اولین بار در سال 1364 طرح انتقال پایتخت از تهران به نقطه دیگر به مناسب 200 سالگی پایتختی تهران مطرح شد. این طرح آن زمان به دلیل اینکه کشور درگیر جنگ بود چندان مورد توجه قرار نگرفت. بعد اتمام جنگ و با شروع به کار دولت سازندگی در کشور بار دیگر این مسئله مورد توجه دولتمردان در دولت سازندگی قرار گرفت. دولت سازندگی که در آن زمان علاقمند به انجام کارهای بزرگ بود. طرح مطالعه انتقال پایتخت را در دستور کار خود قرار داد. برآوردهای اولیه در آن زمان نشان داد، هزینه انتقال پایتخت از تهران چیزی حدود 5 هزار میلیارد تومان هزینه خواهد داشت این هزینه در سال 68 معادل 10 برابر بودجه عمومی دولت و 6 برابر بودجه کل کشور بود.

این هزینه به قدری سرسام آور بود که دولت تصمیم گرفت بر روی طرح های دیگر کار کند. در آن زمان دولت می بایست به مشکلات به جا مانده از جنگ رسیدگی کند. هزینه های سنگین باز سازی خرابی های جنگ به قدری بود که دولت نمی توانست به این گونه طرح ها بپردازد. این طرح تا سال 1386 مسکوت ماند و تنها در پاره از مواقع بحث هایی جسته و گریخته در این باره مطرح می شد.

در سال 86 و همزمان با طرح مجدد این موضوع در دولت و تایید آن در غالب مصوبه توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام دوباره بحث انتقال پایتخت در دستور قرار گرفت. در آن زمان مجمع تشخیص مصلحت نظام برای اجرای شدن این طرح 6 پیش شرط در نظر گرفت. هر چند این مصوبه مورد استقبال دولت نهم قرار گرفت، اما تا پایان عمر دولت نهم هیچ اقدام عملی برای انجام این مصوبه انجام نگرفت. این بحث در دولت دهم مورد توجه قرار گرفت و در ابتدای سال 89 شاهد اقداماتی از سوی دولت در این زمینه بودیم.  اولین اقدام دولت دهم در این زمینه را باید در مصاحبه رئیس دولت با رسانه ملی در فرودین ماه و بحث انتقال 5 میلیون نفر از تهران را به عنوان راه حل معضلات تهران مطرح کرد، جستجو کرد. همچنین بحث انتقال کارکنان دولت به شهرستانها کلید خورد و با افتتاح سایتی به عنوان انتقالی جمع آوری اطلاعات متقاضان خروج از پایتخت آغاز شد که البته در دو ماه اول تنها 1400 نفر از کرکنان دولت در این سایت ثبت نام کردند در حالی که تعداد کارکنان دولت مستقر در تهران چیزی در حدود 600 هزار نفر برآورد می شوند.

با این حال دولت دهم هم اقدامی عملی در این زمینه انجام نداد. تنها تلاش کرد تا مانند دولت سازندگی، به اصلاح جزیی در این زمینه بپردازد، اما این بار با شیوه خود.

در بهمن ماه 91 طرحی با عنوان انتقال پایتخت در مجلس مطرح شد. این طرح دیروز در صحن علنی به بحث گذاشته شد و کلیات آن به تصویب نمایندگان رسید.

بر اساس این طرح و در صورت تصویب نهایی جزئیات آن در صحن علنی، به‌منظور بررسی و جمع‌بندی مطالعات انجام شده درباره تمرکززدایی و ساماندهی شهر تهران و انتقال پایتخت سیاسی و اداری کشور، شورای ساماندهی پایتخت با عضویت رئیس جمهور یا معاون اول رئیس جمهور، وزیر کشور، دو نفر از اعضای کمیسیون‌های شوراها و برنامه و بودجه مجلس، وزیر راه، وزیر نیرو، وزیر جهاد کشاورزی، وزیر اقتصاد، وزیر نفت، معاونت برنامه‌ریزی رئیس جمهور، رئیس سازمان میراث فرهنگی، شهردار تهران، نماینده ستاد کل نیروهای مسلح و رئیس سازمان پدافند غیرعامل تشکیل می‌شود.

  انتقال پایتخت بدون نظر رهبری امکانپذیر نیست

معاون پارلمانی رئیس جمهور  تأکید کرد: انتقال پایتخت موضوع مهم و بزرگی است از جنس سیاست‌های کلی نظام و نه از جنس تقنین از این رو بدون نظر رهبری امکان اجرایی شدن این تصمیم وجود ندارد.

مجید انصاری ابراز داشت: برای زلزله استان تهران به عنوان یک مرکز سیاسی باید فکر اساسی کرد همانطورکه ژاپن با این مشکل مواجه است و برای مقابله با آن زیر ساخت‌ها را آماده کرده است.

وی در مورد بحث تامین منابع مالی این طرح گفت: غیرممکن است در افق بیست ساله با محدودیت‌های مالی کشور بتوانیم حداقل‌های مورد نیاز را تأمین کنیم.

انصاری با تأکید بر اینکه مگر می‌شود زیرساخت‌های موجود را به سادگی در جای دیگر ایجاد کرد، افزود: آیا انتقال تمام قوا، صدا و سیما، ستاد نیروهای مسلح و دستگاه‌های گوناگون از جمله نهاد مقدس رهبری امکان دارد؟ آیا انتقال راه آهن، فرودگاه‌ها و زیرساخت‌های دیگر وجود دارد؟

انصاری افزود: نمی‌توان کارکنان دولت و وزارتخانه‌ها را به اجبار منتقل کرد یا به آن‌ها گفت در تهران بمانند و ما در جای دیگر استخدام جدید داشته باشیم. تجربه پاکستان و سایر کشور‌ها در زمینه انتقال پایتخت موفق نبوده است و با توجه به اینکه تهران ظرف ده‌ها سال شکل گرفته است هیچکدام از نقاط کشور ظرفیت استقرار این امکانات و جمعیت را ندارد.

معاون پارلمانی رئیس جمهور تأکید کرد: از رهگذر انتقال پایتخت، انتقال عادلانه امکانات میسر نخواهد بود.

معاون پارلمانی رئیس جمهور تأکید کرد: انتقال پایتخت موضوع مهم و بزرگی است از جنس سیاست‌های کلی نظام و نه از جنس تقنین از این رو بدون نظر رهبری امکان اجرایی شدن این تصمیم وجود ندارد.

786 میلیارد دلار هزینه یک اسباب کشی

بحث انتقال پایتخت از تهران بارها مطرح شده است و بعد از پیروزی انقلاب در روزهای بعد از جنگ و همزمان با بلند پروازی های دولت سازندگی این طرح روی میز دولت قرار گرفت اما عملی نشد، برآوردهای اولیه در آن زمان نشان داد هزینه انتقال پایتخت از تهران چیزی حدود 5 هزار میلیارد تومان هزینه خواهد داشت این هزینه در سال 68 معادل 10 برابر بودجه عمومی دولت و 6 برابر بودجه کل کشور بود، این هزینه سنگین باعث شد که طرح انتقال پایتخت با طرح کاهش جمعیت جایگزین شود، همان برنامه ای که دستور کار غلامحسین کرباسچی براساس ان تنظیم شده بود.

طرح مجدد این موضوع در مجلی نهم ئو تصویب کلیات آن به رغم همه مخالفت های صورت گرفته دوباره این سئوال را ایجاد می کند که اجرای طرح انتقال پایتخت چقدر هزینه بر می دارد، منصور حقیقت پور عضو کمیسیون امنیت ملی هزینه انتاقال پایتخت را 100 میلیارد دلار برآورد کرده است که رقمی بسیار سنگین است.

اما اگر بخواهیم معیار دقیق تری در مورد هزینه انتقال پایتخت داشته باشیم باید به ارقام برآورد شده در سال 68 مراجعه کنیم، همانطور که اشاره شد در آن زمان هزینه اناقال پایتخت رقمی معادل 5 هزار میلیارد تومان برآورد شده بود این رقم به نرخ امروز ارزشی معادل 223 هزار میلیارد تومان دارد که با احتساب نرخ دلار 2450 تومانی می توان گفت اگر اندازه حجم دولت معادل سال 68 باشد از نظر تعداد کارکنان و دستگاههای اجرایی و دیگر شاخص ها امروز انتقال دولت رقمی معادل 91 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت.

اما نسبت دیگری نیز در محاسبات سال 68 لحاظ شده است، در سال 68 هزینه انتقال پایتخت اداری کشور معادل 10 برابر بودجه عمومی همان سال هزینه بر بوده است، با رعایت همین نسبت با در نظر گرفتن بودجه عمومی 236 هزار میلیارد تومان سال 92 باید 10 برابر این رقم را برای انتقال دولتی با ابعاد امروز از تهران تخصیص پیدا کند، این رقم براساس نرخ دلار 3000 تومانی هم هزینه ای معادل 786 میلیارد دلار بر اقتصاد کشور تحمیل می کند.

آیا واقعا پرداخت چنین هزینه ای که بیش از درآمد نفتی کشور طی دهه 80 شمسی است می تواند ما بهازای مناسبی برای اقتصاد ایران به همراه داشته باشد ویا بازهم به مانند سال 68 باید به دنبال یک شهردار جدید برای تهران بگردیم تا مشکلات موجود را به جای انتقال پایتخت از طریقی دیگر حل کند.