گفت.

در این نشست علمی همچنین جوایز دانش پژوهان ممتاز مدرسه تخصصی فقه امام خمینی توسط حضرت آیت الله سبحانی به آنان اهداء شد./س